CÜCÜ
CÜMHURİYYƏT
OBASTAN VİKİ
Cümə
Cümə – dünyanın bir çox ölkələrində həftənin sayca beşinci ( bəzilərində altçncı ) günü. ISO 8601 beynəlxalq standartına görə yeddi günlük həftənin beşinci günüdür. Cümə həftədə cümə axşamı günü ilə şənbə günü arasında yerləşir. Rəsmi sənədlərdə cümə bəzən qısaldılmış şəkildə c.- da yazılır. " Cümə " sözü ərəb dilindəki " يوم CM'A " "toplanmak" ( toplam ) sözündən irəli gələrək yaranmışdır. Qədim Romada cümə günü gözəllik ilahəsi Veneraya, qədim alman tayfalarında Freyya qadın allahına həsr edimişdi.Ona görə də ingilis dilində cümə günü Friday adlanır. Beşgünlük iş həftəsi qəbul edilmiş ölkələrdə cümə günü istirahıət günüdən əvvəlki gün olduğundan işçilərin işə bir qədər laqeyd yanaşması hiss edlir. Rusiyada Pasxa dini bayramından sonra on həftə ərzində hər cümə günü ticarət yarmarkası keçirilirdi. İslam ölkələrində cümə günü qeyri – iş günüdür və kütləvi surətdə inasnlar məscidlərdə namaz qılırılar.ABŞ-də cümə günü haqqında deyirlər "TGIF" —"Thank God It’s Friday" (" Sağ ol, Allah , bu gün cümədir!") Qədim türk dilində bu günün adı, Altıncı Gün və Altınç dır. Cümə ayrıca kişi şəxs adı da vardır.
Bazar-Cümə
Bazar-Cümə — İranın Gilan ostanında yerləşən şəhər. Bazar-Cümə əhalisinin əksəriyyətini giləklər təşkil edir.
Bazar cümə
Bazar-Cümə — İranın Gilan ostanında yerləşən şəhər. Bazar-Cümə əhalisinin əksəriyyətini giləklər təşkil edir.
Avtura Cümə Məscidi
Bamat Giray Hacı Mitayev adına Avtura cümə məscidi (çeç. Эвтара Бамат-Гири-Хьаьж цIарах дина маьждиг) — Çeçenistan Respublikasının Şali rayonunun Avtura kəndindəki əsas məscid. Avtura kəndinin mərkəzi hissəsində yerləşir. Məsciddə eyni vaxtda 5000-ə qədər insan ibadət edə bilər. == Tarixi == 1883-cü ilə qədər Avtura kəndində 13 məscid, o cümlədən, əsas Cümə məscidi və 12 məhəllə məscidi fəaliyyət göstərirdi.Bamat Giray Hacı Mitayev (1838–1914) — çeçen təbliğatçısı, xalq arasında — çeçen virdlərindən birinin banisi, Çeçenistanda Qadiriyyə hərəkatının təşəbbüskarı Kunta Hacı Kişiyevin müridi. Bamat Giray Hacı Mitayev XX əsrin əvvəllərində Çeçenistanın görkəmli siyasi xadimi Əli Mitayevin atasıdır. 2014-cü ilin oktyabrında Avtura kəndində Çeçenistan Respublikasının rəhbəri Ramzan Kadırovun iştirakı ilə mərkəzi məscidin tikintisi üçün bönüvrə qoyulması mərasimi baş tutdu. Məhəmməd peyğəmbərin doğum günündə tikinti işlərinə başlanıldı. 22 dekabr 2015-ci ildə məscidin təntənəli açılışı olmuşdur. == Memarlığı == Avtura cümə məscidin memarlığı iki üslubu — klassik Osmanlı memarlığını və Bizans üslubunu birləşdirir.
Boradigah Cümə məscidi
Cümə məscidi — Azərbaycanın Masallı rayonunun Boradigah qəsəbəsində yerləşən tarixi-memarlıq abidəsi. Məscid 1853-1854-cü illərdə tikilib.[mənbə göstərin] SSRİ dönəmində bir neçə dəfə bağlansa da, Azərbaycan Respublikası müstəqillik əldə etdikdən sonra yerli sakinlərin istifadəsinə verilib.
Calka cümə məscidi
Sultan Delimxanov adına Calka cümə məscidi çeç. Джалкар Султан Делимханов цIарах дина маьждиг — Çeçenistan Respublikası Qudermes rayonu, Calka kəndində yerləşən Qafqaz magistral yolunun yaxınlığında tikilmiş, kəndin ən böyük Cümə məscidi. Məscid Dövlət Dumasının deputatı Adam Delimxanovun atası Sultan Delimxanovun adını daşıyır. == Tarixi == Sultan Saytarbiyeviç Delimxanov adına kafedral məscidi, Dövlət Dumasının deputatı A.S.Delimxanovun atasının şərəfinə adlandırılmışdır.Məscidin inşasına 2009-cu ildə başlanılıb. Bu layihə Əhməd-Hacı Kadırov adına Regional İctimai Fond tərəfindən maliyyələşdirilmişdir. Tikintisi iki il çəkən məscidin açılışı Çeçenistan Respublikasının Prezidenti Əhməd-Hacı Kadırovun 60 illik yubileyinə təsadüf etmişdir. 23 avqust 2011-ci ildə məscidin təntənəli açılışı oldu, burada yerli sakinlər və Çeçenistan Respublikasının rəhbərliyi iştirak edirdi: Rusiya Federasiyası Dövlət Dumasının deputatı Adam Delimxanov, Çeçenistan Respublikası Hökumətinin sədri Odes Baysultanov, Parlamentin sədri Dukuvaxa Abdurahmanov, hökumət üzvləri, şəhər və rayonların rəhbərləri. Mərasimin fəxri qonaqları həmən günü Qroznıda keçirilən "İslamda təsəvvüfün yeri və rolu" Beynəlxalq İslam Konfransının iştirakçıları idi. == Memarlığı == Məscidin memarlığı iki üslubu özündə birləşdirir - biri klassik Osmanlı, digəri isə Bizans üslublarıdır. Memarlıq görünüşünə görə məscid respublikanın digər yaşayış məntəqələrindəki Cümə məscidlərinə bənzəyir, lakin ona özünəməxsusluğu vermək üçün Calka məscidinin memarlığında əhəmiyyətli dəyişikliklər edildi.
Cümə Cami (Evpatoriya)
Cümə Cami (krımtat. Cuma Cami), və ya Xan-Cami (krımtat. Han Cami) — Evpatoriya şəhərində yerləşən cümə məscidi. Şəhərin əsas məscidi sayılır. Məscid Karaev adına park ətrafında yerləşir. Ətrafında tikililər vardır. Onu dənizdən və sahildən aydın şəkildə görmək mümkündür. Krımın işğalından sonra Rusiyanın mədəniyyət irsi siyahısına daxil edilmişdir. == Tarixi == Cümə Cami Qezlevdə 1552-ci ildə I Dövlət Gərayının hakimiyyəti zamanı inşa edilmişdir. İnşa edildiyi tarixdən bəri məscid dəfələrlə inşa və təmir işlərinə mənruz qalmışdır.
Cümə axşamı
Cümə axşamı – dünyanın bir çox ölkələrində həftənin sayca dördüncü günü. ISO 8601 beynəlxalq standartına görə yeddi günlük həftənin dördüncü günüdür. Cümə axşamı həftədə çərşənbə günü ilə cümə günü arasında yerləşir. Rəsmi sənədlərdə cümə axşamı bəzən qısaldılmış şəkildə c.a.- da yazılır. İslam dininə görə vəfat etmiş insanın yeddisindən sonra qırxına qədər hər cümə axşamı anım günü keçirilir. Ərəb dilində "cümə axşamı" "toplanmaqdan əvvəlki gün" (cümə namazında müsəlmanların bir yerə toplanması) mənasını verir. Qədim romalılarda cümə axşamı mifologiyaya görə Yupiterə, qədim slavyanlarda isə ildırım allahı Peruna həsr edilmişdi. Yaponca "cümə axşamı" "ağac günü" kimi səslənir (木曜日). Portuqalca "cümə axşamı" "beşinci gün" kimi səslənir (quinta-feira). == Maraqlı faktlar == Böyük Britaniyada seçkilər bir qayda olaraq cümə axşamı keçirilir.
Cümə məscidi
Cümə məscidi — müxtəlif dövlətlərdəki cümə məscidləri.
Cümə namazı
Cümə namazı - cümə günləri zöhr namazı əvəzinə qılınır. İslam dinində, müsəlmanlar cümə namazını məsciddə camaatla bərabər qilmalıdılar. Bu namaz iki xütbə və iki rəkətlı namazdan ibarətdir. Xütbələr ayaq üstə oxunur. Peyğəmbərin (s) xütbəni ayaq üstə oxumasını bu ayə təsdiqləyir: "Onlar bir alış-veriş, yaxud bir əyləncə gördükləri zaman səni ayaq üstə (minbərdə xütbə oxuduğun halda) qoyub ona tərəf cumdular." == Quran ayəsi == Ey iman gətirənlər! Cümə günü namaza çağırıldığınız zaman Allahı zikr etməyə tələsin və alış-verişi buraxın. Bilsəniz, bu sizin üçün nə qədər xeyirlidir!
Cümə salamlığı
Cümə salamlığı — Osmanlılarda padşahın əhaliylə birlikdə cümə namazı qılması və bu əsnada baş tutan mərasim. Tarix boyunca İslam dövlətlərində sikkə kəsdirmək və xütbə oxutmaq hökmdarlığın önəmli ünsürlərindən hesab edilirdi. Xütbə cümə namazında hökmdarın adına oxunurdu və hökmdar da cümə namazını yaxınlıqdakı məscidlərin birində əhaliylə birlikdə qılırdı. Hökmdarın bu məqsədlə məscidə getməsi və məsciddən qayıtması Osmanlılarda cümə salamlığı və ya salamlıq rəsmi adı verilən mərasimlə baş tuturdu. Hökmdar və xalq arasındakı birliyi təmin edən cümə salamlığı yalnız dini olaraq deyil, eyni zamanda hüquqi, sosial və mədəni yönlərdən önəmli rol oynayırdı. Osmanlı dönəmində son cümə salamlığı xəlifə Əbdülməcid Əfəndinin 29 fevral 1924-cü ildə qıldığı namaz əsnasında baş tutmuşdur. == Mənbə == BA, HH, nr. 49.435; BA, İrade-Dahiliye, nr. 38.202; BA, Cevdet-Saray, nr. 576, 2215, 3289; İbn Kemal, Tevârîh-i Âl-i Osmân, I. Defter, s.
Cümə surəsi
62-ci surə
Molla Cümə
Molla Cümə (tam adı: Süleyman Salah oğlu Orucov; d. 1854, Aşağı Layısqı, Nuxa qəzası, Yelizavetpol quberniyası, Rusiya imperiyası — ö. may 1920, Aşağı Layısqı, Nuxa qəzası, Azərbaycan SSR) — Azərbaycan aşığı və şairi.Molla Cümənin həyatı haqqında ən səhih mənbə şeir və dastanlarıdır. Molla Cümənin anadan olma tarixi indiyə qədər təxmini qeyd edilmişdir. O, 1854-cü ildə Nuxa qəzasının Aşağı Layısqı kəndində anadan olmuşdur. "Molla" təxəllüsünü ona savadlı olduğu üçün verilmişdir. Molla Cümənin əsas peşəsi əkinçilik olmuşdur. Qax, Zaqatala, Balakən varlılarının zəmisində biçin biçmiş və bundan aldığı zəhmət haqqı ilə ailəsini dolandırmışdır. Molla Cümə ilk təhsilini Aşağı Göynük kəndində İbrahim Əfəndizadənin mədrəsəsində almışdır. Az müddət içərisində ərəb və fars dillərini mükəmməl öyrənmişdir.
Cümə məscidi (Ağdam)
Cümə məscidi — Azərbaycanın Ağdam rayonunun inzibati mərkəzində yerləşən tarixi-memarlıq abidəsi. == Tarixi == Ağdam şəhərindəki Cümə məscidi Kərbəlayi Səfixan Qarabağı adlı memar tərəfindən 1868–1870-ci illərdə tikilmişdir. Bölgədə mühüm ticarət mərkəzinə çevrildiyi zaman Ağdam şəhərində Qarabağın özünəməxsus dini memarlığının monumental örnəklərindən biri — Ağdam Cümə məscidi inşa edilmişdir. Cümə məscidi erməni işğalından sonra qismən dağıdılmışdır. Associated Press qeyd edir ki, məscid Ağdam şəhərində tam dağıdılmayan tək tikilidir, burada mal-qara və donuzlar saxlanmışdır və divarı qraffiti ilə vandalizasiya edilmişdir. Məscidin interyeri baxımsız və dağıdılmış vəziyyətdədir. == Memarlıq quruluşu == Ağdam Cümə məscidinin ibadət salonunun planının əsasını ortasında dörd sütun olan ənənəvi kvadrat forma təşkil edir. Kvadratın şərq və qərb tərəflərinin hər birində qurulmuş üç dərin taxça sırası salonun sahəsini genişləndirib ona düzbucaqlı forma vermişdir. İbadət salonunun cənub divarının ortasında uca mehrab tağçası quraşdırılıb. Yan tağçaların üstü interyerə yönələn eyvan şəklində olub qadınların ibadəti üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Cümə məscidi (Ağstafa)
İmam Əli adına Ağstafa Cümə məscidi — Ağstafa şəhərində (mərkəzində) yerləşən bu məscid 1996-cı ildən inşa olunub. Həyətyanı sahəsi 6500 kv. metr, daxili sahəsi 17x17 metrdir. Əli ibn Əbu Talib məscidinin binası, eləcədə qoşa minarələri mişar daşı ilə inşa edilmişdir. Məscid düzbucaqlı formada olub, döşəmədən tavana qədər hündürlüyü 5 metr, yerdən günbəzədək hündürlüyü isə 9 metrdir. Məsciddə qadınlar şöbəsi ikinci mərtəbədə yerləşmişdir. Onun sahəsi 34 kv.metrdir. İbadət zalında 10 tağvari formada pəncərə qoyulmuşdur.Mehrabın hündürlüyü 2,5 metrdir. Məscidin iç divarları ağ rəngdə işlənmişdir. Əsas ibadət zalının qarşısında - sağ və sol tərəflərdə yardımcı otaqlar yerləşmişdir.
Cümə məscidi (Bakı)
İçərişəhər Cümə məscidi — İçərişəhərdə yerləşən və ölkə əhəmiyyətli abidə olan məscid. == Cümə məscidi == === Tarixi === Məscidin divarına həkk olunmuş binanın inşası haqqında olan kitabədə yazılıb: "709-cu ilin rəcəb ayında Əmir Şərəfəddin Mahmud bu tikilini yeniləmək əmri vermişdir". Kitabə barədə Sara Aşurbəyli Şirvanşahlar dövləti kitabında belə yazır: "Bakı qalasında qədim Cümə məscidinin cənub tərəfindəki divarda ərəbcə yazılmış kitabədə binanın təmir olunduğu xəbər verilir. "Məlik əl-üməra və l-əkabir" (əmirlərin və əyanların məliki) Şərəf əd-Din Mahmud ibn Fəxr əd-Dinin adı çəkilir və h.709 (1309/10)-cu il tarixi göstərilir."Görünür həmin dövrdə məscid təmir edilib genişləndirilmişdir.Bakı Came məscidinin atəşgah məbədinin yerində inşa olunduğu iddia olunur.Məscid Hicri-qəməri təqvimlə 1024-cü ildə təmir edilmişdir.Bakı Came məscidi 1899-cu ildə uçurulmuş və yerində Bakı milyonçusu, xeyriyyəçi Hacı Şıxəli Dadaşov tərəfindən yenisi inşa edilmişdir. === Haqqında === Bir qədər mürəkkəb biçimli planı Bakı Came məscidinin bir neçə mərhələdə tikildiyini və ətrafı yaşayış məhəllələri ilə əhatə olunmuş məhdud ərazidə genişləndiyini göstərir. Onun başlıca dayaq bölümləri cənub hissəsində kvadrat biçimli ibadət salonu və şimal tərəfində minarədir. Onların arası müxtəlif ölçülü yerləşgə və kiçik iç həyətlərlə doldurulub. Məscidin özəyi və ən əski bölümü ibadət salonudur. İbadət salonu planda kvadrat biçimli olub quruluşuna görə Səlcuqlular dövrünün köşk tipli məscidlərinə bənzəyir. Onun örtüyü də arxaik biçimli idi.
Cümə məscidi (Balakən)
Cümə məscidi — Azərbaycanın Balakən rayonunun inzibati mərkəzində yerləşən tarixi-memarlıq abidəsi. == Tarixi == Balakən şəhəri Cümə məscidinin tikintisinə binanın fasadındakı daş kitabəyə görə 1867-ci ildə başlanılmış, 1877-ci ildə başa çatdırılmışdır. Sovet dövründə 1947-ci ilədək məscid anbar kimi istifadə edilmişdir. 1947-ci ildən etibarən məscid fəaliyyətə başlamışdır. 1955-ci ildə, 1980-ci ildə və 1996-cı ildə məsciddə təmir işləri aparılmışdır. == Memarlıq quruluşu == Məscidin əsas binasından ayrı tikilmiş minarəsinin hündürlüyü 45 metrə yaxındır. Məscid binası çaylaq daşı ilə, minarəsi isə bişmiş kərpiclə inşa edilmişdir. Minarəsi səkkizguşəli olub, nəbati ornamentlərlə işlənmişdir. Bu cür minarəli məscid təkcə bölgədə deyil, bütün Azərbaycanda İslam memarlığının nadir nümunələrindəndir.Giriş qapılarının ön tərəfində eyvan yerləşmişdir. Eyvan altı sütundan və yeddi tağdan ibarətdir.
Cümə məscidi (Balaxanı)
Balaxanı Cümə Məscidi — Bakının Sabunçu rayonunun Balaxanı qəsəbəsində yerləşən məscid. Məscidin tikilmə tarixi ilə bağlı konkret məlumat olmasa da, məscidin içərisində qorunub saxlanan daş kitabədə hicri təqvimlə 1290-cı il (1873-cü il) yazılmışdır. Qəsəbədə yeganə ibadət ocağı olan bu məscid o dövrün neft milyonçularının xeyriyyə yardımları və qəsəbə sakinlərinin ianələri hesabına inşa edilmişdir. Sovet hakimiyyəti illərində müqəddəs yerlərə qarşı aparılan repressiya bu məsciddən də yan keçməmişdir. XX əsrin 30-cu illərində bu dini abidə üzərində dəyişikliklər edərək onu mədəniyyət evinə çevirmişlər. Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi bərpa olunduqdan sonra isə qəsəbə sakinlərinin müraciəti ilə, yəni 1992-ci ilin sentyabr ayından yenidən məscid kimi dindarların ixtiyarına verilmişdir. Lakin onun məscid halına qaytarılması və bərpası üçün əsaslı təmir işləri görmək lazım idi. Beləliklə yenə qəsəbə sakinlərinin köməyilə Allah evi ibadət üçün yararlı hala gətirilmişdir. 1994/98-ci illər məscidin bərpa və təmir dövrü sayıla bilər. Məscidin əsas ibadət zalının sahəsi 176, qadınlar ibadət edən hissəsinin sahəsi isə 99 kvadratmetrdir.
Cümə məscidi (Boradigah)
Cümə məscidi — Azərbaycanın Masallı rayonunun Boradigah qəsəbəsində yerləşən tarixi-memarlıq abidəsi. Məscid 1853-1854-cü illərdə tikilib.[mənbə göstərin] SSRİ dönəmində bir neçə dəfə bağlansa da, Azərbaycan Respublikası müstəqillik əldə etdikdən sonra yerli sakinlərin istifadəsinə verilib.
Cümə məscidi (Buzovna)
Buzovna "Cümə" məscidi — Bakı şəhəri Xəzər rayonunun Buzovna qəsəbəsində məscid. == Tarixi == İnşasına 1896-cı ildə başlanmış Buzovna Cümə məscidinin tikintisi 1900-cü ildə yarımçıq qalmışdır. 1918-ci ildə tikinti işlərinə yenidən başlansa da, tam yekunlaşmamışdır. Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra bu məscidin binasından anbar və dükan kimi istifadə olunmuşdur. 2007-ci ildə Buzovna sakinlərinin Cümə məscidində bərpa işlərinin başa çatdırılması ilə bağlı Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban xanım Əliyevaya müraciəti tez bir zamanda öz həllini tapmışdır. Həmin ilin fevralında başlanan yenidənqurma işləri qısa vaxtda başa çatdırılmış, məscid dekabrın 19-da 2009-cu ildə istifadəyə verilmişdir. Məscidin açılış mərasimində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və xanımı Mehriban Əliyeva iştirak etmişlər. Məsciddə qeydiyyata alınmış dini icma fəaliyyət göstərir.
Cümə məscidi (Bərdə)
Cümə məscidi — Bərdə şəhərinin mərkəzində yerləşən məscid. 1905-ci ildə tikilmişdir. == Tarixi == Bu məscid Bərdə şəhərinin mərkəzində yerləşmişdir. Əsas giriş qapısının üstündə ərəb rəqəmi ilə 1324-cü il tarixi göstərilib (XX əsrin əvvəli). Məscidin kim tərəfindən tikildiyi barədə dəqiq məlumat yoxdur. Bu məscid əsrin əvvəllərindən 1990-cı ilə qədər gübrə anbarı, məktəb və arxiv binası kimi istifadə olunub. Lakin 1990-cı ildən sonra bu məscid yerli sakin Məşədi Ramazanın şəxsi təşəbbüsü və yerli camaatın vəsaiti hesabına təmir etdirilib. == Memarlığı == Düzbucaqlı formada olan məscid binası başdan-başa bişmiş kərpiclə işlənib. İbadət zalının sahəsi 14x12 metr, hündürlüyü 5 metrdir. Məscidin minbəri yeddipilləli olub, taxtadan düzəldilmişdir.
Cümə məscidi (Corat)
Corat "Cümə" məscidi — Sumqayıt şəhəri Corat qəsəbəsində yerləşən cümə məscidi. Məscid Sülh küçəsində yerləşir.Məscidin keçmiş Axund,İmamı isə İlahiyyatçı,Alim Hacı Sahib Məmmədov olmuşdur təəssüf ki May ayının 5də sonuncu xütbəsini edin istefa vermişdir,və yerinə isə Öz müavini Hacı Emin Həşimov təyin olunmuşdur == Tarixi == Hicri qəməri təqvimi ilə 409-cu ildə (XI əsr) inşa edilmişdir. Məscidin kənd sakini Hacı Əli adlı bir şəxs tərəfindən inşa olunması qeyd olunur. Sahəsi 16x5 metrdir. Məscidin divarları sal daşlardan tikilib. İbadət zalı 4 tağdan ibarətdir. Tağlar günbəzdə bir-birinə birləşib. Günbəzin diametri 5 metrdir. Günbəzdə 4 düzbucaqlı pəncərə qoyulub. Məscid sadə konstruksiyaya malikdir.
Cümə məscidi (Digah)
Digah "Cümə" məscidi — Abşeron rayonu Digah qəsəbəsində yerləşən cümə məscidi. Məscid qəsəbənin daxilinə uzanan Hacı Zeynalabdin Tağıyev küçəsində yerləşir. == Tarixi == Digah Cümə məscidinin inşa tarixi dəqiq məlum deyil. Məscidin təməlinin qoyulması 1430-31-ci illər olması qeyd edilir. Bununla belə məscid hazır ki, formasını alana qədər yenidən tikilmiş və ya təmir-bərpa işləri həyata keçirilmişdir. Məscidin ilkin sahəsi 54 m² olmuçşdur. XIX əsrin əvvəllərində isə əlavə olaraq 81 m² sahə əlavə edilmişdir. 1988-1989-cu illərdə qadınlar üçün tikilmiş hissəsinin sahəsi isə 96 m²-dir. == Tikili == Məscidin divarlarının qalınlığı 1 metrdir. Tikilinin ümumi uzunluğu 22 m, eni isə əlavə tikililəri ilə birlikdə 12 m olmuşdur.
Cümə məscidi (Dərbənd)
Cümə məscidi — Rusiya Federasiyasının Dağıstan Respublikasının Dərbənd şəhərində yerləşən məscid. Bu, müsəlmanların ibadəti üçün tikilmiş ən qədim məscid olmaqla yanaşı, həm də İslam aləmində ən qədim məscidlərdən biridir. == Ümumi məlumat == Sasanilər İmperiyası tərəfindən möhkəmləndirilmiş Dərbənd Yaxın Şərqdə qədim şəhərlərdən biri sayılırdı. VIII əsrdə Məsləmə ibn Əbdülmalikin başçılığı ilə ərəblərin Qafqaza birinci yürüşləri zamanı şəhər işğal olundu. Ərəblər Dərbəndə xüsusi diqqət yetirmiş, hətta onu Bab-əl Əbvab – yəni "Qapılar qapısı" adlandırmışlar. Ərəb sərkərdəsi xilafətin Azərbaycan canişini Məsləmə ibn Əbdülmalik Suriyadan Dərbəndə 24000 əsgər köçürərək şəhəri 4 hissəyə və ya məhəllələrə ayırdı. Hər məhəllənin öz məscidi inşa olunmaqla yanaşı eyni zamanda hicri tarixi ilə 115-ci ildə (miladi 733-734-cü il) ümumşəhər Cümə məscidi inşa olundu. == Memarlığı == Geniş bir meydanda Şərqdən Qərbə doğru istiqamətlənərək düzbucaqlı daş hasarla (67x17m) əhatə olunmuş Cümə məscidinin plan strukturu sütun düzülüşü ilə kvadrat formalı 3 nefə ayrılıb. Məscid şimaldan cənuba doğru istiqamətlənmiş mərkəz xəttin oxvarı daş günbəzlə örtülmüş kvadrat formalı zalla tamamlanır. Plan strukturu baxımından məscidin birbaşa analoqu olmayan daxili hissəsi eni istiqamətində çoxsaylı hissələrə bölünərək nəhəng memarlıq orqanizminə dinamik xarakter verir.
Cümə məscidi (Girnə)
Cümə məscidi — Culfanın Kırna kəndində, təpə üstündə, İlandağın fonunda ucalan məscid. Dövrümüzə məscidin yalnız xarabalıqları çatmışdır. Plan-məkan quruluşu, yerləşmə tərz, ən başlıcası isə yüksək memarlıq keyfiyyəti onun əhəmiyyətli dini kompleksin mərkəzi hissəsi – Came məscidinin günbəzli məqsurəsi olduğunu bəlliləşdirir. Bəzi araşdırmaçılar Girnə məscidini türbə hesab etmiş, onun ilkin çağında bayırdan çadırvari günbəzlə örtülməsi fikrini irəli sürmüşlər. Ölüçü və nisbətləri, xüsusilə plan-məkan quruluşu onu xatirə tikilisi saymağa heç bir əsas vermir. Azərbaycanın xatirə memarlığı təcrübəsində bu tip tikili yoxdur. Abidənin dam örtüyü tamamilə dağılsa da, iç və dış quruluşu, xüsusilə günbəzaltı keçid qurşağı onun kubvari gövdəsinin çadırvari deyil, bu tip tikililər üçün xarakterik olan sferokonik biçimli günbəzlə tamamlandığına şübhə yeri qoymur. Bu abidənin bütün göstəriciləri onu Azərbaycan ərazisində yerləşən çoxsaylı Səlcuqlu məqsurələrindən biri saymağa imkan verir.Girnə cümə məscidinin dövrümüzə çatmış məqsurəsi planda kvadrat biçimlidir. Giriş hissəsi ortadakı enli olan üç sivri tağ açırımı şəklində həll edilmişdir. Qarşı tərəfin memarlıq bölgüsü də buna oxşardır.
13-cü Cümə: Üçüncü hissə (film, 1982)
Cümə, ayın 13-ü. Üçüncü hissə (ing. Friday the 13th Part III) — 1982-ci ildə istehsal olunmuş ABŞ filmidir. Ceyson Vurhiz bu seriyada ilk dəfə olaraq hokkey maskası taxmış və bu maska ilə filmin digər seriyalarında iştirak etmişdir. Filmin bu seriyası kinoteatrlarda 3D formatında göstərilmiş ilk hissəsidir.
Alxan-Yurd cümə məscidi
Məhəməd Bəşir Hacı Arsunkayev adına Alxan-Yurd cümə məscidi (çeç. Iалхан-Юрт маьждиг Мохьмад-Башир-хьажин цӀарах дина) — Çeçenistan Respublikası Urus-Martan rayonu, Alxan-Yurd kəndində yerləşən Qafqaz magistral yolunun yaxınlığında tikilmiş, kəndin ən böyük Cümə məscidi. Məscid Çeçenistan Respublikasının ilk müftisi Məhəməd Bəşir Hacı Arsunkayevin adını daşıyır. == Tarixi == 1883-cü ildə Alxan-Yurt kəndində əsas Cümə məscidi olan 7 məscid və 6 məhəllə məscidi fəaliyyət göstərirdi.. Lakin Sovet hakimiyyəti illərində bütün məscidlər bağlanmış və yaxud dağıdılmışdı. Alxan-Yurd cümə məscidi alim və ilahiyyatçı Məhəməd Bəşir Hacı Arsunkayevin adını daşıyır. Maqomed-Bəşir-Hacı Çeçenistan Respublikasının ilk müftisi olmuşdur. == Tikintisi == Müsəlman ziyarətgahının inşası layihəsinin müəllifi Qroznı şəhərinin baş arxitektoru Balaudi Maqomadov olub. Məscidin inşasına 2008-ci ildə başlanmışdır. Lakin 2009-cu ildə çeçen iş adamı Adam Albakovun məscidin inşasına maliyyə dəstəyi göstərməsi ilə işlər daha da canlanmışdır.Məscidin inşasında neft sənayeçisi Mixail Qutseriyev böyük köməklik göstərmişdir.
Axçoy-Martan Cümə Məscidi
Batal-Hacı Belxoroyev adına Axçoy-Martan cümə məscidi (çeç. Iашхой-Марта маьждиг Батал-Хьажан Белхароев цӀарах дина) — Çeçenistan Respublikasının Açxoy-Martan rayonunun regional mərkəzinin əsas cümə məscidi. Fortanqa çayının sahilində yerləşir. Məsciddə ibadət zamanı beş minə qədər insan yerləşə bilər. == Tarixi == 1883-cü ilə qədər Açxoy-Martan kəndində 10, o cümlədən baş Cümə məscidi və 9 məhəllə məscidi fəaliyyət göstərirdi.Şeyx Batal-Hacı Belxaroyev adına mərkəzi məscid Çeçenistan Respublikasının Açxoy-Martan rayonunun mərkəzində yerləşir. Məscid X. N. Nuradilov küçəsi boyunca Fortanqa çayının vadisində yerləşir. Bu məscidin tikintisi ilə bağlı qərarı Ramzan Kadırov 2013-cü ilin yanvarında Açxoy-Martan rayonuna səfəri zamanı verib. Məscidin tikintisinə 2013-cü ilin yazında başlanmış, açılışı 2014-cü ilin dekabrında olmuşdur. Məscidin tikintisində türkiyəli mütəxəssislər iştirak ediblər. Tikinti materiallarının çoxu Türkiyədən gətirilib, Açxoy-Martan məscidi Qroznıdakı Çeçenistanın Qəlbi məscidinin kiçik bir nüsxəsidir.
Bəşir Cüməyyil
Bəşir Cəmayel (ərəb. بشير الجميّل‎; 10 noyabr 1947[…], Əşrəfiyyə[d] – 14 sentyabr 1982, Əşrəfiyyə[d]) — Livan siyasi və dövlət xadimi, "Kətaiblər"in liderlərindən biri. Vətəndaş müharibəsinin fəal iştirakçısı olan Cəmayel sağçı xristian düşərgəsinin aparıcı liderlərindən biri idi. O, "Kətaiblər" silahlı birləşmələrinə və Livan ordusuna komandanlıq etmişdir. Cəmayel sağçı xristian koalisiyasının radikal qanadı olan Livan Cəbhəsini təmsil edirdi. O, 1982-ci ildə Livan Prezidenti seçilmişdir, lakin vəzifəyə başlamazdan əvvəl öldürülmüşdür.Cəmayel Livan tarixində ən mübahisəli şəxs kimi təsvir edilir. O, "əzabkeş" və "ikona" kimi qəbul edildiyi maruni xristianları arasında populyar olaraq qalır. Bunun əksinə, Cəmayel hərbi cinayət iddialarına görə tənqid edilmiş və İsrail ilə münasibətlərinə görə vətənə xəyanətdə ittiham edilmişdir. == Həyatı == Bəşir Cəmayel 10 noyabr 1947-ci ildə Beyrut şəhərində anadan olmuşdur. O, Əmin Cəmayelin qardaşıdır.
Ceyson cəhənnəmə gedir: Sonuncu cümə (film, 1993)
Ceyson cəhənnəmə gedir: Sonuncu cümə (ing. Jason Goes to Hell: The Final Friday) — 1993-cü ildə istehsal olunmuş ABŞ filmidir.
Cümə, ayın 13-ü
Cümə, ayın 13-ü (film, 1980) Cümə, ayın 13-ü (film, 2009) Cümə, ayın 13-ü. İkinci hissə (film, 1981) Cümə, ayın 13-ü. Üçüncü hissə (film, 1982) Cümə, ayın 13-ü. Ceyson Manhetteni ələ keçirir (film, 1989) Cümə, ayın 13-ü. Ceyson sağdır (film, 1986) Cümə, ayın 13-ü. Sonuncu fəsil (film, 1984) Cümə, ayın 13-ü. Yeni başlanğıc (film, 1985) Cümə, ayın 13-ü.
Cümə, ayın 13-ü. Ceyson Manhetteni ələ keçirir (film, 1989)
Cümə, ayın 13-ü. Ceyson Manhetteni ələ keçirir (ing. Friday the 13th Part VIII: Jason Takes Manhattan) — 1989-cu ildə istehsal olunmuş ABŞ filmidir.
Cümə, ayın 13-ü. Ceyson sağdır (film, 1985)
Cümə, ayın 13-ü. Ceyson sağdır (ing. Friday the 13th Part VI: Jason Lives) — 1986-cı ildə istehsal olunmuş ABŞ filmidir.
Cümə, ayın 13-ü. Ceyson sağdır (film, 1986)
Cümə, ayın 13-ü. Ceyson sağdır (ing. Friday the 13th Part VI: Jason Lives) — 1986-cı ildə istehsal olunmuş ABŞ filmidir.
Cümə, ayın 13-ü. Sonuncu fəsil (film, 1984)
Cümə, ayın 13-ü. Sonuncu fəsil (ing. Friday the 13th: The Final Chapter) — 1984-cü ildə istehsal olunmuş ABŞ filmidir.
Cümə, ayın 13-ü. Yeni başlanğıc (film, 1985)
Cümə, ayın 13-ü. Yeni başlanğıc (ing. Friday, the 13th: A New Beginning) — 1985-ci ildə istehsal olunmuş ABŞ filmidir.
Cümə, ayın 13-ü. Yeni qan (film, 1988)
Cümə, ayın 13-ü. Yeni qan (ing. Friday the 13th Part VII: The New Blood) — 1988-cı ildə istehsal olunmuş ABŞ filmidir.
Cümə, ayın 13-ü. Üçüncü hissə (film, 1982)
Cümə, ayın 13-ü. Üçüncü hissə (ing. Friday the 13th Part III) — 1982-ci ildə istehsal olunmuş ABŞ filmidir. Ceyson Vurhiz bu seriyada ilk dəfə olaraq hokkey maskası taxmış və bu maska ilə filmin digər seriyalarında iştirak etmişdir. Filmin bu seriyası kinoteatrlarda 3D formatında göstərilmiş ilk hissəsidir.
Cümə, ayın 13-ü. İkinci hissə (film, 1981)
Cümə, ayın 13-ü. İkinci hissə (ing. Friday, The 13th. Part 2) — ABŞ rejissoru Stiv Mayner tərəfindən çəkilən qorxulu filmdir. Bu film "Cümə, ayın 13-ü" film seriyalarının ikinci çəkilən filmidir. Filmin mövzusundakı baş verən əhvalatlar yenidən "Kristal gölü" ətrafında baş verir. Filmin bu seriyasında ilk dəfə olaraq Ceyson Burhiz personajı insanları öldürməyə başlayır. == Məzmun == Filmin ilk hissəsinin əhvalatlarından iki ay keçmişdir. Pamela Burhiz tərəfindən təşkil olunmuş qətl müharibəsindən sağ çıxmış yeganə gəncdir. Lakin Elisin gördüyü hadisələr bitməmişdir.
Cümə, ayın 13-ü (dəqiqləşdirmə)
Cümə, ayın 13-ü (film, 1980) Cümə, ayın 13-ü (film, 2009) Cümə, ayın 13-ü. İkinci hissə (film, 1981) Cümə, ayın 13-ü. Üçüncü hissə (film, 1982) Cümə, ayın 13-ü. Ceyson Manhetteni ələ keçirir (film, 1989) Cümə, ayın 13-ü. Ceyson sağdır (film, 1986) Cümə, ayın 13-ü. Sonuncu fəsil (film, 1984) Cümə, ayın 13-ü. Yeni başlanğıc (film, 1985) Cümə, ayın 13-ü.
Cümə, ayın 13-ü (film, 1980)
Cümə, ayın 13-ü (ing. Friday the 13th) — ABŞ rejissoru Şon Kanninqem tərəfindən çəkilən qorxulu filmidir. Film Ceyson Vurhiz haqqında çəkilən ilk filmdir. Filmin 2009-ci ildə filmin remeyki çəkilmiş. Lakin bu film orijinalına görə müvəffəqiyyətsiz olmuşdur. Filmin mövzusundakı baş verən əhvalatlar "Kristal gölü" (ing. Crystal Lake) ətrafında baş verir. On illər öncə əsrarəngiz cinayətlərin baş verdiyi, tərk edilmiş gənclik düşərgəsidir. Bir təşəbbüskar tərəfindən düşərgə yenidən açılır və gənclərə bu düşərgədə iş tapmağa kömək göstərilir. Düşərgədə yağış yağdıqdan sonra qorxunc cinayətlər başlayır.
Cümə, ayın 13-ü (film, 2009)
Cümə, ayın 13-ü (ing. Friday The 13th) — 2009-cu ildə istehsal olunmuş ABŞ filmidir. Filmin distribütori Warner Bros. və Paramount Pictures kinokompaniyalarıdır.
Cümə, ayın 13-ü (filmin seriyaları)
Cümə, ayın 13-ü (filmin seriyaları) - "Cümə, ayın 13-ü" filminin seriyalarını ehtiva edir. Filmdə baş rolu qatil Ceyson Vurxiz ifa edir. Ceyson uşaq vaxtında göldə batmışdır. Bir müddət keçdikdən sonra cümə günündə dirilərək, insanları öldürməyə başlayır. Orijinal filmin əsasında bir çox romanlar, komikslər çəkilmişdir. Ceyson Vurxiz dünya kinematoqrafiyasında tanınmış simalardan biridir.

Значение слова в других словарях

армя́нка заса́ливание неэкономи́чный огу́зочный перекрепи́ть раскисля́ть хле́бцы череми́са жох мелоди́ст мобилизо́вывать непу́ганый перебива́ние подсказа́ть поха́живать вогул endothermic fevered pink-eyed redial будильник купидон мохноногий прогорклость скальп