Akademik nəşriyyat

2020-ci ilə qədər dünyanın hər milyon sakininə düşən elmi və texniki jurnal nəşrləri

Akademik nəşriyyat — elmi araşdırmaların, nəzəri və tətbiqi biliklərin geniş yayılması üçün yaradılan nəşriyyat sahəsidir.[1] Nəşriyyatın əsas məqsədi, akademik cəmiyyətin və ictimaiyyətin istifadəsi üçün etibarlı və yüksək keyfiyyətli məlumat təmin etməkdir. Akademik nəşriyyat, kitablar, elmi məqalələr, konfrans materialları və digər tədris resurslarını dərc etməklə biliklərin yayılmasına xidmət edir.[2]

Akademik nəşriyyat elmi araşdırmaları və əsərləri yayan nəşriyyat sənayesinin alt bölməsidir. Akademik işlərin əksəriyyəti akademik jurnallarda məqalələr, kitablar və ya dissertasiyalarda dərc olunur. Akademik yazının rəsmi nəşr olunmayan, sadəcə olaraq çap olunan və ya internetdə yerləşdirilən hissəsinə çox vaxt “boz ədəbiyyat” deyilir.[3][4] Əksər elmi və akademik jurnallar və bir çox akademik və elmi kitablar, hamısı olmasa da, dərc olunmaq üçün mətnləri seçmək üçün bir növ həmyaşıd rəyinə və ya redaksiya rəyinə əsaslanır. Rəylərin keyfiyyəti və seçiciliyi üçün standartlar jurnaldan jurnala, naşirdən nəşriyyata və sahədən sahəyə geniş şəkildə dəyişir.

Xüsusiyyətləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Nəşrlər əsasən araşdırmalara, tədqiqatlara və elmi nəzəriyyələrə əsaslanır.[5] Məzmun, əksər hallarda konkret bir elmi sahə ilə bağlı olur.[6][7] Akademik nəşriyyatın əsas fərqləndirici xüsusiyyətlərindən biri məqalə və kitabların nəşrdən əvvəl müstəqil ekspertlər tərəfindən yoxlanılmasıdır (ing. peer-review). Bu proses məlumatın keyfiyyətini və dəqiqliyini təmin edir. Əsasən tədqiqatçılar, alimlər, tələbələr və mütəxəssislər üçün nəzərdə tutulur.[8]

Nəşr növləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Akademik kitablar.
  • Elmi jurnallar.
  • Konfrans materialları.
  • Dissertasiyalar.
  • Onlayn resurslar (e-kitablar, açıq məqalələr).

Akademik nəşriyyatın növləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. Universitet nəşriyyatları — əsasən elmi və tədris məqsədli materialların dərcinə fokuslanır. Məsələn, Oxford University Press, Cambridge University Press.[9]
  2. Kommersiya nəşriyyatları — elmi jurnalların və məqalələrin nəşrində ixtisaslaşır. Məsələn, Elsevier, Springer Nature, Wiley.
  3. Açıq girişli nəşriyyatlar (ing. Open Access) — oxucuların materiallara ödənişsiz çıxışını təmin edir. Məsələn, PLOS One, BioMed Central.
  4. Hibrid nəşriyyatlar — həm ödənişli, həm də açıq girişli nəşrləri təklif edir.[10]

Əhəmiyyəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Araşdırma nəticələrinin geniş ictimaiyyətə və mütəxəssislərə çatdırılmasını təmin edir.[11] Yeni biliklərin əldə olunması və mövcud nəzəriyyələrin tənqidi müzakirəsini təşviq edir. Fərqli sahələrdən olan tədqiqatları bir araya gətirərək multidissiplinar yanaşmaların yaranmasına şərait yaradır. Akademik nəşr prosesi, alimlərə öz karyeralarını inkişaf etdirmək və töhfələrini geniş ictimaiyyətə təqdim etmək imkanı verir.[12][13]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "The History of Scientific Publishing: An interview with Aileen Fyfe" (Podyayım). 2016. 2017-11-08 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-06-19.
  2. ↑ Pearce, J; Derrick, B. "Preliminary testing: The devil of statistics?". Reinvention: An International Journal of Undergraduate Research. 12 (2). 2019. doi:10.31273/reinvention.v12i2.339.
  3. ↑ Nadejda Lobastova and Michael Hirst, "Maths genius living in poverty" Arxivləşdirilib 2017-10-07 at the Wayback Machine, Sydney Morning Herald, August 21, 2006
  4. ↑ Kaufman, Marc, "Russian mathematician wins $1 million prize, but he appears to be happy with $0", Washington Post, July 2, 2010, July 27, 2020 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: October 22, 2017
  5. ↑ "history of publishing - Scholarly journals | Britannica". www.britannica.com (ingilis). 2021-04-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-03-09.
  6. ↑ Buranyi, Stephen. "Is the staggeringly profitable business of scientific publishing bad for science?". The Guardian. 27 June 2017. ISSN 0261-3077. 27 September 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 July 2017.
  7. ↑ "Time to break academic publishing's stranglehold on research". New Scientist. 21 November 2018. 26 November 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 November 2018.
  8. ↑ Merton, Robert K. "Resistance to the Systematic Study of Multiple Discoveries in Science". European Journal of Sociology. 4 (2). December 1963: 237–282. doi:10.1017/S0003975600000801. ISSN 1474-0583.
  9. ↑ Sloane, Philip D.; Zimmerman, Sheryl. "The Impact of the COVID-19 Pandemic on Scientific Publishing". Journal of the American Medical Directors Association. 22 (3). 2021: 484–488. doi:10.1016/j.jamda.2021.01.073. ISSN 1538-9375. PMC 8791445 (#bad_pmc). PMID 33549563 (#bad_pmid).
  10. ↑ Else, Holly. "How a torrent of COVID science changed research publishing — in seven charts". Nature (ingilis). 588 (7839). 2020-12-16: 553. Bibcode:2020Natur.588..553E. doi:10.1038/d41586-020-03564-y. PMID 33328621 (#bad_pmid). 2022-03-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-02-24.
  11. ↑ Subramanian, Samanth. "The West already monopolized scientific publishing. Covid made it worse". Quartz (ingilis). 25 January 2022. 2022-04-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-02-23.
  12. ↑ "Five companies control more than half of academic publishing". Phys.org. 10 June 2015. 12 September 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 September 2015.
  13. ↑ Larivière, Vincent; Haustein, Stefanie; Mongeon, Philippe. "The oligopoly of academic publishers in the digital era". PLOS ONE. 10 (6). 10 June 2015: e0127502. Bibcode:2015PLoSO..1027502L. doi:10.1371/journal.pone.0127502. PMC 4465327. PMID 26061978.