Lüğətlərdə axtarış.

Antropik faktorlar — ətraf mühitə insanın birbaşa (bilavasitə) təsiri. == Ədəbiyyat == R. Ə. Əliyeva, Q. T. Mustafayev. "Ekologiya" dərs vəsaiti. Bakı, "Bakı Dövlət Universiteti" nəşriyyatı, 2004, s. 379 – 384.

Atropin (lat. Atropinum) — antikolinerjik (m-antikolinerjik), bitki mənşəli alkaloididir. Kimyəvi olaraq, D- və L-tropik turşusunun tropik esterinin bir irqi qarışığıdır. Atropin Lstereoizomer hiositamindir. Sinonimi: Atropinum sulfuricum. Alkaloid quşüzümükimilər fəsiləsinin müxtəlif bitkilərinin : məsələn, Xanımotu (Atropa belladonna), Bat-bat (Hyoscyamus niger),Dəlibəngin müxtəlif növlətinin (Datura stramonium) tərkibində var. == Fizik-kimyəvi xassələri == Ağ kristal və ya qoxusuz dənəvər tozdur. Su və spirtdə asanlıqla həll olunur.Çözümlərin neytral reaksiyası var; enjeksiyon həllini sabitləşdirmək üçün hidroxlor turşusu pH 3.0–4.5, həlli əlavə edilib, 30 dəqiqə +100 ° C-də sterilizasiya edilir. Atropin optik olaraq aktiv deyil:fizioloji aktiv levorotator və fizioloji aktiv olmayan levorotator izomerlərin qarışığıdır. Levorotator izomerə hiyossiamin deyilir və atropindən təxminən 2 qat daha aktivdir.

Anthropic — OpenAI-nin keçmiş üzvləri tərəfindən qurulan Amerikan süni intellekt (Sİ) startap şirkəti. Anthropic ümumi Sİ sistemləri və böyük dil modelləri hazırlayır. Şirkət ictimai xeyriyyə korporasiyasıdır və effektiv altruizm hərəkatına qoşulmuşdur. 2023-cü ilin iyul ayına olan məlumata görə, Anthropic 1,5 milyard ABŞ dolları məbləğində sərmayə toplayıb. Sentyabr ayında Amazon 4 milyard ABŞ dollarına qədər sərmayə yatırdı, növbəti ay isə Google 2 milyard ABŞ dolları yatırmağı öhdəsinə götürdü. == Tarixi == Anthropic 2021-ci ildə OpenAI-nin keçmiş yüksək səviyyəli üzvləri, əsasən də bacı-qardaş olan Daniela və Dario Amodey tərəfindən təsis edilib, sonuncusu OpenAI-nin Tədqiqatlar üzrə vitse-prezidenti vəzifəsində çalışıb. Amodeylər xüsusilə OpenAI-nin 2019-cu ildə Microsoft ilə olan sərmayələri ilə bağlı istiqamət fərqlərinə görə OpenAI-dan ayrılan digər üzvlər arasında idi. 2022-ci ilin sonlarına qədər Anthropic 700 milyon ABŞ dolları məbləğində maliyyə vəsaiti topladı ki, bunun da 500 milyon dolları Alameda Research-dən gəlirdi. Google-un bulud bölməsi, Anthropic-in Google Cloud-dan kompüter resursları almasını tələb edən müqavilədə 10% pay üçün 300 milyon ABŞ dolları məbləğində sərmayə yatırdı. 2023-cü ilin may ayında Anthropic, Spark Capital-ın rəhbərlik etdiyi raundda 450 milyon ABŞ dolları topladı.

Tropiklər (q.yun. τροπικός(κύκλος) — döngə dairəsi) — Yerin iqlim qurşaqları. Tropik bölgələr üçün isti iqlim xarakterikdir.

Antropoid əməliyyatı (çex. operace Anthropoid) — Nasist Almaniyasının siyasətçisi və dövlət xadimi, Reyx Təhlükəsizliyinin Baş İdarəsinin rəisi (1939–1942), Bohemiya və Moraviyanın imperiya protektorunun müavini (vəzifəsini icra edən; 1941–1942) SS Oberqruppenfüreri və Polis generalı (1941-ci ildən) Reynhard Heydrixin məhv edilməsi əməliyyatının kod adı. Əməliyyatı Britaniya kəşfiyyat idarəsi "Xüsusi Əməliyyatlar Müdirliyi" və Çexoslovakiyanın Azadlığı üzrə Milli Komitəsi (Mühacir Çexoslovakiya hökuməti) birgə hazırlayıb həyata keçirib. Sui-qəsd 27 may 1942-ci ildə Praqada Çexoslovakiya Müqavimətinin iki üzvü, slovak Yozef Qabçik və çex Yan Kubiş tərəfindən həyata keçirilib. İyunun 4-də Heydrix aldığı yaralardan ölüb. Çexoslovaklar sürgündə olan hökumətə legitimlik verməyə kömək etmək və Heydrixin qəddar hakimiyyətinə son vermək üçün əməliyyatı öz üzərinə götürdülər. Əməliyyat Böyük Britaniya Xüsusi Əməliyyatların Təşkili idarəsinin köməkliyi ilə həyata keçirildi. Əməliyyat İkinci Dünya müharibəsi zamanı yüksəkrütbəli nasist liderinin məhvinin hökumət tərəfindən maliyyələşdirməsi təsdiqlənmiş yeganə hadisədir. Heydrixin ölümü kəndlərin dağıdılması və dinc əhalinin kütləvi şəkildə öldürülməsi də daxil olmaqla SS qoşunlarının repressiya dalğasına səbəb oldu. Həm sui-qəsd, həm də onun nəticələri haqqında Çexiya, Slovakiya və İngiltərə kimi müxtəlif ölkələrdə çoxsaylı xatirə abidələri ucaldılıb.

Antiopi Melidoni (d. 11 sentyabr 1977) — Yunanıstanı təmsil edən su poloçusu. == Karyerası == Antiopi Melidoni, Yunanıstan yığmasının heyətində 2004-cü ildə Yunanıstanın Afina şəhərinin ev sahibliyində baş tutan XXVIII Yay Olimpiya Oyunlarında mübarizə apardı. Final görüşündə İtaliya yığmasına 10:11 hesabı ilə məğlub olan Yunanıstan yığması, Afina Olimpiadasını gümüş medalına sahib oldu.

Atopik ekzema və ya atopik dermatit xəstəliyi — dərinin qaşıntılı qızartılı xroniki allergik mənşəli patologiyasıdır. Qaşıntılı qızartılar bədənin istənilən yerində yarana bilər. Lakin, əsasən yanaqlarda, bükənəklərdə, əl və ayaqda yaranır. Gecələr qaşıntı kəskinləşir. Atopik ekzema xəstəliyi erkən uşaqlıq vaxtlarından başlayır. == Etiopatogenez == Atopik ekzema xəstəliyinin yaranması genetik səbələrə bağlıdır. Adətən valideynlərdin birində atopik vəziyyət olur. Yəni, valideynlərdən birində allergik rinit, konyuktivit, astma və ya atopik ekzemanın özü olur. Dərinin barier funskiyasında məsul olan fillagrin və bənzəri proteinlərin genetik pozunutusu əsasə səbəblərdən biridir. Bu səbəbdən dəridə qaşıntı və qızartılar yaranır.

Tropik dalğalar, şərq dalğaları və ya Atlantik bölgəsində Afrika şərq dalğaları kimi tanınan tropik şərq dalğaları atmosfer çöküntüsüdür - şimaldan cənuba yönəldilmiş nisbətən aşağı hava təzyiqinin uzanmış bir növüdür və tropiklərin şərqdən qərbinə bulud və göy gurultulu leysan hərəkət edir. Qərbdə hərəkət edən dalğalar subtropik və tropiklərdə frontal bölgələrin quyruq ucundan meydana gələ bilər və şərq dalğaları kimi istinad edilə bilər, lakin bu dalğalar yanlış tropik dalğalar adlanır; onlar tamamilə tropik dalğalar ilə bir çox xüsusiyyətləri bölüşür, lakin müxtəlif bir formasıdır. Bütün tropik dalğalar subtropik yamacın ekvatorial tərəfi boyunca və ya intertropik yaxınlaşma zonasının şimal və cənubunda yerləşən yüksək təzyiqli kəmər boyunca şərq axınında yaranır. Tropik dalğalar, adətən, ekvatorun yaxınlığında tropik və subtropiklər boyunca şərq küləkləri ilə qərbi istiqamətdə aparılır. Sakit okeanın şimal-şərq və Atlantik okeanın şimal hissələrində tropik siklonun meydana gəlməsinə səbəb ola bilər. Tropik dalğaların öyrənilməsi meteoroloji məlumatların bir xətti olan Hovmöller diaqramına əsaslanır. Tropik dalğa şimal-şərqdən axan çox quru havadır. Çayın xəttindən keçdikdən sonra külək cənub-şərqə dönür, rütubət kəskinləşir və atmosfer sabitləşir. Bəzən şiddətli yağış və göy gurultulu leysan yağışlar yağır. Dalğa qərbə doğru hərəkət edərkən dəhşətli dərəcədə azalır.

Tropik hörümçəyəbənzərlər (lat. Ricinulei) — heyvanlar aləminin buğumayaqlılar tipinin hörümçəkkimilər sinfinə aid heyvan dəstəsi.

Tropik il (Günəş ili) — fəsillərin dəyişməsinə əsaslanan il. 1 yanvar 2000-ci ildə tropik ilin uzunluğu: 365,2421897 gün, başqa sözlə 365 gün 5 saat 48 dəqiqə 45,19 saniyəyə olaraq hesablanışdır. Hal-hazırda dünyanın əksər ölkələrinin, o cümlədən Azərbaycanın rəsmi təqvimi olan Qriqori təqvimi tropik ilə əsaslanır.

Tropiklər (q.yun. τροπικός(κύκλος) — döngə dairəsi) — Yerin iqlim qurşaqları. Tropik bölgələr üçün isti iqlim xarakterikdir.

Tropik siklon (yun. "kiklon" — fırlanan) — güclü, diametri 3000 km-dək və daha böyük olan alçaq təziqli (mərkəzində minimal) atmosfer burulğanıdır. Şimal yarımkürəsində onlar saat əqrəbinin əksi istiqamətində,Cənub yarımkürəsində isə saat əqrəbi istiqamətində fırlanır. Siklonun mərkəzində küləkli, rütubətli, buludlu və yağışlı hava xarakterikdir. Siklonlar başlıca olaraq Yer kürəsinin aşağıda ki, bölgələrində baş verir: Şimali Atlantikada,Şimali Amerikanın şərq sahilləri yaxınlığında və İslandiyada. Sakit okeanın şimalnda-Asiyanın şərq sahilləri yaxınlığında və Aleut adaları yaxınlığında. Atlantik okeanının cənub hissəsində. Hadir hallarda, başlıca olaraq qışda. Hind okeanında müşahidə olunan siklonlar əslində musson mənşəlidir və fərqli təsnifatı aparılır. Antisiklon yüksək atmosfer təziqi sahəsinə deyilir, maksimum mərkəzdə olur, diametri bir neçə min kilometrə çatır.

Tropik xəstəliklər — tropik və subtropik bölgələrdə üstünlük təşkil edən və ya yalnız orada rast gəlinən yoluxucu xəstəliklər qrupu. Bu xəstəliklər mülayim iqlim olan bölgələrdə nadir halda olur, ilk növbədə həşəratların sayını məhdudlaşdıran soyuq mövsümün olması ilə. Ağcaqanad və milçək kimi həşəratlar çox vaxt xəstəliyin daşıyıcısıdır. Onlar protozoylar, bakteriya və ya virusları insanlara və heyvanlara əksər halda dişləmə yolu ilə ötürüb yayırlar. Tropik meşələrin insanlar tərəfindən öyrənilməsi, meşələrin qırılması, immiqrasiyanın artması və tropik bölgələrə beynəlxalq hava səyahətlərinin və digər turizmin artması qeyri-tropik ölkələrdə belə xəstəliklərin artmasına səbəb olmuşdur. Tropiklərdə müşahidə edilən bir sıra yoluxucu xəstəliklərin (difteriya, qızılca) klinik mənzərəsi mülayim iqlimi olan ölkələr üçün xarakterik olandan əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir. Bundan əlavə, tropiklərin patologiyası xəstəliklərin yüksək genişliyi və intensivliyi ilə xarakterizə olunur ki, bu da bu xəstəliklərin patogenlərinin yayılması üçün müstəsna əlverişli təbii şəraitlə bağlıdır. Tropik təbabətin böyük bir hissəsini yoluxucu və parazitar xəstəliklər təşkil edir. Tropik və subtropiklərdə yoluxucu tropik xəstəliklərin yayılması onlar üçün əlverişli təbii şərait kompleksi ilə əlaqədardır. Yalnız isti iqlimdə çoxlu istilik sevən patogenlər (müəyyən bakteriyalar, viruslar, protozoylar, helmintlər), onların aralıq sahibləri (məsələn, tropik mollyusklar "Bullinus tropicalis", şistosomiazda "Physopsis africana"), patogenlərin daşıyıcıları, Lassa qızdırmasının təbii mənbəyi (çət milçəkləri, tropik ağcaqanadlar), fruktoid yarasa — təbii su anbarları, Ebola virusunun yaratdığı xəstəlik və s.

Tropik zirehlisi (lat. Atractosteus tropicus) — atractosteus cinsinə aid heyvan növü.

Atopik ekzema və ya atopik dermatit xəstəliyi — dərinin qaşıntılı qızartılı xroniki allergik mənşəli patologiyasıdır. Qaşıntılı qızartılar bədənin istənilən yerində yarana bilər. Lakin, əsasən yanaqlarda, bükənəklərdə, əl və ayaqda yaranır. Gecələr qaşıntı kəskinləşir. Atopik ekzema xəstəliyi erkən uşaqlıq vaxtlarından başlayır. == Etiopatogenez == Atopik ekzema xəstəliyinin yaranması genetik səbələrə bağlıdır. Adətən valideynlərdin birində atopik vəziyyət olur. Yəni, valideynlərdən birində allergik rinit, konyuktivit, astma və ya atopik ekzemanın özü olur. Dərinin barier funskiyasında məsul olan fillagrin və bənzəri proteinlərin genetik pozunutusu əsasə səbəblərdən biridir. Bu səbəbdən dəridə qaşıntı və qızartılar yaranır.

II Andronik Paleoloq (yun. Ανδρόνικος Β' Παλαιολόγος, translit. Andrónikos V' Palaiológos; 25 mart 1259, İznik, Bizans imperiyası – 13 fevral 1332, Konstantinopol) — Bizans imperatoru (hak. 1282–1328). O, Bizansın 1204-cü ildə səlibçilər tərəfindən ələ keçirilmiş keçmiş torpaqlarını geri almış və feodalların separatçı istəklərini yatırmışdır. Papa ilə ittifaqa qarşı çıxan Paleoloq Kiçik Asiyada güclü türk basqınçılara qarşı vuruşmuşdur. 1321-ci ildə zadəganlar nəvəsi III Andronik Paleoloqu (hak. 1341–1328) taxta çıxarmaq üçün ona qarşı üsyan etmişdilər. Uzunmüddətli bir mübarizədən sonra taxtdan enmək məcburiyyətində qalan Paleoloq 1332-ci ildə monastırda vəfat etmişdir. == İstinadlar == == Mənbə == Vasilyev, Aleksandr Aleksandroviç.

III Andronik Paleoloq (yun. Ἀνδρόνικος Δούκας Ἄγγελος Κομνηνός Παλαιολόγος, Andrónikos Doúkās Ángelos Komnēnós Palaiológos; 25 mart 1297, Konstantinopol, Bizans imperiyası – 15 iyun 1341[…], Konstantinopol, Bizans imperiyası) — Bizans imperatoru. Babası II Androniklə birlikdə ortaq imperator olaraq hökm sürmüşdür. 25 mart 1297-ci ildə Konstantinopolda (indiki İstanbul) dünyaya gəldi. Atası IX Mixail Bizans imperatoru idi və babası II Androniklə birlikdə ortaq imperator kimi hökm sürürdü. Anası Rita isə Erməni-Kilikiya çarı II Levonun qızı idi. Bu səbəblə taxtın növbəti varisləri sırasında görülürdü. 1318-ci ildə atası və babasıyla yanaşı, Andronik də ortaq imperator elan olundu. Atasının 1319-cu ilin oktyabrında Salonikiyə göndərilməsinin ardından Andronik və qardaşı Manuel Konstantinopolda babalarının yanında qaldılar. Ancaq 1320-ci ildə qardaşı Manuellə aralarında yaşanan müəmmalı hadisənin ardından qardaşının gənc yaşda ölümünə səbəb oldu.

IV Andronik Paleoloq (yun. Ανδρόνικος Παλαιολόγος; 11 aprel 1348, Konstantinopol – təq. 28 iyun 1385, Silivri, İstanbul ili) — Bizans imperatoru. 11 aprel 1348-ci ildə Konstantinopolda (indiki İstanbul) dünyaya gəldi. Atası Bizans imperatoru V İohann, anası isə ortaq imperator VI İohann Kantakuzinin qızı Helena idi. Hələ 4 yaşında ikən 1352-ci ildə atası tərəfindən ortaq imperator elan olundu. Atasının 1369-cu ildə Roma səyahəti əsnasında paytaxtda naib olaraq qaldı. 1371-ci ildə atası V İohann Osmanlı sultanı Murad Hüdavəndigarın təbəəliyini qəbul etdi. O əsnada imperator Osmanlı ordusuyla birlikdə Rumelidə idi və bundan istifadə edən oğlu Andronik atasının əleyhinə üsyan başlatdı. Sultan Muradın o əsnada Bursada olan oğlu Savcı bəylə birləşən Andronikin üsyanı 1373-cü ilin mayında baş tutdu.

III Andronik Komnenos (yun. Ἀνδρόνικος Μέγας Κομνηνός) (1310, Trabzon – 8 yanvar 1332, Trabzon) — 10-cu Trabzon imperatoru. == Həyatı == Atası Trabzon imperatoru II Aleksey, anası isə Mesxeti atabəyi I Bekanın qızı Ciacak Cakelidir. Atasının 1330-cu ildə vəfatının ardından taxta çıxmışdır. İlk iş olaraq qardaşları Mixail və Qriqorini edam etdirmiş, digər qardaşı Vasiley isə vaxtilə əmisi Mixailin etdiyi kimi, qaçaraq Bizans imperatoruna sığınmışdır. 20 ay davam edən qısa səltənətində imperiya daxili çəkişmələrə şahid oldu. 8 yanvar 1332-ci ildə atası kimi babun taunu səbəbilə vəfat etmişdir. Ölümündən sonra nikahdan kənar doğulan oğlu Manuel taxta çıxmışdır. == Ailəsi == II Manuel == Mənbə == Claude Cahen, Pre-Ottoman Turkey: A General Survey of the Material and Spiritual Culture and History c. 1071–1330, 1968 George Finlay, The History of Greece and the Empire of Trebizond, (1204–1461) (Edinburgh: William Blackwood, 1877) Alexander Kazhdan, (Ed.) (1991).

II Andronik Komnenos (yun. Ἀνδρόνικος Κομνηνός) (1240, Trabzon – 1266, Trabzon) — 5-ci Trabzon imperatoru. == Həyatı == Atası Trabzon imperatoru I Manuel, anası isə onun Trabzon əsilli ilk xanımı Anna Xaylalodur. Atasının vəfatının ardından 1263-cü ilin martında taxta çıxdı. Onun üç illik qısa səltənətində Trabzon ticarət mərkəzi olaraq daha da inkişaf etdi. Ancaq atası dönəmində fəth edilən Sinop əyaləti 1266-cı ildə yenidən Anadolu səlcuqları tərəfindən işğal edildi və bu bölgədə Pərvanəoğulları bəyliyi yaradıldı. Beləcə, Anadolu səlcuqları Qara dənizdə donanma qurmağa başladı və ticarətdə Trabzonlulara rəqib olmağa başladı. 1266-cı ildə vəfat etmişdir. Övladı olmadığı üçün yerinə qardaşı Qriqori taxta çıxmışdır. == Mənbə == Claude Cahen, Pre-Ottoman Turkey: A General Survey of the Material and Spiritual Culture and History c.

I Andronik Gidos (yun. Ἀνδρόνικος Κομνηνός Γίδος) (XII əsr – 1235, Trabzon) — 2-ci Trabzon imperatoru. Haqqında məlumat azdır. Trabzon imperatoru I Aleksey Komnenosun adı bilinməyən qızıyla evlənmişdir. İmperator 1222-ci ildə vəfat etdiyi əsnada oğulları azyaşlı olduğu üçün Andronik Gidos onun yerinə taxta çıxdı. Onun səltənətində Rum sultanı Əlaəddin Keyqubadın Trabzona olan hücumlarının qarşısı alınmışdır. Daha sonra Yastıçəmən müharibəsində Anadolu səlcuqlarına qarşı Xarəzmşah Cəlaləddini dəstəkləyən Andronik Gidos 1235-ci ildə vəfat etdi. I Aleksey Komnenosun qızıyla olan evliliyindən övladı olmamışdır. == Mənbə == W. Miller, Trebizond: The Last Greek Empire of the Byzantine Era, Chicago 1926. George Finlay, The History of Greece and the Empire of Trebizond, (1204–1461) (Edinburgh: William Blackwood, 1877) Alexander Kazhdan, (Ed.) (1991).

Tropik meşə dövlətlərinin Birliyi—( ingiliscə Coalition for Rainforest Nations)hökumətlərarası təşkilatdır. Baş Katiblik Nyu York-da yerləşir. Tropik meşələrin istismarı, bioloji müxtəlifliklərin müdafiəsi və iqlim dəyişikliyi sahəsində forum rolunu oynayır. Koalisiyada iştirak könüllü əsasda həyata keçirilir. Argentina, Beliz, Çili, Kosta Rika, Ekvador, El Salvador, Qvatemala, Hoduras, Paraqvay, Uruqvay kimi Latın Amerikası ölkələri Koalisiyanın fəaliyyətində əməkdaşlıq edirlər.