Этимологический словарь азербайджанского языка

  • DEYİNGƏN

    Kökü demək feİlindən ibarətdir. -in şəkilçisi qayıdış növü, yəni leksik vahid düzəldir. -gən şəkilçisi feildən sifət düzəldir (xatırladım ki, qayıdiş

    Полностью »
  • DEYİŞMƏ

    İki yozumda veriblər: 1. Demək feili ilə bağlıdır, onun qarşılıq növdə işlə­dilməsidir: tərəflərdən biri deyir, digəri cavab verir

    Полностью »
  • DEYN

    Ərəbcədir, cəm forması “doyun”dur. Mənası “boynuna tapşırıq qoymaq”, “boy­nuna yük qoymaq” deməkdir. “Koroğlu”da işlədilib

    Полностью »
  • DƏDƏ

    Qədim hind sözü kimi yozurlar, mənası “ata’ deməkdir. Məncə, türk mən­şə­lidir, dad (dadızdır, dadlı

    Полностью »
  • DƏFƏ

    Ərəbcədir, bizdə yol sözü işlədilib. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Полностью »
  • DƏFİNƏ

    Ərəbcə dəfn (basdırma) sözündəndir, mədfən sözü ilə qohumdur. “Yerə basdırılmış daş-qaş (xəzinə)” mənasını verir

    Полностью »
  • DƏFTƏR

    Yunan mənşəlidir, qədim mənası “dəri” deməkdir. Qabaqlar yazı dəri üzə­rində yazılarmış, ona görə də yazı vasitəsi dəftər adı ilə yayılıb

    Полностью »
  • DƏHMƏRLƏMƏK

    “Atı hərəkətə gətirmək, sürətini artırmaq” mənasında işlədilir. Əsli dəh-dəhləmək (dəh-dəh eləmək, mahmızlamaq) olub, sonradan dəyişib

    Полностью »
  • DƏHNƏ

    Farscadır, dəhan (ağız) sözü ilə qohumdur. Çaydan arxın ayrıldığı yerə deyilir. “Gəm” mənası da var (“ağızlıq” deməkdir)

    Полностью »
  • DƏHRƏ

    Mənbələrə inansaq, fars sözüdür. Azərbaycan dilində onun müqabilində dımıq (ehtimal ki, dimdik sözü ilə bağlıdır, çünki dəhrənin burnu dimdiyə oxşayır

    Полностью »
  • DƏXL

    “Mənə dəxli yoxdur” deyirik. Dəxl ərəbcə müdaxilə sözü ilə kökdaşdır. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Полностью »
  • DƏK

    Bu qoşma dəymək feili ilə bağlıdır. Onun sinonimi olan –can2 qoşması isə dək sözünün dəyişmiş formasıdır, tarixi baxımdan hər ikisi eyni söz olub

    Полностью »
  • DƏLALƏT

    Ərəbcə dəlil sözünün cəmidir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Полностью »
  • DƏLƏDUZ

    Fırıldaqçı deməkdir, ola bilsin ki, tələ və tuzak sinonimlərinin birləş­mə­sindən əmələ gəlib (yığcam, uzundraz, qıyğacı

    Полностью »
  • DƏLƏMƏ

    Alınma sözdür (farsca: dolme, yəni “qatılaşma”). Mayanı südə qatır, 1-2 saat saxlayırlar. Sonra torbada ağır daşın altına qoyurlar ki, süzülüb pendirə

    Полностью »
  • DƏLİ

    Türkmən dilində dəl feili var, rus dilində “сходить с ума” kimi tərcümə olunub. Deməli, sözün kökü feildir (müqayisə et: dir və dir –i, öl və öl –ü),

    Полностью »
  • DƏLİXAY

    Sözün tarixi kökü dəl (ağlını itirmək) feilidir, ondan dəli (müqayisə et: dir –i) sifəti əmələ gəlib, sonra da üzərinə xay artırılıb

    Полностью »
  • DƏLİQANLI

    Dəli sözünün bir mənası “igid, cavan” deməkdir. Dəliqanlı da bu məna ilə bağlıdır: cavan, cəsur adamlara belə deyilir

    Полностью »
  • DƏLLƏK

    Ərəbcədir, bizdə “yolquçu”, “ülğucçu” deyiblər. Dəllək sözünün bir mənası ərəbcə “hamamçı”deməkdir. Bir deyim var: “dəvə dəlləklik eylər köhnə hamam i

    Полностью »
  • DƏLMƏK

    Tatar dilində telqeç, telqelerqe, teleqre (axtalamaq) sözləri var. Onların kökü “kəsmək” deməkdir. Dəlmək sözünün ilk mənası “kəsmək” demək olub (bili

    Полностью »
  • DƏLV

    Ərəbcə “dolça, vedrə” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Полностью »
  • DƏM

    Farsca “zaman” “an”, “nəfəs”, “kef” anlamını verən sözdür. Bu dəmdə birləş­mə­­­sində an, dəmkeş sözündə isə “nəfəs” mənasını əks etdirir

    Полностью »
  • DƏMBƏDƏM

    İlkin mənası “vaxtdan vaxta” kimi anlaşıla bilər. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Полностью »
  • DƏMƏŞQ POLADI

    İslamı qəbul etdikdən sonra ərəblər 613-cü ildə yaşadıqları geniş və quraq yarımadanın sərhədlərini aşmış, 636-cı ildə isə Dəməşqi tutmuşlar

    Полностью »
  • DƏMİR

    “Od” anlamını verən göy (kömür) sözü ilə bağlıdır. Səbəbi isə odur ki, dəmiri is­tehsal etmək üçün oddan istifadə olunub

    Полностью »
  • DƏMİR PƏRDƏ

    1945-ci ildə nasist Almaniyası son günlərini yaşayırdı. Almaniyanın təbliğat naziri Yozef Göbbels məğlubiyyətin qaçılmaz olduğunu gözəl başa düşürdü

    Полностью »
  • DƏMİRQARA

    Meşədə bitən və dəmirağac kimi bərk olan bir ağacın adıdır, vələsin bir növüdür. Zənn etmək olar ki, sözün əsli “dəmirqıran” (baltanı qıran) deməkdir

    Полностью »
  • DƏMİRQIR

    At rəngidir, rusca ona “темно-серый” (tünd boz) deyirlər. Qır torpaq rəngidir. Dəmiri rənglə torpaq rənginin çalarından ibarətdir

    Полностью »
  • DƏMİROV

    Təmrəyi, təmirətgə kimi formalarda qeydə alınıb. Dəmir sözü ilə bağlıdır. Dəmirlayu (dəmir kimi) şəklində olub, sonra dəmirov formasına düşüb

    Полностью »
  • DƏN

    Farscadır, bizdə onun yerinə tarığ (və uruğ) kəlməsi işlədilib. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Полностью »
  • DƏNƏVƏR

    Farsca dane və avər (dən gətirən) sözlərindən əmələ gəlib. Taxıla ve­ri­lən üçüncü suya “dən suyu” deyirlər

    Полностью »
  • DƏNG

    Əsli zəng kimi olub. Mənası “qulağa düşən səs” deməkdir. “Beynimi dəng ele­­mə” deyirik. (Bəşir Əhmədov

    Полностью »
  • DƏNİZ

    Belə güman olunur ki, bu söz duz kəlməsi ilə kökdaşdır, suyu şor olduğu üçün ona “dəniz” (duzlu) deyiblər

    Полностью »
  • DƏNLİK

    Quşların qida borusunun yoğun hissəsinə deyirlər. Fars dilindən keçmiş olan çinədan sözü bunun sinonimidir və hərfi mənası “dən qabı, dən kisəsi” demə

    Полностью »
  • DƏRBAZ

    Farsca əsli “darbaz”dır. “Kəndirbaz” (dar “ip”dir, baz “oynayan”) deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Полностью »
  • DƏRBƏDƏR

    Farsca hərfi mənası “qapı-qapı (gəzən)” deməkdir (dər “qapı”dır). Di­dər­gin sözünün sinonimi kimi işlədilir, “evsiz-eşiksiz” deməkdir

    Полностью »
  • DƏRBƏND

    Bu yer Qafqaz Albaniyasına keçid üçün qapı rolunu oynayıb. Sözün dər hissəsi “dərə” anlamı ilə bağlıdır, bənd isə farscadır

    Полностью »
  • DƏRD ÇƏKMƏK

    Əsli dərd içmək kimi olub. Anadoluda “siqaret çəkmək” yerinə, “si­qa­ret içmək” deyirlər. (Bəşir Əhmədov

    Полностью »
  • DƏRDƏ DÜŞMƏK

    İfadədəki düşmək sözü tuş olmaq (yəni rastlaşmaq) feilinin də­yişmiş formasıdır, rusca “падать” mənasını verən düşmək sözü ilə heç bir əla­qəsi yoxdur

    Полностью »
  • DƏRDƏCƏR

    Dilimizdə südəcər, dərdəcər kimi sözlər mövcuddur. Qaynaqlarda əcər müstəqil söz kimi verilib və “yemək” anlamında izah olunub

    Полностью »
  • DƏRDMƏND

    “Dərdi çox olan” (dərdli) deməkdir. Fars mənşəlidir. –mənd komponenti arzumənd kimi sözlərdə də var, bizdəki –lı şəkilçisinin qarşılığıdır

    Полностью »
  • DƏRƏ

    Bəzi türk dialektlərində, qaqauzlarda “çay” deməkdir. Dərya (Amudərya..) da bununla bağlı ola bilər. Güman etmək olar ki, dərə və dərya (farslara türk

    Полностью »
  • DƏRİ

    Dərmək feili ilə qohumdur. Litva dilində mex sözü “kisə” deməkdir və rus dilinə də keçib. Qədim hind dilində də mex sözü olub və “qoyun” (baran) mənas

    Полностью »
  • DƏRİN

    Dərmək feili ilə bağlıdır, “çökəklik” (yəni “içinə şey doldurmaq mümkün olan”) anlamını verir. Dərmək feilindən törəmiş dəri sözü də “içinə şey yığıla

    Полностью »
  • DƏRNƏK

    Dərmək (toplamaq) feili ilə kökdaşdır. Bəzi türk dillərində məcmuə (jurnal) yerinə dərgi işlədirlər. Dərnək adamların bir toparda (qrupda) birləşərək

    Полностью »
  • DƏRS

    Ərəb sözüdür, müdərris, tədris, idris sözləri ilə eyni kökə malikdir. Təlim-tərbiyənin əsas təşkil forması kimi “müəyyənləşdirilmiş”, “normaya salınmı

    Полностью »
  • DƏRVİŞ

    Farscadır, ilkin mənası “dilənçi” deməkdir. Görünür, dər (qapı) sözü ilə qo­humdur (qapı-qapı gəzən)

    Полностью »
  • DƏRVİŞ ÇİLLƏSİ

    Dərvişlər pəhriz saxlamaq, qənaətlə dolanmaq, ibadətlə məşğul olmaq üçün 40 gün cəmiyyətdən uzaqlaşıb tənha həyat keçirirlərmiş

    Полностью »
  • DƏRZ

    Keçmişdə taxılı oraqla biçir və dərz halında belini bağlayırdılar. Dərz fars dilindən alınma sözdür, mənası “tikmə, bağlama” deməkdir

    Полностью »
  • DƏRZİ

    Fars mənşəlidir, dərz sözü ilə qohumdur. Bizdə tonçu (donçu) sözü işlədilib (don “paltar” demək olub)

    Полностью »