Толковый словарь философских терминов

  • HİCAB

    örtük, çarşab.

    Полностью »
  • HİDAYƏT

    doğru yolda olma, Allah-təalaya aparan doğru yol, yaxud Allahın əmr və qadağalarına tabe olmaq.

    Полностью »
  • HİKMƏT

    \ دى خّ – Müdrik söz, dərin fikir, dərin məna. Keçmişdə fəlsəfəyə, xüsusilə də təbiət elmlərinə verilən ad

    Полностью »
  • HİLEİZM

    \ – Heyülaiyye: Maddəyə əzəli və əbədi, yaradılmamış və hər cür formu qəbul etməyə hazır və uyğun olaraq baxan görüş

    Полностью »
  • HİLOZOİZM

    \ – kainatın əsası olaHilozoizm termini ilk dəfə 17 əsrdə işlədilmişdir. Duyğu və təfəkkür qabiliyyətini materiyanın bütün formalarına aid edir

    Полностью »
  • HİNAYANA

    \ yol\] – Mahayana ilə yanaşı budizmin iki əsas cərəya-nından biri. Hinayanaya theravada, sarvastivada \, sautrantika və s

    Полностью »
  • HİNDUİZM

    Hindistan əhalisinin əksəriyyəti üçün \ səciyyəvi olan dini təsəvvürlərin, mərasim və adətlərin, sosial-məişət təsisatlarının məcmusu

    Полностью »
  • HİPNOZ

    \ – insanın iradəsinin, yatırdanın iradəsinə bağlı və eyni zamanda bütün başqa təsirlərə bağlı olduğu, ancaq deyiləni yerinə yetirmə halına gəlmiş v

    Полностью »
  • HİPOTEZ

    \ - əsas təməl, özünə əsaslandırılan əsas təməl. Əqli nəticələr sistemi; onun vasitəsi ilə bir sıra faktlarla obyektin mövcud olması, hadisənin əlaqə

    Полностью »
  • HİSS

    \ – Xəbərdarlığı almaq qabiliyyəti. Əsas hiss orqanları olan görmək, eşitmək, dadmaq, qoxu bilmək və toxunmaq hissləri, duyğu orqanları vasitəsilə qəb

    Полностью »
  • HİSSİ

    \. Duyğularla verilməyən, qavrama vasitəsilə deyil, düşünmə ilə qavranılan yaxud hisslərin bununla əlaqədar təcrübə dünyasının xaricində olan

    Полностью »
  • HOLİZM

    \ – öz ideyalarına görə emercent təkamülünə yaxın olan idealist ―tamlıq, bütövlük fəlsəfəsi‖.

    Полностью »
  • HOMEOMERİYA

    \ – Anaksaqor fəlsəfəsində işlədilmiş termin. Lakin bizə gəlib çatmış fraqmentlərdə bu terminə təsadüf edilmir və Anaksaqorun sonrakı şərhçilərindən

    Полностью »
  • HOMEOSTAZ

    homeostazis \ – öz-özünə idarə olunan mürəkkəb sistemlər üçün səciyyəvi və sistemin saxlanılması üçün mühüm olan parametrlərin mümkün həddlə

    Полностью »
  • HOMOJEN

    \ – Mütecanis-Ayni cinsten: Qisimləri, təbiət və mahiyyətləri baxımından bir-birinin eyni olan.

    Полностью »
  • HÖKM

    \ – bir şeyin yaxud da iki şey arasındakı əlaqənin həqiqətini təsdiqləyən yaxud da ləğv edən düşüncənin ortaya qoyulması, dilə gətirilməsi

    Полностью »
  • HÖRMƏT

    \ – bir insana, bir fikirə, bir hadisəyə, nəyəsə olan ehtiram, yaxud xüsusi bir hiss.

    Полностью »
  • HUDÜS

    Yoxdan var edilmiş, yaradılmış olmaq, varlığı üzərindən bəlli bir zaman keçmiş olmaq, əvvəli olmaq.

    Полностью »
  • HUMANİZM

    \ – insanın ləyaqət və hüquqlarına hörməti, şəxsiyyət kimi onun qiymətli-liyini, insanların rifahı, onların hərtərəfli inkişafı, ictimai həyatda insa

    Полностью »
  • HUMANİZM

    \ – Bəşrəiyyətə, insana yaraşan bir həyatı və təfəkkürü əldə etmək üçün cəhd etmək. Bu mənada məfhumun ən geniş mənasında insanın dəyər və hörməti

    Полностью »
  • HUŞU

    Allah-təalanın cisimlərə girməsi, cisimlərin də Allahın varlığına keçməsini nəzərdə tutan ifadədir

    Полностью »
  • HÜCCƏT

    dəlil.

    Полностью »
  • HÜDUS

    yoxdan, heçdən var edilmək. Hüdus Tanrıya aid xarakterik xüsusiyyətin əməli nəticəsi olub, mahiyyət etibarı ilə maddi, yaxud mənəvi olmalarından ası

    Полностью »
  • HÜQUQ

    hakim sinfin qanun səviyyəsinə qaldırılmış iradəsi; bu iradənin məzmunu mövcud sinfin maddi həyat şəraiti ilə, həmin sinfin mənafeyi ilə müəyyən olun

    Полностью »
  • HÜLUL

    bəzi inam və əqidə sahiblərinə görə, ruhun insan öldükdən sonra hər hansı bir əşyaya, cismə yəni maddi olan şeylərə daxil olması

    Полностью »
  • HÜLULİLİK

    \ – ilahinin insanda həll olması, təcəssüm etməsi haqqında dini-fəlsəfi təlim.

    Полностью »
  • HÜRUFİLİK

    \ – şiəlikdə təriqət.14 əsrin sonlarında yaranmışdır. Banisi Fəzlullah Nəimidir.

    Полностью »
  • XALQ

    \ – adi mənada dövlətin, ölkənin əhalisi; elmi mənada isə insanların tarixən dəyişməkdə olan birliyi; bu birliyə əhalinin obyektiv vəziyyətinə görə mu

    Полностью »
  • XAOS

    \ – kainatın sistemə girməzdən əvvəlki formadan əvvəl kasıb, ahəngsiz və qarışıq vəziyyət, nizamsızlıq, anarxiya anlamlarına da gəlir

    Полностью »
  • XARAKTER

    \ – bir obyektin, bir fərdin özünə xas strukturu; insanın sabit psixi xüsusiyyət-lərinin məcmusu. Bu xüsusiyyətlər onun genetik xüsusiyyətlərin-də

    Полностью »
  • XASSƏ

    \ - predmetin digər predmetlərdən fərqini və ya oxşarlığını şərtləndirən və onlarla qarşılıqlı təsirdə təzahür edən tərəfi \

    Полностью »
  • XATIRLAMA

    \ da insanın olub – keçən hal və hadisələri yenidən zehnində canlandırmasıdır və bunun vasitəsilə insan xatirələrini canlandıra bilir

    Полностью »
  • XATİRƏ

    \ – Platon fəlsəfəsinin əsas mahiyyəti kimi, ruhun bədənə girməzdən əvvəlki varlığında gördüyü ideaların şüura çevrilməsi deməkdir

    Полностью »
  • XƏLVƏT

    \ – tək qalmaq, insanın öz sevdiyi ilə kimsəsiz yerə çəkilmək. Lakin sufilər bu xəlvət halını öz şeyxlərinin icazəsi ilə nəzərdə tutulmuş müəyyən bir

    Полностью »
  • XƏTA

    \ – yalnış olanı doğru olaraq qəbul etmək, yaxud da tərsi. Xəta günah sözü ilə bəzən eyni anlamlarda istifadə olunmuşdur

    Полностью »
  • XƏVASS

    \ – xüsusi olanlar, yaxud seçilmişlər təbəqəsi, avam təbəqəsinin əksi olaraq işlədilir. Sufilərə görə, təsəvvüf məhz xəvassa aid lədünni elmdir

    Полностью »
  • XƏVATİR

    \ – xatirələr. Təki \. Qəlbə gələn düşüncələr. Ərəbcədən keçmə kəlimədir. Bax: Xatirə

    Полностью »
  • XİLİAZM

    \ – Yer üzərində dünyanın sonundan əvvəl gələn minillik ―Allah səltənəti‖ haqqında dini təlim. Xiliazm dini – fəlsəfi təlimində tanrının əzəli-əbədi

    Полностью »
  • XOŞBƏXTLİK

    \ – ümumiyyətlə insanların özlərinə ən yüksək missiya olaraq ortaya qoyduqları dəyər. Şüuru dolduran doyğunluq halı

    Полностью »
  • XURAFAT

    (ər. خشآفبد ) hərfən; idraka zidd, qeyri-yənqidi, düşüncəsiz qavranılan nöqteyi-nəzər. İctimai və fərdi şüurun irrasional tərkib hissələri \ Xurafa

    Полностью »
  • XÜRRƏMİLİK

    Abbasilər xilafətinə qarşı Azərbaycanda və qonşu ölkələrdə yaranmış təriqət. Ərəb mənbələri Xürrəmiliyin islama qədərki dövrdən mövcud olduğunu göstə

    Полностью »
  • XÜSUSİ

    \ – ümumidən ayrı olan, hər hansı bir şeyə aid olan, ona xas olana deyilir. Ərəb dilindəki xassə \ şəddəli felinin \ məsdəridir

    Полностью »
  • XÜTBƏ

    orta əsrlərdə islam ölkələrində cümə, bayram və b. əlamətdar günlərdə məsciddə hökmdarın adına oxunan dua, hitq; hökmdarın tərəfindən, Quran ayələri

    Полностью »
  • İBADİLİK

    \ – İbadiyyə. xaricilikdə ən mötədil təriqət. Həzrət - i Əli zamanında ortaya çıxan Xaricilərin bir qoludur

    Полностью »
  • İCMA

    \– ibtidai-icma quruluşunun əsas iqtisadi özəyi; istehsal vasitələri üzərində ictimai mülkiyyətə, kişilər və qadınlar arasında, yaşlılar və uşaqlar

    Полностью »
  • İCTİHAD

    \ – \ ciddi-vəhd var gücü ilə çalışmaq səy göstərmək dinin əsaslarını bilən din alimlərinin, qazilərin dinin əsasları olan Qurani Kərimə və peyğəmbə

    Полностью »
  • İDEA

    \ – Fikir-Misal: Platonda dəyişməyən öz, əşyanın ilk nümunələri. Dilimizdə ideya sözü geniş içlənmək-dədir, misal üçün: ağlıma bir ideya gəldi, ya

    Полностью »
  • İDEAL

    \ – həqiqətdə real əsası olmayıb, ancaq düşüncədə qurulan, dizayn edilən şey. Yaxud da düşüncə ilə qavranıla bilən

    Полностью »
  • İDEALIZM

    \ – fikirçilik-təsəvvürçülük: ideallıq, bir ideyaya bağlanmış olan və bu ideyadan fayda güdmədən bağlı qalan, düşüncənin əsl həqiqət olduğunu, b

    Полностью »
  • İDENTİFİKASİYA

    \ identikləş-irmə - müəyyən əlamətləır əsasında müxtəlif obyektlərin eyniy-yətinin müəyyən edilməsi

    Полностью »