1. is. Ağacdan, koldan ayrılan budaq, qol; dal. Ağacdan iki şax ayrılıb. Pambıq kollarının şaxı.
– Quşlar qayıdıb oxur təranə; Şaxlarda tikirlər aşiyanə.
[Əmiraslan Nurəddinə:] O əlin ilə tutduğun budağın başında gör nə çox gilas var, çıx o şaxı sındır.
2. Ağacın qırılıb yerə tökülmüş yarpaqlı qol-budağı.
Kəlbalını yolun qırağında şax, şəvəlin içərisində zarıyan bir halda tapmış və götürmüşdülər.
3. məc. Soyuqluq, şaxta. Gün çıxdı, havanın şaxı sındı.
– Havaların şaxı sındığından bu tərpəniş Muzdura çox ilıq gəlirdi.
4. sif. Hamar, düz; əzgin olmayan. Şax paltar.
– Soydular Hacının şax paltarını; Tüfəngtapançanı, üç qatarını.
Yazarsanmı, ay komandir, bax, kağız da tapmışam; Şeri bina köçürməkçin şax kağız da tapmışam.
5. sif. Düz, sərrast, dümdüz, dik.
…[Şərəf] qələmə ağaclar kimi şax və nazikbədənli Şirzadı içəri buraxdı.
Məmmədcəfər Məmmədəlidən bir yaş böyük, uzunboylu, şax, qüvvətli bir kişi idi.
□ Şax durmaq (dayanmaq) – düz durmaq, özünü dik saxlamaq.
Soldatlar şax durub çest verirdilər.
Qadın diksinmiş kimi düzəlib şax durdu.
◊ (Üzünə) şax baxmaq – cəsarətlə, çəkinmədən, qürurla baxmaq.
Özünü şax tutmaq – qürurlu, təşəxxüslü olmaq.
[Gülara] özünü şax tutardı.
…Fərman özünü elə şax tutardı ki, elə bil, atasına tapşırılan işin yarısını o görəcəkdi.
Sözü şax (üzünə) demək – birinin yanında heç bir eybi, utanılacaq işi olmadığına görə sərbəst halda fikrini demək, çəkinmədən sözünü demək.
[Nəsir] hər kəsin çirkin əməlini şax üzünə deyərdi.
[Surxayın] sözü … şax deməsi Həsən kişiyə ləzzət verirdi.
…[Usta] yaramaz işlərinin üstünü açır, nöqsanlarını şax üzünə deyirdi.
Şax gəzmək – heç kəsin yanında eybi, qəbahəti, nöqsanı olmadığına inandığı üçün özünü alnıaçıq, başıuca, dikbaş aparmaq.
[Fərman:] Bilirsiniz, həmişə şax gəzmiş bir adamam, indi məni əmim götürüb elə yerə çırpıbdır ki, xəcalətimdən insan arasına çıxa bilməyirəm.
Elə buna görə də [Babacan] hələ şax gəzir, açıq danışır, özünə isnad olunan bir çox nöqsanları boynuna götürmür(dü).
Üzünə şax baxa bilməmək – birinin yanında qüsuru, günahı olduğu üçün ondan utanmaq, xəcalət çəkmək.
[Səmirə:] Nə uşaqların, nə də qayınanamın üzünə şax baxa bilirdim.
Üzünə şax baxmaq – birinin yanında eyibli işi, qəbahəti olmadığı üçün özünü onun qabağında sərbəst hiss etmək, ona qürurla, cəsarətlə baxa bilmək. [Qulu:] Deyirəm, Cimi, vicdanın olsun, elə elə ki, mən də sənə əməkgünü yazanda utanıb tər tökməyim.
Camaatın üzünə şax baxım.
