bax xəcalət. □ Xəcalətlik vermək – xəcalətli etmək, utandırmaq. [Şahsənəm xala:] Bu nə xəcalətlikdir, ay oğul, mənə verirsən? E
bax novruzgülü. Nərgizçiçəklilərin … əksəriyyəti bəzək bitkisidir. Xarakter cinsləri: xədicəgülü, … aqavadır
[ər.] klas. Xəcalətli, üzüqara. Hər tənə ki, eyləsən rəvadır; Səndən xəciləm, üzüm qəradır. Füzuli. Yüz cəfa gördün, vəli hərgiz şikayət etmədin; Hans
zərf Xəcalət içində, xəcalət çəkə-çəkə, utana-utana, sıxıla-sıxıla. Xəcilanə cavab vermək. – [Məhərrəm] özlüyündə xəcilanə gülümsədi
is. [ər. “xədim” söz. cəmi] Xidmətçilər, qulluqçular. Xədəmələr durar sağu solunda; Cavahir bazubənd iki qolunda; Fəvvarələr işlər daim gölündə; Yaşıl
is. [fars.] klas. Ox (klassik şeirdə gözəlin kirpiyi oxa oxşadılır). Cövhəri pak olur təzə cavandan; Hərgiz əl götürməz şövkətü şandan; Müjgan xədəngl
sif. [ər.] 1. Axtalanmış, axta. [Hərəmağası:] Xədimləri hissdən məhrum zənn edirlər. Çəmənzəminli. □ Xədim eləmək – axtalamaq, xacə eləmək
is. Boğanaq, bürkü, isti hava. [Ruqiyyə:] …Evdə xəfə var, qaranlıqdır. A.Divanbəyoğlu. Əsmə, səmum, bu tərəfə; Ah, yandırır məni xəfə! M
is. Samovarın odunu söndürmək üçün bacasının üstünə qoyulan dəmir qapaq
is. Heç kəsin görə bilməyəcəyi, gizli, xəlvət yer. Xəfədə pusmaq. Xəfədə gizlənmək. – Yeri çox xəfə, yolun lap qırağı idi
“Xəfələmək”dən f.is
f. Havanın qabağını tutmaq, boğmaq; sönmək üçün qapamaq. Samovarı xəfələmək
“Xəfələnmək”dən f.is
f. Xəfə bir yerə çəkilmək, daldalanmaq
is. Xəfə, gediş-gəliş olmayan yer, daldalanmağa yarar yer. Xəfəlikdə gizlənmək
is. Bürkülü, tənəffüsü çətinləşdirən, boğucu ağır hava. Xəfəlikdən nəfəs almaq olmur. – Otaq yarıqaranlıqdı; Xəfəlikdən boğulsun deyə insan qəlbi; Pən
is. 1. At və başqa heyvanlarda ciyər xəstəliyi, təngnəfəslik. At xəfənəg olub. // Sif. mənasında. Bu xəstəliyə tutulmuş
is. Pəncərənin və ya qapının üst hissəsi. [Dükanların] qapıları yan tərəfə deyil, aşağıdan yuxarıya qaldırılmaqla açılardı
sif. [ər.] 1. Mülayim, yüngül, yumşaq. Xəfif yel. – İndi çöldə xəfif meh əsdiyi üçün hava bayaqkı qədər bürkü deyildi
zərf Azacıq, yüngülcə, zəifcə. [Park] yalnız yeni çıxmaqda olan ayın ziyası ilə xəfifcə işıqlanmışdı
zərf Xəfif surətdə, yüngülcə, yavaşca. Xəfifcəsinə titrəmək. Xəfifcəsinə gülmək. – [Məsmə:] [Kor seyid] bərabərimdə dayandı
is. [ər.] 1. Xəfiyyə idarəsinin məmuru, gizli agenti. [Əbülhəsən bəy:] Çar jandarmeriyası mənim dalımca xəfiyyələr təyin etmişdir
is. Xəfiyyə məmuru, xəfiyyə agenti. Bu halda xəfiyyəçilərdən biri qapını açdı. C.Cabbarlı
is. [ər.] : xəfti-dimaq olmaq – beyni xarab olmaq, başına hava gəlmək. Şəhərdə belə danışırdılar ki, Əhməd bəy xəfti-dimaq olub
is. [fars.] Kömürün ovulub tökülmüş kiçik hissələri; kömür ovuntusu
is. [fars.] Zibil, kül və s. götürmək üçün alət. Aşpaz Əli aşpazxananın qapısının yanında əlində xəkəndaz samovara kömür salırdı
is. Buğdanın, arpanın və s.-nin zibillərini təmizləmək üçün sağanağa keçirilmiş iri tordan ibarət alət
1. Bax xəlbirgözü. 2. məc. zar. Oğul-uşaq, uşaqlar mənasında. [Səlbi ərinə:] Özün gedirsən, bəs bir çətən xəlbiraltını kim saxlayacaq? Ə
is. Xəlbirlənən buğdadan, arpadan və s.-dən xəlbirin içərisində qalan hissə. Buğdanın xəlbirgözüsünü təmizləmək
“Xəlbirləmək”dən f.is
f. 1. Xəlbirdən keçirmək. [Mehtər:] Xəlbir əlimdə idi, atlara arpa xəlbirləyib verəcəkdim, yadımdan çıxıb burda qalıbdır
“Xəlbirlənmək”dən f.is
məch. Xəlbirdən keçirilmək, xəlbirlə təmizlənmək. Arpa xəlbirləndi
“Xəlbirlətmək”dən f.is
icb. Xəlbirləmə işi gördürmək. Buğdanı xəlbirlətmək
sif. Xəlbirə oxşayan, xəlbirə bənzər
is. [ər.] 1. Sonradan gələn, birinin yerinə keçən və ya keçməli olan, onun işini davam etdirən, onu əvəz edən adam
is. [ər.] Pozuculuq, əskiklik, zəiflik, nöqsan, ziyan. Qəflət xələlindən ayrılardın; Əlbəttə kim olduğun bilərdin
sif. [ər. xələl və fars. …dar] Bir hadisə, iş və s. nəticəsində xələl dəymiş, pozulmuş, dağılmış, korlanmış; nöqsanlı
is. [ər.] 1. Bəxşiş, hədiyyə. Hərə bir cür xələt götürüb Eyvazı pişvaz elədilər. “Koroğlu”. [Hacı Mehdi:] Sənə də bir yaxşı xələt verərəm
top. [ər.] Bağışlanan şey, pul və s.; bəxşeyiş, hədiyyə. On səkkiz gün toyda qalandan sonra aşıq xələt-baratını da götürüb, yola düşdü
1. bax xalatlıq. 2. sif. Hədiyyə, pay olaraq verilmiş, ya ayrılmış. Xələtlik şeylər
is. [ər.] 1. Köhnə məişətdə: toy və yas məclislərini idarə edən şəxsə verilən ad. Son zamanlaradək Kəblə Nəsiri məhəllənin xeyir və şərində “xəlfə” gö
is. Xəlfənin işi, vəzifəsi; məclisdə başçılıq
is. [ər.] köhn. 1. Körfəz. 2. Boğaz, kanal
is. [ər.] 1. tar. Bəzi müsəlman ölkələrində Məhəmməd peyğəmbərin vəkili və bütün müsəlmanların başçısı və hamisi sayılan şəxslərə verilən yüksək dini
is. 1. Xəlifənin hakimiyyəti altında olan yerlər, məmləkətlər. 2. Xəlifə ünvanı (titulu)
is. [ər.] 1. bax külçə1. Maqmanı bir xəlitə kimi fərz etmək olar. M.Qaşqay. 2. Metaləridən sobalarda əridiləcək metalların müəyyən nisbətlərdə qatışığ