Azərbaycan dilinin etimologiya lüğəti

  • XIDIR

    1. Xızır peyğəmbərin adıdır. “Qızmaq” (od) anlamı ilə bağlıdır. 2. Kiçik çillənin son həftəsinə deyilir

    Tam oxu »
  • XINDI

    Alınma sözdür, xondu kimi də işlədilir. Mənası “ağılsız” deməkdir. Tanınmış aşıqlarımızdan birinin (Xındı Məmməd) təxəllüsü olub

    Tam oxu »
  • XINNA DƏRƏSİ

    Tovuzda yer adıdır. Əsli Hunnar olub, sonra dəyişib (bunu alim­lərdən Z.Xasiyev və başqaları sübut ediblər)

    Tam oxu »
  • XIRD-XƏŞİL

    Xord farsca “xırda, əzilmiş” deməkdir. Xırd-xəşil etmək “tamam əziş­dir­mək” deməkdir. (Bəşir Əhmədov

    Tam oxu »
  • XIRDA

    Farsca xord (kiçik) sözünün dəyişilmiş formasıdır. Bizdə uvaq sözü işlədilib, üyütmək (üvütmək) sözü də buradandır

    Tam oxu »
  • XIRMAN

    Fars sözüdür, dərzin döyülmək üçün yığıldığı yerə deyirlər və xərlə (eşşəklə) bağlıdır. Görünür, xırmanı eşşəklə döyüblər və o, vəli arxasınca müntəzə

    Tam oxu »
  • XIRMANDALI

    Bayat tayfasında bir tirənin adı olub. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Tam oxu »
  • XIŞ

    Radlovun əsərində bu söz qoş kimi verilib. Qoşa sözü ilə eyni kökə malikdir (təsadüfi deyil ki, farslar cüt sözündən istifadə edirlər: cütcü babasan

    Tam oxu »
  • XİMİRÇƏK

    Əsli gəmirmək sözü ilə bağlıdır. Xirtdək də deyirlər. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Tam oxu »
  • XİONOSFER

    yun. chion – qar + yun. sphaira – kürə

    Tam oxu »
  • XİRİDAR

    Farsca xərid “satın alma”, xiridar “satın alan” deməkdir. Xəridən (satın almaq) məsdəri ilə qohumdur

    Tam oxu »
  • XİRNİK

    Fars mənşəlidir və əsli xırn+ək kimi olub, “dovşan balası” (-ək kiçiltmə bildirir) deməkdir. Qərb dialektlərində yapon xurmasına da (xırda və çox şiri

    Tam oxu »
  • XİRTDƏK

    Bu söz ximirçək kimi də işlədilir. Əsli əmircək olub. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Tam oxu »
  • XİYAR

    Alınma sözdür, bizdə onun əvəzinə, tarmaz kəlməsi işlədilib. M.Kaşğaridə tarğa sözü var, “kal”, “yetişməmiş”, “göy” anlamlarında açıqlanıb

    Tam oxu »
  • XİZƏK

    Farscadır, xastən (xizidən) məsdəri ilə bağlıdır, “sürüşmə” anlamını əks etdirir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Tam oxu »
  • XLORİTLƏR

    yun. chloros – yaşıl

    Tam oxu »
  • XORDA

    Bəzən bu sözü farsca olan xord (поглащение) kəlməsi ilə qarışdırırlar. Əs­lin­də, yunan sözüdür və “insanda, xordalı heyvanlarda skelet oxu (bel teli)

    Tam oxu »
  • XOROQRAFİYA

    yun. choros – ərazi, vilayət + yun. grapho – təsvir edirəm

    Tam oxu »
  • XOROLOGİYA

    yun. choros – ərazi, vilayət + yun. logos – elm, təlim

    Tam oxu »
  • XORULDAMAQ

    Təqlidi sözdən (xorultu) əmələ gəlib. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Tam oxu »
  • XORUZ

    Fars sözüdür. Türk dillərində onun yerinə, ayğır toyuq, erkək toyuq, avdan, ötən kimi sözlər işlədilib

    Tam oxu »
  • XORUZ SƏSİ

    Xoruzun səsi dan üzü bir km-dan uzağa gedə bilmir. Xoruz səsi eşit­məyib: o deməkdir ki, “səninlə onun arasında bir kilometrdən uzaq məsafə olub”

    Tam oxu »
  • XORUZLANMAQ

    Qızışmaq mənasında işlədilir. Görünür, xoruz döyüşü ilə bağlıdır (bu döyüşdə xoruzlar bərk qızışırlar)

    Tam oxu »
  • XOSROV

    Əsli “Xu Srava”dır, sasanilərdə titul olub (Kisra kimi də işlədilir). Poeziyada “Günəş” mənasında işlədilir, amma “şah” deməkdir

    Tam oxu »
  • XOSUNLAŞMAQ

    İki şəxsin pıçıltı ilə danışmasını bildirir. Güman edirəm ki, erməni dilindən keçib, onlarda danışmaq mənasını verən xosume kəlməsi var

    Tam oxu »
  • XOŞ-BEŞ

    Farscadır, mənası “xoş olma” deməkdir. Budən (olmaq) məsdərinin qram­matik əsası olan baş bizdə beş formasına düşüb

    Tam oxu »
  • XOŞGÜL

    Şəxs adıdır, mənası “gözəl (yaxşı) gül” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Tam oxu »
  • XOV

    Xalçanın tüklü üzünə “xovlu üz” deyirlər. Xov alınma sözdür. Türk dillərində onun yerinə, yunca kəlməsi işlədilib (“yun”, “tük” mənasında) indi də xov

    Tam oxu »
  • XÖRƏK

    Farsca xordən (yemək) feilindən əmələ gəlib. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Tam oxu »
  • XÖRƏZƏK

    Fars mənşəlidir, xoruzək kimi olub. Bu xəstəliyə tutulanlar çox öskürürlər (sanki xoruz banlayır). (Bəşir Əhmədov

    Tam oxu »
  • XRİZOBERİL

    yun. chrysos – qızıl + yun. beril

    Tam oxu »
  • XRİZOKOLLA

    yun. chrysos – qızıl + yun. kolla – yapışqan; qədimdə qızıl məmulatları lehimləmək üçün tətbiq edilmişdir

    Tam oxu »
  • XRİZOLİT

    yun. chrysos – qızıl + yun. lithos – daş

    Tam oxu »
  • XROMAKEY

    ing. chroma key – hərfi mə­na­da: rəng açarı

    Tam oxu »
  • XUDADİLİK

    Kökü (xoda) farscadır, “Tanri vergisi” deməkdir. “Artistdə iki fəzilətdən biri olmalıdır: ya Xudadilik, ya da Ustadlıq

    Tam oxu »
  • XUDAYƏT

    Farscadır və onlarda xodadad kimi işlədilir. Mənası “Xudaverdi (Xudanın verdiyi)” deməkdir. (Bəşir Əhmədov

    Tam oxu »
  • XUDPƏSƏND

    Fars sözüdür: xud –“öz” deməkdir, pəsənd isə “bəyənən”, “özünü bəyənən” (eqoist) deməkdir. (Bəşir Əhmədov

    Tam oxu »
  • XULİQAN

    Alınma sözdür, şəxs adı ilə bağlıdır. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Tam oxu »
  • XURCUN

    Fars sözüdür, xor və çin hissələrindən ibarətdir. Xor “xörək”lə kökdaşdır, “azuqə” deməkdir, çin isə “yığmaq” deməkdir

    Tam oxu »
  • XURD-XƏŞİL

    Sözün birinci hissəsi farsca xord (xırda) kəlməsinin dəyişmiş forma­sı­dır. Xəşil isə “əzilmiş, qarışmış” deməkdir

    Tam oxu »
  • XURMA

    Fars mənşəlidir, rusca ona финик deyirlər. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Tam oxu »
  • XURŞUD

    Farsca xor “günəş” deməkdir, söz də bununla bağlıdır. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Tam oxu »
  • XURUŞ

    Farsca xordən (yemək) sözü ilə qohumdur. Xörək kəlməsi də buradandır. Bizdə “aşqara”ya deyirlər. (Bəşir Əhmədov

    Tam oxu »
  • İANƏ

    Ərəbcə “kömək” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Tam oxu »
  • İAŞƏ

    Ərəbcə “qidalanmaq” deməkdir. Məişət sözü ilə qohumdur. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Tam oxu »
  • İBADULLA

    Ərəbcə “Allahın bəndələrini müdafiə edən” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Tam oxu »
  • İBİŞ

    İbrahim adının əzizləmə formasıdır. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Tam oxu »
  • İBRAHİM

    Avraam sözünün dəyişmiş formasıdır. Saranın əri olub. Mənası “çoxlarının atası” (el atası) deməkdir. Qədim yəhudi sözüdür

    Tam oxu »
  • İBRƏT

    Ərəbcə “öyrətmə”, “nəsihət” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Tam oxu »
  • İBRƏTAMİZ

    İbrət ərəbcə “öyrətmə” deməkdir, amiz (amuz) isə farscadır, amuxtən (öyrətmək) məsdəri ilə qohumdur. Söz sinonimlər birləşməsidir: “ibrət verən” (öyrə

    Tam oxu »