Aktiv-stativ uyğunlaşma
Aktiv-stativ uyğunlaşma — Aktiv-stativ uyğunlaşma dilçilikdə, xüsusən də cümlədə subyektin iştirakını və təsirini vurğulayan dillərdə müşahidə olunan qrammatik quruluş formasıdır. Bu uyğunlaşma sistemində, cümlədəki fəaliyyətin subyektin aktiv və ya passiv (stativ) formada iştirakına görə fərqli şəkildə ifadə edilməsi məqsədilə dilin qrammatik strukturu dəyişir. Yəni subyektin cümlədəki hərəkətin fəal bir iştirakçısı olub-olmamasına əsasən fellər və cümlə quruluşu uyğunlaşdırılır.[1] Aktiv-stativ uyğunlaşma sistemində fellər və digər qrammatik elementlər iki əsas formadan birində olur: 1. Aktiv Forma: Bu formada, subyekt hərəkətin aktiv bir iştirakçısıdır və fəaliyyəti özü həyata keçirir. Məsələn, subyektin yeriməsi, danışması və ya oxuması kimi hərəkətlər aktiv formanı yaradır. Belə cümlələrdə subyekt fəaliyyətin əsas icraçısı olur və cümlə quruluşu bunu vurğulayır. 2. Stativ Forma: Stativ formada isə subyekt hərəkətin passiv iştirakçısı və ya sadəcə vəziyyətdə olan tərəfdir. Burada subyekt hərəkətə təsir etmir, sadəcə vəziyyəti bildirir. Məsələn, subyektin yuxulu, ac və ya narahat olması bir vəziyyətdir və aktiv bir hərəkət deyil. Bu kimi hallar stativ formaya uyğun olaraq ifadə edilir.[2]
.png)
Aktiv-Stativ dillərin xüsusiyyətləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Aktiv-stativ dillərdə qrammatik quruluş bu iki əsas forma arasında fərqliliklərə malikdir. Yəni subyektin hərəkətə təsir səviyyəsinə görə dilin morfologiyası, feli formalar və cümlənin qrammatik quruluşu dəyişir. İnsanlar və Cansız Subyektlər: Aktiv-stativ uyğunlaşma sistemində insanlar daha çox aktiv formalarla ifadə edilir, cansız obyektlər isə stativ formalarla göstərilir.[3] Fellərin İkili Forması: Aktiv-stativ dillərdə fellər həm aktiv, həm də stativ formada ola bilər. Bu, hərəkətin kim tərəfindən və necə həyata keçirildiyini vurğulamağa imkan verir.[4]
Aktiv-Stativ dillərə nümunələr
[redaktə | mənbəni redaktə et]Aktiv-stativ uyğunlaşma sistemini istifadə edən dillərə yerli Amerika dillərindən bəziləri, xüsusilə Çeroki və Lakota kimi dillər daxildir. Bu dillərdə subyektin hərəkətin icraçısı olub-olmamasına əsasən cümlə quruluşları və feli formalar dəyişir. Həmçinin, bu uyğunlaşma bəzi Avstronezya və Avstraliya aborigen dillərində də müşahidə edilir.[5] Aktiv-stativ uyğunlaşma, dilin qrammatik strukturu ilə yanaşı, danışanların dünyaya baxışını və subyektin hadisələrlə əlaqəsini vurğulayan maraqlı bir dil xüsusiyyətidir.[6]
Həmçinin bax
[redaktə | mənbəni redaktə et]İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Legate, J. A. (2008). Morfoloji və abstrakt hal. Linqvistik sorğu, 39(1), 55-101. DOI:10.1162/ling.2008.39.1.55
- ↑ Yanagida, Yuko; Whitman, John. "Köhnə Yapon dilində Hizalama və Söz Sırası". Şərqi Asiya Dilçilik Jurnalı. 18 (2). 2009: 101–144. doi:10.1007/s10831-009-9043-2. JSTOR 40345246. 2023-10-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-11-14.
- ↑ Nikols, J. (1993). Ergativlik və linqvistik coğrafiya. Avstraliya Dilçilik Jurnalı, 13(1), 39-89. DOI:10.1080/07268609308599489
- ↑ Legate, J. A. (2008). Morfoloji və abstrakt hal. Linqvistik sorğu, 39(1), 55-101. DOI:10.1162/ling.2008.39.1.55
- ↑ Yanagida, Yuko; Whitman, John. "Köhnə Yapon dilində Hizalama və Söz Sırası". Şərqi Asiya Dilçilik Jurnalı. 18 (2). 2009: 101–144. doi:10.1007/s10831-009-9043-2. JSTOR 40345246. 2023-10-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-11-14.
- ↑ Nikols, J. (1993). Ergativlik və linqvistik coğrafiya. Avstraliya Dilçilik Jurnalı, 13(1), 39-89. DOI:10.1080/07268609308599489