Pendir növüdür. (“Koroğlu” dastanının lüğəti)
Prof. B.Əhmədov sözün mənşəyinin iki variantını göstərir. 1. Hərfi mənası “alt-üst etmək”, “qarışdırmaq”, “yoğurmaq” deməkdir. Belə hazırlanır: isidilmiş (lakin çiy) südə maya vurulur, qabı isti parçaya bükürlər, su üzə çıxanda süzür, bərk qarışdırır və sonra motala basırlar. Türkmən dilində “qarışdırmaq” sözünün sinonimi kimi aqmak feili işlədilir. Aqdarmaq onun təsirli variantıdır. Axtarma pendirlə soğ südünün qarışdırılması anlamını əks etdirə bilər. 2. Bəzi rayonlarda üzlü pendiri belə adlandırırlar. Borçalı dərəsində hər cür üzlü pendirə yox, motalda saxlanılan və üstünə soğ südü tökülmüş pendirə axtarma deyirlər (soğ südü-qoyun soğulma ərəfəsində sağılan ən yağlı süddür). Belə pendiri əziz qonaqlar üçün başqa motalların arasında gizlədir, sonra tapıb seçmək üçün axtarış aparırlarmış. Adı da buradan ola bilər (B.Əhmədov. “Etimologiya lüğəti” Bakı, “Altun kitab”, 2015). Axtarma sözü Aşıq Ələsgərin “Dağlar” qoşmasından orta məktəb şagirdlərinə tanışdır (bu söz çox zaman yanlış vurğu ilə tələffüz olunur).
Yazın bir ayıdı çox yaxşı çağın,
Kəsilməz çeşməndən gözəl yığnağın,
Axtarmá motalın, yağın, qaymağın,
Zənbur çiçəyindən bal alı dağlar.
“Koroğlu” dastanında axtarma sözü yalnız “qənimət” mənasında işlənir:
Əsli dəmir olan əksən bükülür.
Dəbülğə oynalur, geyim sökülür,
Baş kəsilir, axtarmalar çəkilir,
Qoç igid qazanır namı meydanda.
(M.Elyas. “Nəğmələr kitabı”)
