1. is. Miqdar, say, kəmiyyət. Hər şeyin qədəri vardır.
// Başqa nitq hissələri ilə (say və əvəzliklərlə) birlikdə qeyri-müəyyən say bildirir.
□ Bir qədər – bir az, qeyri-müəyyən miqdar. Bir qədər fikirləşdikdən sonra ayağa qalxdı.
– Bir qədər pul ki, etdilər saman; Oldular xalq xürrəmü xəndan.
Sara xanımın hiddətlənməsindən, doğrusu, mən bir qədər qorxdum.
Bir bu qədər – bax bu qədər 1-ci mənada.
Bu qədər – 1) bu miqdarda (adətən çoxluluq mənasında).
Bu qədər vaxt harada idin? – Neyləmişəm bilməm dövri-zalimə; İncidər düşəndə bu qədər məni.
Bu qədər çətinlik və məhrumiyyətə baxmayaraq, Azərbaycan xalqının istiqlalə olan ümidləri sönməmişdi. ;
2) bitdi, vəssalam, daha deyəcək söz yoxdur (söhbətə, sözə xitam vermək üçün işlənir).
Nə qədər – 1) nə miqdar? neçə? neçə dənə? Paltoya nə qədər vermisən? Kitabxanada nə qədər kitab var? Nə qədər vaxta gedirsən?;
2) nə dərəcədə, nə nisbətdə.
Qozalar nə qədər çox, nə qədər iri olsa, o qədər yaxşıdır. ;
3) istədiyin qədər, ürəyin istəyən qədər.
Sənə, yalnız sənə; sənə deməkçün; Könlümdə nə qədər mənim sözüm var.
Nə qədər ki… – o vaxta qədər ki… Nə qədər ki mənim gözümdə yaş var; Olsun ürəyinin daşına qurban!
O qədər – 1) o miqdarda (adətən çoxluluq bildirir). O qədər kitabı haradan almısan? O qədər şeyi yığmaq mümkün deyil.
– [Qurbanəli:] Məhəmməd ağa oxumaqdan o qədər dəm vurdu ki, indi də qulağım gur-gur guruldayır.
O qədər çox ki, böyük işlərimiz; Onu nəql etməyə şerim aciz. ;
2) o dərəcədə, o nisbətdə. Bura o qədər gözəldir ki… Nə qədər lazımsa, o qədər çalışmaq lazımdır.
– [Pristav:] Doğrusunu de, yoxsa səni yıxdırıb o qədər döydürərəm ki, bir ay yorğan-döşəkdə qalarsan.
Hər nə isə, qərəz, bunun da o qədər eybi yoxdur…
2. qoş. Təxmin və təqrib mənasında. Onlar otuz nəfərə qədər adam idi. İclasa iki yüzə qədər adam gəlmişdi.
3. qoş. Bir işin intəhasını, həddini, yaxud davamını bildirir; …dək, …kimi. Axşama qədər səni gözlədim. Gecəni sabaha qədər yatmamışam.
– O gün Araz axşama qədər qızdırma içində od tutub yana-yana inlədi.
Kim bilir [Buğac] böyüyənə qədər başına nələr gələcək.
// Bir şeyin böyüklüyünü, uzunluğunu, ölçüsünü bildirir. Topuqlarına qədər uzanmış saç. Dizlərinə qədər.
// Bir yeri digər yerdən ayıran məsafəni, yaxud bir hadisəni digər hadisədən ayıran vaxtı göstərmək üçün işlənir (
…dək şəkilçisi ilə də ifadə olunur). Bakıdan Moskvaya qədər qatarla iki günlük yoldur. Füzulidən Vaqifə qədər olan dövr.
– Dilguşa paltosunu çiyninə atıb, darvazaya qədər Mehmanı ötürdü.
4. qoş. Qabaq, əvvəl. Müharibəyə qədər. Yeni dərs ili başlanana qədər. Dünənə qədər.
5. qoş. Müqayisə mənasında – kimi.
Təbrizin üfüqləri qara keçədən qurulmuş bir alaçığın içi qədər qara idi.
İndi bu balaca kəndciyəz Dilara üçün … Bakı qədər əzizdi.
