Azərbaycan dilinin etimologiya lüğəti

  • XAS

    Dialektlərdə “çərşənbə axşamı” (həftənin 2-ci günü) mənasında işlədilir. Poe­zi­yada da rast gəlinir: “Xas gecəsi gördüm duşda…” (M

    Tam oxu »
  • XASAY

    “Xas (xalis) ay” deməkdir.

    Tam oxu »
  • XASİYYƏT

    Ərəbcə xas sözünün cəmidir, məxsus sözü ilə qohumdur. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Tam oxu »
  • XAŞXAŞ

    Ərəb mənşəlidir, qədim mənası, “göyərti”, “ot” demək olub, sonra yeni məna kəsb edib. (Bəşir Əhmədov

    Tam oxu »
  • XATUN

    Bu söz monqol dilində “ilk (böyük) arvad” anlamında işlədilir. Taciklər həmin mənada banu, özbəklər baybice (ehtimal ki, baybikə, yəni böyük arvad) iş

    Tam oxu »
  • XAVƏR

    Ərəbcə “şərq”, “günəş” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Tam oxu »
  • XAYA

    Farsca xayedir, yumurta deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Tam oxu »
  • XAYRA

    Farscadır, “baltanı və s. kəsər alətləri itiləmək üçün istifadə olunan bülöv daşı (bərk daş)” deməkdir

    Tam oxu »
  • XEYİRXAH

    Xeyir ərəbcədir, xah isə farsca xastən (istəmək) məsdəri ilə bağlıdır. Xahiş sözü də xastən feilindən əmələ gəlib

    Tam oxu »
  • XƏBƏR-ƏTƏR

    Birinci hissəsi ərəb mənşəlidir. İkinci hissə isə, əslində, ətər yox, yetər olub. Sonra dəyişib (xəbər-yetər kəlməsi xəbər -ətər formasına düşüb)

    Tam oxu »
  • XƏBƏRDAR

    Xəbər ərəbcədir, dar isə farsca, hərfi mənası “xəbəri olmaq” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Tam oxu »
  • XƏCALƏT

    Ərəbcə xəcil sözünün cəmidir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Tam oxu »
  • XƏDƏNG

    Fars mənşəlidir, meşədə bitən ağacın bir növüdür, ruslar ona “белый тополь” deyirlər (“ox” mənalı xədəng sözü də var)

    Tam oxu »
  • XƏDİCƏ

    Alim Qafurov ərəbcə olan bu sözün mənasını rusca “выкидыш” kimi açıqlayıb. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Tam oxu »
  • XƏFİYYƏ

    Ərəbcədir, məxfi sözü ilə qohumdur. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Tam oxu »
  • XƏKƏNDAZ

    Fars mənşəlidir. Xak “torpaq” deməkdir, əndaz isə əndaxtən (atmaq) feilindəndir. Sözün hərfi mənası “torpaq atan” anlamını əks etdirir

    Tam oxu »
  • XƏLBİR

    Ərəbcədir, bizdə “gözər” (seyrək ələk) deyiblər. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Tam oxu »
  • XƏLİFƏ

    Ərəbcə xələf sözü ilə kökdaşdır, “sonra gələn (sələfin antonimi), davamçı” deməkdir. Məhəmməd peyğəmbərin davamçılarına xəlifələr deyilib

    Tam oxu »
  • XƏLİL

    Ərəbcə “dost” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Tam oxu »
  • XƏLİLULLAH

    Ərəbcə “Allahın dostu, istəklisi” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Tam oxu »
  • XƏLVƏT

    Ərəbcə xolov (tənhalıq) sözünün cəmidir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Tam oxu »
  • XƏMİR

    Ərəbcədir, “maya qatılmış, acıdılmış” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Tam oxu »
  • XƏMSİN

    ər. – əlli

    Tam oxu »
  • XƏNCƏR

    Alınma sözdür, ədəbiyyatda onu bəziləri ərəb, bəziləri isə fars mənşəli he­sab edirlər, hər iki dildə işlədilir, amma ərəbdənmi farsa, yoxsa farsdanmı

    Tam oxu »
  • XƏNDAN

    Farsca xəndidən (gülmək) məsdəri ilə qohumdur. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Tam oxu »
  • XƏNDƏK

    Ərəbcə “çala” deməkdir (əsli: xəndəq), səngər rolunu oynayan qazılmış yerə deyiblər. Peyğəmbərin vaxtında olan Xəndək müharibəsi məşhurdur

    Tam oxu »
  • XƏNGƏL

    Farsca xanə sözü ilə qohumdur. Düzbucaqlı (xana) şəklində doğranır. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Tam oxu »
  • XƏRCLİK

    Kökü (xərc) ərəb mənşəlidir, məxaric, ixrac, məxrəc kimi sözlərlə eyni kökə malikdir. (Bəşir Əhmədov

    Tam oxu »
  • XƏRÇƏNG

    Bu xəstəliyə bizdə “yenəc” deyiblər, yenmək sözündəndir. Xərçəng alınma sözdür, xəstəlik adı kimi məlum heyvanla zahiri oxşarlıq əsas götürülüb

    Tam oxu »
  • XƏRƏK

    Yeri şumlayanda, şumu suvaranda arada çiy qalmış yerə el arasında xərək deyirlər. Fin dilində xor sözü var və “adacıq” mənasında işlədilir

    Tam oxu »
  • XƏRİTƏ

    Latınca olan karta sözünün dəyişmiş formasıdır. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Tam oxu »
  • XƏSİL

    Ərəbcə qəsil (mal yemi üçün yetişməmiş biçilən və yem üçün nəzərdə tu­tulan) sözünün dəyişilmiş formasıdır

    Tam oxu »
  • XƏSRƏDDİN

    Ərəbcə “dinə xəsarət verən” (xəsər-əd-din) deməkdir. Nəsrəddin isə “dinə kömək edən”dir (nəsir: “kömək edən” deməkdir)

    Tam oxu »
  • XƏSTƏ

    Farsca xəstən (yorulmaq, yaralanmaq) məsdəri ilə eyni kökə malikdir. Bizdə xəstə əvəzinə, ağrığ sözü işlədilib və ağrımaq feilindən əmələ gəlib

    Tam oxu »
  • XƏZƏR

    Qədim ruslarda bu dənizin adına “Xвалиськое море” deyiblər. Dərbənd də­nizi, Quzğun gölü, Həştərxan dənizi, Göygöz dəniz və s

    Tam oxu »
  • XƏZİNƏ

    Ərəbcədən alınma sözdür, bizdə onun yerinə ağı (ağıl )sözü işlədilib. Qiymətdə ağır ifadəsi də xəzinə ilə bağlıdır

    Tam oxu »
  • XIDIR

    1. Xızır peyğəmbərin adıdır. “Qızmaq” (od) anlamı ilə bağlıdır. 2. Kiçik çillənin son həftəsinə deyilir

    Tam oxu »
  • XINDI

    Alınma sözdür, xondu kimi də işlədilir. Mənası “ağılsız” deməkdir. Tanınmış aşıqlarımızdan birinin (Xındı Məmməd) təxəllüsü olub

    Tam oxu »
  • XINNA DƏRƏSİ

    Tovuzda yer adıdır. Əsli Hunnar olub, sonra dəyişib (bunu alim­lərdən Z.Xasiyev və başqaları sübut ediblər)

    Tam oxu »
  • XIRD-XƏŞİL

    Xord farsca “xırda, əzilmiş” deməkdir. Xırd-xəşil etmək “tamam əziş­dir­mək” deməkdir. (Bəşir Əhmədov

    Tam oxu »
  • XIRDA

    Farsca xord (kiçik) sözünün dəyişilmiş formasıdır. Bizdə uvaq sözü işlədilib, üyütmək (üvütmək) sözü də buradandır

    Tam oxu »
  • XIRMAN

    Fars sözüdür, dərzin döyülmək üçün yığıldığı yerə deyirlər və xərlə (eşşəklə) bağlıdır. Görünür, xırmanı eşşəklə döyüblər və o, vəli arxasınca müntəzə

    Tam oxu »
  • XIRMANDALI

    Bayat tayfasında bir tirənin adı olub. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Tam oxu »
  • XIŞ

    Radlovun əsərində bu söz qoş kimi verilib. Qoşa sözü ilə eyni kökə malikdir (təsadüfi deyil ki, farslar cüt sözündən istifadə edirlər: cütcü babasan

    Tam oxu »
  • XİMİRÇƏK

    Əsli gəmirmək sözü ilə bağlıdır. Xirtdək də deyirlər. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Tam oxu »
  • XİONOSFER

    yun. chion – qar + yun. sphaira – kürə

    Tam oxu »
  • XİRİDAR

    Farsca xərid “satın alma”, xiridar “satın alan” deməkdir. Xəridən (satın almaq) məsdəri ilə qohumdur

    Tam oxu »
  • XİRNİK

    Fars mənşəlidir və əsli xırn+ək kimi olub, “dovşan balası” (-ək kiçiltmə bildirir) deməkdir. Qərb dialektlərində yapon xurmasına da (xırda və çox şiri

    Tam oxu »
  • XİRTDƏK

    Bu söz ximirçək kimi də işlədilir. Əsli əmircək olub. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)

    Tam oxu »
  • XİYAR

    Alınma sözdür, bizdə onun əvəzinə, tarmaz kəlməsi işlədilib. M.Kaşğaridə tarğa sözü var, “kal”, “yetişməmiş”, “göy” anlamlarında açıqlanıb

    Tam oxu »