lat. alluvio – yığın, çöküntü
Alınma sözdür. Monqol dilində alma kəlməsi “şirəli” (сочный), sanskrit dilində isə “turş”mənalarında işlədilir
Boğazda yerləşir və alma sözü ilə bağlıdır. Guya Adəm ata cənnətdə alma yeyib və qaydanı pozduğu üçün onun bir hissəsi boğazında qalıb
Can almaq ifadəsindəki almaq sözünün qədim mənası “öldürmək” (губить) deməkdir. M. Kaşğaridə “ər alındı” (kişi öldü) cümləsi var
Kişi adı kimi əsli “Yılmaz”dır. Mənbələrdə (Maqazanik və s.) yılmaq feili var və “qorxmaq” mənasında qeydə alınıb
Al sözünün “nəsil, sülalə” kimi mənalardı da var. Alməmməd “Məmmədin nəslindən olan” deməkdir. (Bəşir Əhmədov
Aşıq poeziyasında bir-birinə oxşar olan al osman və al asiman sözləri işlədilir. Birincisi Türkiyə (Osman eli), ikincisi asiman (səma) sözü ilə bağlıd
1. Dilimizdə yalğım (ilğım), altun (yaltun), ulduz (yalduz), alov (yalov) sözləri var və hamısı “od, işıq, istilik, parıltı”anlamını verən al (ul) eti
Tonqa qaraxanilərin ulu əcdadı olub, Turana şahlıq edib. Alp Ər isə onun epitetidir, “igid kişi” deməkdir (alp -“igid”, ər -“kişi”, Tonğa-adam adı)
Alp “igid”, ər “kişi” deməkdir. “Cəngavər” mənasında işlədilib. Alpağut kəlməsi də olub (mənası: “tanınmış, məşhur”deməkdir)
1. Payızda bitən otu alsın (alısın) adlandırırıq. Sözün kökü olan al “hiylə”, “yalan” anlamlarını verir (aldatmaq sözü də buradandır)
Ali və şan sözlərindən əmələ gəlib, ərəbcə “yüksək şərəf” deməkdir.
Sözün iki yozumu var: 1. Al “qızıl” deməkdir, tay isə dağ sözünün qədim formasıdır (qızıllı dağ). 2
lat. alter – ikisindən biri + ego – mən
Dilimizdə ilk dəfə son ədəd 3, onun ardınca 7, sonra 40, sonra isə 100, nəhayət, 1000 olub. Bunlar öz konkret kəmiyyətindən əlavə, həm də qeyri-müəy
Yanları açıq olan çardağa “altıaçıq” deyirlər. Alaçıq (alı açıq) qəlibi üzrə düzəlib. Sinonimi talvar sözüdür
lat. altus – hündür + yun. metron – ölçürəm
Altı sözündən əmələ gəlib. B. Munkaçi yazır ki, mış hissəsi mas formasında “Avesta”da işlədilib, mənası “böyük”, “çox” kimi açıqlanıb
Əsli yaltun kimi olub, yal hissəsi yalov, yıdız sözləri ilə qohumdur, tun hissəsi “dəmir” (tənəkə) deməkdir
Farsca aludən (bulaşmaq) məsdəri ilə qohumdur, “bulaşmış” deməkdir. Bizdə məna dəyişib. (Bəşir Əhmədov
fr. alunite, alun – zəy
lat. aluminium + lat. silex – çaxmaq daşı
Al sözünün bir mənası “qırmızı” deməkdir. Söz “qırmızıyanaq” deməkdir.
Türk mənşəlidir, fars dilində çox işlənilir, “nişan”, “məqsəd” deməkdir.
“Əmin-amanlıq” deyirik. Əman (aman) “təhlükəsiz” deməkdir. Ərəb mənşəlidir, əmanət sözü ilə qohumdur
“Aman istəməyin vaxtıdır (zamanıdır), köməyə ehtiyac var” deməkdir. Ərəb mənşəlidir. (Bəşir Əhmədov
Albaniyanın (Qafqaz) şimalında igid qadınlar nəsli belə adlanıb. Sağ döşlərini dağlayırmışlar ki, yaxşı ox ata bilsinlər
Alınma sözdür, kotana qoşulmuş birinci boyun öküzə deyirlər. Mənşəyi qaranlıqdır, hampa sözü ilə bağlı ola bilər
yun. ametystos – keflənməyən, ayıq; keçmişdə keflənməyə qarşı dərman hesab edilirmiş
“Əməl edən”, “yerinə yetirən”, “təsir göstərən” deməkdir (ərəbcədir).
Mövcud ədəbiyyatda yunan mənşəli hesab olunur (mən də yazılarımın birində bu fikrin təsiri altına düşmüşəm)
Farsca “öyrədən” deməkdir, ibrət+amiz deyirik.
Yunanca “bağışlama” deməkdir. Əfv (ərəbcədir) sözündən fərqi: birinci ümumi olur, ikinci məhdud (və adlar konkret göstərilir)
lat. amplitudo < amplus – əhəmiyyətli, geniş, böyük
Ərəbcə “vaxt” deməkdir.
Tuva dilində bu sözün yerinə iyə (qida verən) işlədilir. Görünür, ana sözü iyə sözünün dəyişmiş formasıdır
Yunan sözüdür. “Şərq”, “Günəş” deməkdir.
yun. an – inkar şəkilçisi + yun. aer – hava + yun. bios – həyat
O əvəzliyi bir vaxt an şəklində işlədilib (klassik ədəbiyyatımızda ol forması da olub). Arı hissəsi isə yer sözünün şəkilçiləşməsindən başqa bir şey d
Latın sözüdür, hərfi mənasi “kəsirəm”deməkdir.
Oğlan (bəy) evindən qızın ailəsinə göndərilən hədiyyə el arasında anayolu adlanır. “Böyüklərin yolunu gözlə” deyirik
Fars sözüdür, “склад” mənasında işlədilir. Anbardar sözü də onunla bağlıdır. Anbar kəlməsi ənbaştən (doldurmaq) felinin qrammatik əsasıdır
Bağlayıcılardan amma, lakin sözləri ərəbcədən alınmadır, ancaq öz sözümüzdür. Tarixən hərfi mənası “bu çağ” demək olub
Sözün əsli qan kimi olub. Adamlar dost olmaq üçün bir-birinin barmaqlarından qan içiblər. Qəsəm isə and sözünün sinonimidir və ərəb mənşəlidir
yun. anemos – külək + yun. metron – ölçürəm
Farsca sözdüzəldici şəkilçidir: şairanə, adamyana.
Ərəbcə an “vaxt” deməkdir. Ani ondan düzələn sifətdir.
Latın sözüdür, “sorğu” anlamını əks etdirir.
lat. en – içəri + lat. clavis – açar
Ün (səs) kəlməsi ilə bağlı yaranıb, əsli ünğırmaq kimi olub (hayqırmaq qəlibi üzrə əmələ gəlib). (Bəşir Əhmədov