UYĞUNLAŞMA

Morfosintaktik uyğunlaşma — Morfosintaktik uyğunlaşma, dilçilikdə bir cümlə daxilində müəyyən qrammatik elementlərin bir-birilə uyğunlaşaraq cümlədə qrammatik münasibətləri qurması prosesidir. Bu uyğunlaşma cümlədəki sözlərin morfoloji xüsusiyyətləri (şəkilçilər, hallanma formaları) və sintaktik əlaqələri arasında baş verir və cümlə quruluşunda ahəng yaradır. Morfosintaktik uyğunlaşmanın məqsədi, cümlədə qrammatik əlaqələri daha dəqiq ifadə etməkdir və bu cür uyğunlaşma, ən çox subyekt, fel və obyekt arasındakı əlaqələrdə müşahidə olunur. == Morfosintaktik uyğunlaşmanın xüsusiyyətləri == 1. Qrammatik Şəkilçilərin Uyğunlaşması: Morfosintaktik uyğunlaşmada, sözlər arasında qrammatik şəkilçilərin uyğunluğu mühüm rol oynayır. Məsələn, ismin hallanması və felin şəxs şəkilçisinin uyğun gəlməsi kimi cəhətlər. 2. Cins, say və şəxs uyğunlaşması: Bir çox dildə isim və sifətlər cins və say baxımından bir-birinə uyğun gəlir. Eyni zamanda, fel şəxs baxımından subyektə uyğun gəlir. Məsələn, Azərbaycan dilində "gözəl qızlar gəldi" cümləsində "gözəl" və "qızlar" sözü cəm formada və fel də həmin formaya uyğun olaraq təkdir.

Aktiv-stativ uyğunlaşma — Aktiv-stativ uyğunlaşma dilçilikdə, xüsusən də cümlədə subyektin iştirakını və təsirini vurğulayan dillərdə müşahidə olunan qrammatik quruluş formasıdır. Bu uyğunlaşma sistemində, cümlədəki fəaliyyətin subyektin aktiv və ya passiv (stativ) formada iştirakına görə fərqli şəkildə ifadə edilməsi məqsədilə dilin qrammatik strukturu dəyişir. Yəni subyektin cümlədəki hərəkətin fəal bir iştirakçısı olub-olmamasına əsasən fellər və cümlə quruluşu uyğunlaşdırılır. Aktiv-stativ uyğunlaşma sistemində fellər və digər qrammatik elementlər iki əsas formadan birində olur: 1. Aktiv Forma: Bu formada, subyekt hərəkətin aktiv bir iştirakçısıdır və fəaliyyəti özü həyata keçirir. Məsələn, subyektin yeriməsi, danışması və ya oxuması kimi hərəkətlər aktiv formanı yaradır. Belə cümlələrdə subyekt fəaliyyətin əsas icraçısı olur və cümlə quruluşu bunu vurğulayır. 2. Stativ Forma: Stativ formada isə subyekt hərəkətin passiv iştirakçısı və ya sadəcə vəziyyətdə olan tərəfdir. Burada subyekt hərəkətə təsir etmir, sadəcə vəziyyəti bildirir.