pozitivizm

Pozitivizm (lat. positivus — müsbət) — XIX əsrdə meydana çıxan fəlsəfi cərəyanlardan biri. Banisi Fransa filosofu və sosioloqu Ogüst Kont hesab olunur. Pozitivizm konkret elmləri həqiqi, gerçək biliyin yeganə mənbəyi sayır və fəlsəfi tədqiqatın idraki əhəmiyyətini inkar edir, nəzəri spekulyativliyi, biliklər əldə etməyin vasitəsi kimi abstraktlaşdırmanı qəbul etmirdi. Mahiyyətinə görə pozitvizm müəyyən münasibətlərdə ifrat məntiqi nəticələrə gətirib çıxarmış empirisizmdir. Bu cərəyanın idealarına əsasən, cəmiyyətdə baş verən hər hansı bir hadisəni və hər hansı bir insanın hərəkətini onun yaşadığı mühitə baxaraq başa düşmək olar. Misal üçün, pozitivizm cərəyanının ən görkəmli nümayəndələrindən biri olan Emile Durkheim (fransız) hər kəsə bir individual hərəkət kimi görsənən intihar hadisəsini cəmiyyət tərəfindən təsirləndiyini və ortaya çıxdığını apardığı empirik araşdırmalarla sübut etmişdir, amma təbii ki bütün intihar hadisələri cəmiyyətin təsirindən baş vermir. Durkheim araşdırmalarının nəticəsində müəyyən etmişdir ki, sosial-iqtisadi və yaxud siyasi böhran keçirən, sosial və ya dini dəyərlərin insanların həyatına ifrat dərəcədə təsir edən, insanın azadlığının nəzərə çarpacaq dərəcədə məhdud olduğu cəmiyyətlərdə intihar hadisələrinin sayı adətən yüksək olur. Durkheimin bu möhtəşəm və müasir dünyamızda da ekspertlər tərəfindən istinad edilən araşdırması sosiologiya elminin problemləri dərk etmək cəhətdən nə dərəcədə dəyərli elm olduğunu sübut edir. İstifadə olunan metodlar statistik məlimatları tədqiqat, intervyular və uzun müddətli zamanda bir qrupun tədqiqat metodlarıdır.

Hüquqi pozitivizm, qanuni pozitivizm — hüququn ədalətli olub-olmamasına fikir vermədən yalnız müsbət hüquq normalarını hüquqi kimi tanımaqdan və hər hansı bir qanunu müəyyən dövrdə və müəyyən cəmiyyətdə qüvvədə olan normalara endirməkdən ibarətdir. Tədqiqatçılar hüquqi pozitivizmin üç əsas versiyasını müəyyən edirlər: statist, sosioloji və normativist. == Tarixi == Hüquqi pozitivizmin mənşəyini Roma hüququnun ən inkişaf etmiş sistemlərindən birinin yaradıldığı Qədim Romada tapmaq olar. Qərbi Avropa böyük ölçüdə Roma mədəniyyətini miras qoyduğundan, burada da ilkin olaraq hüquq elmində pozitivist yanaşma üstünlük təşkil edirdi. Bununla belə, orta əsrlərdə təbii hüquq doktrinası fəal şəkildə inkişaf etdi, ona görə pozitivistdən fərqli olaraq, hüquq normalarının müəyyən bir dairəsi insana doğulması faktı ilə xas olan müəyyən bir verilmişlik kimi başa düşülür. Burada, məsələn, bir çox mütəfəkkirlər öz təbəələrinin təbii hüquqlarını alçaldan bir hökmdara qarşı xalq üsyanı ideyasını alqışladılar. Hüquq elmində hüquqi pozitivizmin mövqeyi müasir dövrün gəlişi ilə dəyişdi. Dünyəvi dövlətin fəal şəkildə formalaşması və ona uyğun dünyagörüşünün başlanmasından sonra suveren hüququn əsas mənbəyi kimi tanınmağa, hüquq isə müəyyən nizama malik olan konkret dövlətin iradəsi kimi başa düşülməyə başladı. Dünyagörüşünün bu transformasiyası hüquqi pozitivizmin inkişafını əvvəlcədən müəyyən etdi. Hüquqi pozitivizm XIX əsrdə, bütün Qərbi Avropanı Böyük Fransız İnqilabının təkan verdiyi inqilablar dalğası bürüdüyü zaman öz inkişafında ciddi bir irəliləyiş əldə etdi.