is. [ər.] 1. Bir iş, hadisə və s. haqqında məlumat. Nə lazım olmuşdu ki, belə dəhşətli xəbəri şaha verib bu qalmaqala səbəb ola və özünü dəxi həlakətə
is. Xəbər, soraq; iz. Dörd il idi ki, ondan bir xəbər-ətər yox idi. S.S.Axundov. [Məsmə:] …Təzəlikdə heç xəbər-ətər yoxdu
zərf Xəbərsiz, izsiz, soraqsız
is. 1. Xəbər gətirən, müjdəçi. Bu əsnada xəbərçi gəlir, qeyrətkeş arvad mətanəti-qəlb ilə ondan təvəqqe edir ki, heç bir şeyi gizlətməyib, ona dürüst
is. Birindən o birinə xəbər vermə, söz gəzdirmə, çuğulçuluq, şeytançılıq. Bir tərəfdən də Şahmar xəbərçiliyinin üstündə dişinin dibindən çıxanı [Şahpə
sif. [ər. xəbər və fars. …dar] 1. Bir işdən xəbəri, məlumatı olan, agah olan, məlumatlı. Ol zalimi-bədxu, şuxisitəmkar; Zakirin halından deyil xəbərda
sif. Olacaq və ya ola biləcək bir işi birinə başa salmaq, bildirmək, ayıltmaq üçün edilən (işarə və s
is. 1. Xəbərdar etmə, məlumat vermə, qabaqcadan demə, bildirmə. Xəbərdarlıq üçün gələn qadın Tanya idi
“Xəbərləşmək”dən f.is
f. Bir-birindən xəbər tutmaq, soraqlaşmaq
zərf 1. Xəbər vermədən, demədən, soruşmadan, qabaqca bildirmədən; icazəsiz. Bir gün xanlara tamaşaya gələn qızların içində İskəndərin bacısı Leyla da
bax xəbər-ətərsiz. Xəbərsiz-ətərsiz itmək. Xəbərsiz-ətərsiz yox olmaq. – [Sərdar:] Xəbərsiz-ətərsiz gedib, … bu gün ovçu Ağabala bazarda elə sözlər da
is. 1. Heç bir xəbər, məlumat olmama. 2. Məlumatsızlıq, biliksizlik, xəbəri olmama
sif. [ər.] Başqasının pisliyini istəyən, alçaq, əclaf, xain, murdar. Xəbis adam. Xəbis məqsəd. Xəbis ürək
is. Alçaqlıq, əclaflıq, xainlik, pislik. Nubar qarının hərəkətləri Qəhrəmanın gözü qabağında öz xəbisliyini göstərirdi
bax xəfti-dimağ. Səndə vardır nişani-xəbti-dimağ; Səni lazımdır eyləmək bəs dağ. S.Ə.Şirvani
is. [ər.] 1. Utanılacaq hal, utanmağa səbəb olan şey, utanma. [Gülzar:] Allah, xəcalətimdən bibimin üzünə baxa bilmirəm
“Xəcalətlənmək”dən f.is
f. Xəcalət çəkmək, utanmaq, sıxılmaq. Qoşqar xəcalətlənib üzünü yana çevirdi. İ.Hüseynov
sif. Birindən gördüyü yaxşılığın əvəzini çıxmadığı və ya verdiyi vədi yerinə yetirmədiyi, ya yerinə yetirə bilmədiyi üçün onun qabağında xəcalət çəkən
bax xəcalət. □ Xəcalətlik vermək – xəcalətli etmək, utandırmaq. [Şahsənəm xala:] Bu nə xəcalətlikdir, ay oğul, mənə verirsən? E
bax novruzgülü. Nərgizçiçəklilərin … əksəriyyəti bəzək bitkisidir. Xarakter cinsləri: xədicəgülü, … aqavadır
[ər.] klas. Xəcalətli, üzüqara. Hər tənə ki, eyləsən rəvadır; Səndən xəciləm, üzüm qəradır. Füzuli. Yüz cəfa gördün, vəli hərgiz şikayət etmədin; Hans
zərf Xəcalət içində, xəcalət çəkə-çəkə, utana-utana, sıxıla-sıxıla. Xəcilanə cavab vermək. – [Məhərrəm] özlüyündə xəcilanə gülümsədi
is. [ər. “xədim” söz. cəmi] Xidmətçilər, qulluqçular. Xədəmələr durar sağu solunda; Cavahir bazubənd iki qolunda; Fəvvarələr işlər daim gölündə; Yaşıl
is. [fars.] klas. Ox (klassik şeirdə gözəlin kirpiyi oxa oxşadılır). Cövhəri pak olur təzə cavandan; Hərgiz əl götürməz şövkətü şandan; Müjgan xədəngl
sif. [ər.] 1. Axtalanmış, axta. [Hərəmağası:] Xədimləri hissdən məhrum zənn edirlər. Çəmənzəminli. □ Xədim eləmək – axtalamaq, xacə eləmək
is. Boğanaq, bürkü, isti hava. [Ruqiyyə:] …Evdə xəfə var, qaranlıqdır. A.Divanbəyoğlu. Əsmə, səmum, bu tərəfə; Ah, yandırır məni xəfə! M
is. Samovarın odunu söndürmək üçün bacasının üstünə qoyulan dəmir qapaq
is. Heç kəsin görə bilməyəcəyi, gizli, xəlvət yer. Xəfədə pusmaq. Xəfədə gizlənmək. – Yeri çox xəfə, yolun lap qırağı idi
“Xəfələmək”dən f.is
f. Havanın qabağını tutmaq, boğmaq; sönmək üçün qapamaq. Samovarı xəfələmək
“Xəfələnmək”dən f.is
f. Xəfə bir yerə çəkilmək, daldalanmaq
is. Xəfə, gediş-gəliş olmayan yer, daldalanmağa yarar yer. Xəfəlikdə gizlənmək
is. Bürkülü, tənəffüsü çətinləşdirən, boğucu ağır hava. Xəfəlikdən nəfəs almaq olmur. – Otaq yarıqaranlıqdı; Xəfəlikdən boğulsun deyə insan qəlbi; Pən
is. 1. At və başqa heyvanlarda ciyər xəstəliyi, təngnəfəslik. At xəfənəg olub. // Sif. mənasında. Bu xəstəliyə tutulmuş
is. Pəncərənin və ya qapının üst hissəsi. [Dükanların] qapıları yan tərəfə deyil, aşağıdan yuxarıya qaldırılmaqla açılardı
sif. [ər.] 1. Mülayim, yüngül, yumşaq. Xəfif yel. – İndi çöldə xəfif meh əsdiyi üçün hava bayaqkı qədər bürkü deyildi
zərf Azacıq, yüngülcə, zəifcə. [Park] yalnız yeni çıxmaqda olan ayın ziyası ilə xəfifcə işıqlanmışdı
zərf Xəfif surətdə, yüngülcə, yavaşca. Xəfifcəsinə titrəmək. Xəfifcəsinə gülmək. – [Məsmə:] [Kor seyid] bərabərimdə dayandı
is. [ər.] 1. Xəfiyyə idarəsinin məmuru, gizli agenti. [Əbülhəsən bəy:] Çar jandarmeriyası mənim dalımca xəfiyyələr təyin etmişdir
is. Xəfiyyə məmuru, xəfiyyə agenti. Bu halda xəfiyyəçilərdən biri qapını açdı. C.Cabbarlı
is. [ər.] : xəfti-dimaq olmaq – beyni xarab olmaq, başına hava gəlmək. Şəhərdə belə danışırdılar ki, Əhməd bəy xəfti-dimaq olub
is. [fars.] Kömürün ovulub tökülmüş kiçik hissələri; kömür ovuntusu
is. [fars.] Zibil, kül və s. götürmək üçün alət. Aşpaz Əli aşpazxananın qapısının yanında əlində xəkəndaz samovara kömür salırdı
is. Buğdanın, arpanın və s.-nin zibillərini təmizləmək üçün sağanağa keçirilmiş iri tordan ibarət alət
1. Bax xəlbirgözü. 2. məc. zar. Oğul-uşaq, uşaqlar mənasında. [Səlbi ərinə:] Özün gedirsən, bəs bir çətən xəlbiraltını kim saxlayacaq? Ə