Этимологический словарь азербайджанского языка

  • DİRİLMƏK

    Kökü “dir” felidir, -ıl növ şəkilçisidir. Diri sözü ilə qohumdur. Kökü “dur” (yaşa) kəlməsinin dəyişilmiş formasıdır

    Полностью »
  • DİRRİK

    Diri sözü ilə bağlıdır (əsli:dirilik). Yaşamaq (diri qalmaq) üçün ayrılan və əkilən bostan və s. deyiblər

    Полностью »
  • DİRSƏK1

    Əvvəllər dir müstəqil kök olub, ondan dir-ə-mək və dir-sə-mək feilləri ya­ranıb (indi sonuncu müstəqil işlədilmir)

    Полностью »
  • DİSPUT

    Latınca disk, diskussiya, disput, dissertasiya sözləri qohumdur, “dairə” anla­mı ilə bağlıdır: disk dairəvi olur, qabaqlar disput zamanı dairəvi oturu

    Полностью »
  • DİŞ1

    Litva dilində bu anlamda işlənən sözün hərfi mənası “острый” deməkdir. Güman ki, diş, şiş, deşmək sözlərinin hər üçü tarixən eyni kökə malik olub, “it

    Полностью »
  • DİŞƏC

    Dəyirman daşını xüsusi alətlə (çəkiclə) diş-diş edirlər ki, dəni yaxşı əzə bilsin. Buna “daşı dişəmək” deyirlər

    Полностью »
  • DİŞİ

    Dış (daş, dişarı) sözü ilə bağlıdır. “Dişarıya çıxaran (doğan)” anlamını əks etdirir. (Bəşir Əhmədov

    Полностью »
  • DİV

    Alınma sözdür. Sanskrit dilində “işıq allahı” mənasını verir. Sonralar mənası dəyişdiyindən mənfi məqamda işlədilir

    Полностью »
  • DİVAN TUTMAQ

    Farsca divan həm də “məhkəmə” anlamında işlədilir. Divantutmaq “ciddi sorğu-suala tutmaq” deməkdir. (Bəşir Əhmədov

    Полностью »
  • DİVAR

    Farscadır, bizdə dam işlədilib (indi məna dəyişib). (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Полностью »
  • DİYAR

    Ərəbcədir, dar (ev) sözü ilə qohumdur, “məmləkət, məkan” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Полностью »
  • DİYİRCƏK

    Uyğur dilində “fırlamaq” mənasını verən təğir feili var. İy (cəhrədə) yerinə tengirek işlədilir. Dəyirmi, dəyirman, təkər, tövərək kimi sözlər teqir (

    Полностью »
  • DİZ

    Dilimizdə indi müstəqil işlədilməyən dir sözü olub, ondan dir-ə, dir-sə, diz (r-z əvəzlənməsi ilə bağlıdır) sözləri törəyib

    Полностью »
  • DİZLİK

    Qıçın uzunluğu dizə qədər olan hissə belə adlanır. Şalvara da deyirlər. Diz sözü ilə qohumdur. (Bəşir Əhmədov

    Полностью »
  • DODAQ

    Bunu tutmaq feili ilə əlaqələndirirlər, tutaq formasında olub. Tutaq sözünün dodaq kəlməsinə çevrilməsi isə mümkündür

    Полностью »
  • DOĞRAMAQ

    Kökü toğ (“kəs” deməkdir) kəlməsidir. Doğ-u-ra kimi olub (u isim dü­zəl­dib), -ra feil düzəldir. Uyğur dilində doğ (toğ) feili var, “kəsmək” deməkdir

    Полностью »
  • DOĞRU

    Doğra şəklində də yazılıb. Türkmən dilində doqral kəlməsi var və ruscaya “становитьсяпрямым”kimi tərcümə olunub (müqayisə et: özünü doğrult, yəni düzə

    Полностью »
  • DOK

    yun. doche – rezervuar

    Полностью »
  • DOQQAZ

    Mənası “əsas yoldan həyətə burulan balaca yol” deməkdir. Belə güman etmək olar ki, sözün əsli dönmək feili ilə bağlıdır, döngər, döngəz kimi olub və s

    Полностью »
  • DOQQUZ

    Başqırdlarda tuğız, qazaxlarda toğız kimi işlədilir. Güman ki, doğmaq feili ilə bağlıdır: “8-dən sonra doğan” (peyda olan) deməkdir

    Полностью »
  • DOQMA

    Yunanca “ehkam” deməkdir. Bəzən danışıqda səhv edilir (doğma kimi işlədilir). (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Полностью »
  • DOLAQ

    Dolamaq feilindən əmələ gəlib, soyuqdan qorunmaq üçün qışda baldıra dolanan materialdır. Patava sözü də var və farscadır

    Полностью »
  • DOLAMA

    Barmağın iltihabı ilə bağlı yara növüdür, barmağa dolandığı üçün belə adlanıb. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Полностью »
  • DOLANBAC

    Dolanmac kimi də işlədilir, “dolanan” mənasını əks etdirir. Çevrə qəlibi üzrədola ismi əmələ gəlib. -an şəkilçisi onu feilə çevirib, bac isə qaranlıq

    Полностью »
  • DOLAYI

    Dolanmaq kəlməsi ilə qohumdur, “ətraf” mənasında işlədilir. Dolayı yolla, birbaşa deyil, kənar vasitələrin köməyi ilə iş görməkdir

    Полностью »
  • DOLÇA

    Dol (dul) farsca “vedrə” deməkdir. Ərəbcə buna “sətl” (bizdə satıl kimi işlədilir) deyirlər. Dolça dol sözünün kiçiltmə formasıdır, “parç”deməkdir

    Полностью »
  • DOLLAR

    1519-cu ildə Bohemiyanın Sen-İoahimştale şəhərində gümüş yatağı aşkar edildi. Bu şəhər Çexiyanın paytaxtı Praqadan 80 mil qərbdə yerləşir

    Полностью »
  • DOLMA

    İndi müstəqilliyini itirmiş dol (ətrafına “fırla, dola” mənasında işlədilib) feili ilə bağlıdır və bəzi türk dillərində sarıma kimi işlədilir

    Полностью »
  • DOLU

    Bir neçə mülahizə söyləmək olar: 1. “Bərk olmaq” mənasını verən dolmaq feili ilə qohumdur, boş (yumşaq) sözünün antonimidir

    Полностью »
  • DOMBA

    Mənası “yumru” (kürə kimi olan) deməkdir. Dombalaq aşmaq “yumrula­na­raq hərəkət etmək”dir. Güman ki, top, təpə, topa sözlərinin dəyişmiş formasıdır

    Полностью »
  • DOMBALMAQ

    Dümbək (balaca quyruq), donba, dombat, dombalaq sözləri ilə qohumdur. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Полностью »
  • DON

    Məsəl var: gözəllik ondur, doqquzu dondur. Niyə palto, pencək... yox, məhz don? Don sözünün qədim mənası “paltar” (bütün növlər üzrə) deməkdir

    Полностью »
  • DONQAR

    “Qozbel” deməkdir, əslində, sözün kökü “don”dur (müq. et: donba, don­balmaq). (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Полностью »
  • DONLUQ

    Qədim mənası “paltarlıq” (gəlir, aylıq pul) deməkdir. Don (paltar) sözü ilə bağlıdır. İndi “maaş” anlamında işlədilir(Bəşir Əhmədov

    Полностью »
  • DONMAQ

    Dilimizdə “soyuq” mənasını verən tum kəlməsi olub (tumov kəlməsi də onunla bağlıdır). Görünür, donmaq feili də “soyuq” mənasını verən kəlmə ilə bağlıd

    Полностью »
  • DONUZ

    Çıxardığı səslə bağlı təqlidi sözdən törəmişdir (donqultu sözünü yada salın). Dünya dillərinin çoxunda təqlidilik əsas götürülür (məsələn, qədim hind

    Полностью »
  • DONUZLUQ

    Anadolu türklərində donuzluq sözü var və “qəddarlıq” anlamında işlə­dilir. Bizdə donuzluq yerinə, bəzən “murdarlıq”, “qəddarlıq” işlədilir

    Полностью »
  • DOST

    Fars mənşəlidir, bizdə onun müqabilində qadaş sözü işlədilib, sonra arxaik­ləşib (indi Bakı dialektində qədəş şəklində özünü hifz edir)

    Полностью »
  • DOŞAB

    Fars mənşəlidir. Duş (sağmaq) vəab (su) sözlərindən ibarətdir (“sıxılmış meyvə suyu” anlamını verir)

    Полностью »
  • DOVDAQ

    Bu quşun adı Əbu Həyyanda duğ sözü ilə verilib, çıxardığı səslə bağlıdır (təqlidi sözdür): duğ-duğ kimi olub

    Полностью »
  • DOVĞA

    Fars dilində ayrana duğ deyirlər. Dovğa da ayrandan hazırlanır (abduğ sözü də var). (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Полностью »
  • DOVŞAN

    “Səs” mənasını əks etdirən tavuş kəlməsi olub. Bundan da tövşümək, dov­şan sözləri əmələ gəlib. Dovşan sözü tövşümək feili ilə kökdaş olub

    Полностью »
  • DOYMAQ

    Tox, dol, toy kəlmələri ilə qohumdur. Etimon do(to) feilidir. Ondan tox (doy­muş), toy (məclis), dol (çox olmaq) kimi sözlər əmələ gəlib

    Полностью »
  • DOZANQURDU

    Donuz kəlməsi ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. M.Kaşğaridə qonuz sözü “peyin” mənasında işlədilib. Qurdun növləri çox olduğundan “жук”u onlardan fərq­ləndi

    Полностью »
  • DÖL

    “Kişi sperması” kimi başa düşülür. Döl tutub “hamilə” mənasında işlədilib. Nəsil əvəzinə “döldaş” deyiblər

    Полностью »
  • DÖNDƏRMƏK

    Əsli döndürmək kimi olub. -dur şəkilçisi təsirli feil düzəldir: gülmək və güldürmək…(Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Полностью »
  • DÖNƏ

    “Filankəsin dönəlgəsi dönüb” deyirlər. Dönə qədim mənbələrdə “vaxt” kimi açıqlanıb. Dönəlgəsi dönüb, yəni “vaxtı dönüb, işlərin qaydasında getdiyi gün

    Полностью »
  • DÖNƏRGƏ

    “Gecələmə” anlamını verən sözdür: qonaq gələndə deyirlər ki, dönərgə yerin yoxdursa, bizdə gecələyə bilərsən

    Полностью »
  • DÖNMƏ

    Qoyunlar quyruğunun formasına görə bir neçə yerə bölünür: bozaq, bımıq, balbas (“balbaz” da deyirlər), mazıq, dönmə (metis) və merinos

    Полностью »
  • DÖRD

    Bir vaxtlar üç, sonra yeddi, daha sonra qırx (əsli: qırıq): nəhayət, yüz sözləri say sistemində son ədədlər olub

    Полностью »