Qlazqo-Koma şkalası

Bu məqalənin mətnini Azərbaycan dilinə uyğunlaşdırmaq lazımdır. Məqalədə cümlə quruluşlarındakı yanlışlıqları və orfoqrafik səhvləri düzəltdikdən sonra {{Azərbaycanca deyil}} şablonunu silməyi unutmayın.

Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. Lütfən, məqaləni ümumvikipediya və redaktə qaydalarına uyğun şəkildə tərtib edin.

Qlazqo Koma Şkalası (GCS) insanın huşunu müəyyən etmək və nevroloji çatışmazlığı qiymətləndirmək üçün təsis edilmiş şkaladır. Bu şkala xüsusən kəllə beyin travmalı xəstələrdə, koma və ya şok altında olan xəstələrin huşunu qiymətləndirmək üçün tətbiq edilir.

GCS bir insanı göz hərəkətlərini, danışma və bədənini hərəkət etdirmə qabiliyyətinə əsasən qiymətləndirir. Bu üç davranış ölçünün üç elementini təşkil edir: göz, söz və hərəkət. Bir insanın GCS-i 3 (tam olaraq cavab verməyən) -dən 15 (responsiv) -ə qədər ola bilər. Bu göstərici beyin xəsarətindən (məsələn, avtomobil qəzası) sonra dərhal tibbi yardım göstərmək üçün, həmçinin xəstəxanaya yerləşən xəstələrə nəzarət etmək və onların şüur səviyyəsinin izləməsi üçün istifadə olunur.

Aşağı GCS balları yüksək ölüm riski ilə əlaqələndirilir. Bununla belə, beyin zədəsi olan fərdi şəxs üçün nəticəni proqnozlaşdırmaq üçün tək başına GCS hesabı istifadə edilməməlidir.

Qlazqo koma şkalası iki yaşdan yuxarı insanlar üçün istifadə olunur və üç testdən ibarətdir: göz, şifahi və motor reaksiyaları. Bu testlərin hər biri üçün ballar aşağıdakı cədvəldə göstərilmişdir.

Qlazqo Koma Şkalası

Test	Test edilə bilməz (NT): Nümunələr	1	2	3	4	5	6
Göz (göz reaksiyası)	Gözlərə ağır travma, enukleasiya	Gözləri açmır	Ağrıya cavab olaraq gözləri açır [a]	Səsə cavab olaraq gözləri açır	Gözləri kortəbii açır	Yoxdur	Yoxdur
Şifahi (şifahi cavab)	İntubasiya, şifahi olmayan dil qüsuru, linqvistik maneə	Heç bir səs çıxarmaz	Anlaşılmaz səslər	Uyğun olmayan sözlər	Çaşqın və çaşqın, lakin suallara cavab verə bilir	Zamana, insana və məkana yönəlmiş, normal danışır	Yoxdur
Motor (motorik cavab)	İflic / hemiparez (insult sonrası, nevroloji zədə kimi qazanılmış səbəblər; serebral iflic kimi anadangəlmə/anadangəlmə)	Hərəkət etmir	Qeyri-normal uzanma (deserebral duruş) [b]	Anormal əyilmə (dekortik duruş)	Flexion / Ağrılı stimullardan çəkilmə	Ağrını lokallaşdırmaq üçün hərəkət edir	Əmrlərə əməl edir

Qlazqo Koma Şkalası birləşdirilmiş xal (3-dən 15-ə qədər dəyişir) və hər bir testin balı (göz üçün E, şifahi üçün V və Motor üçün M) kimi bildirilir. Hər bir test üçün dəyər müayinə olunan şəxsin verə biləcəyi ən yaxşı cavaba əsaslanmalıdır.^[5]

Məsələn, bir şəxs yalnız sağ tərəfindəki əmrlərə tabe olarsa, motor üçün 6 alır. Şkala müvafiq testin keçirilməsinə mane olan vəziyyətləri də nəzərə alır (Sınaq edilə bilməz — ingcə. Non testable). Xüsusi testləri yerinə yetirmək mümkün olmadıqda, onlar "NT" kimi bildirilməlidir və ümumi xal bildirilmir.

Nəticələr Qlazqo koması hesabı (üç testdən alınan ümumi xallar) və ayrı-ayrı komponentlər kimi bildirilir. Məsələn, bir insanın notu: GCS 12, E3 V4 M5 ola bilər. Alternativ olaraq, bir xəstənin intubaasiya edilməsi halında, onların nəticəsi GCS E2 V NT M3 ola bilər.

İki yaşdan kiçik uşaqlar Qlazqo koma miqyasının qiymətləndirilməsi üçün lazım olan testlərlə çətinlik çəkirlər. Nəticədə uşaqlar üçün bir versiya hazırlanıb və aşağıda göstərilmişdir.

Uşaqlar üçün Qlazqo Koma Şkalası

	Test edilməyən (NT)	1	2	3	4	5	6
Göz	Məsələn: gözlərə ağır travma	Gözləri açmır.	Ağrıya cavab olaraq gözləri açır	Səslərə cavab olaraq gözləri açır	Gözləri öz-özünə açır.	N/A	N/A
Şifahi	M. S.: İntubasiya	Heç bir səs çıxmır.	Ağrıya cavab olaraq ağrı	Ağrıya cavab olaraq ağlayır.	Qəmli/Ağlayan	Qovşular/Qovşular	N/A
Motor	M. S: Paralı	Heç bir hərəkət etmir.	Ağrılı stimullara uzantı (decerebrate reaksiyası)	Ağrılı stimullara qeyri-adi əyilmə (dekortikat reaksiyası)	Ağrıdan çəkilən	Dərsdən çıxır	Öz-özünə və məqsədyönlü hərəkət edir

Fərdi elementlər və nəticənin ümumi sayı vacibdir. Bu səbəbdən də nəticə "GCS 9 = E2 V4 M3 saat 07:35" şəklində ifadə olunur. 3 ilə 8 arasında nəticə olan xəstələr ümumiyyətlə komada hesab olunur.^[6] Ümumiyyətlə, beyin zədəsi aşağıdakı kimi təsnif olunur:

• Ağır, GCS ≤ 8
• Orta dərəcəli, GCS 9–12
• Kiçik, GCS ≥ 13^[7]

Traxeal intubasiya və ciddi üz / göz şişməsi və ya zədələnməsi söz və göz reaksiyalarının yoxlanılmasını mümkün etmir. Bu hallarda, məhsuldarlıq 1 olaraq verilir və bir dəyişdiricisi əlavə edilir (məsələn, "E1c", burada "c" = bağlanmışdır və ya "V1t" t = boru). Çox vaxt 1 kənarda qalır, buna görə də miqyasda Ec və ya Vt oxunur. Bir kompozit "GCS 5tc" ola bilər. Bu, məsələn, şişmə səbəbindən gözlər bağlansa, intubat = 1, "axırlıq əyilir" üçün 3 motor hesabı buraxır.

GCS-nin uşaqlara, xüsusən 36 aylıq yaşdan kiçik uşaqlara (sağlam uşaqlarda səlis, sərbəst nitq olmadığı üçün) tətbiqi məhduddur. Buna görə kiçik uşaqların qiymətləndirilməsi üçün Pediatrik Qlazqo Koma Şkalası hazırlanıb.

1960-cı illərdə baş yaralanmalarının qiymətləndirilməsi və idarə edilməsi maraq mövzusuna çevrildi. Baş yaralanmalarının sayı sürətlə artır, qismən motorlu nəqliyyatın artması səbəbindən. Həkimlər baş travması nəticəsində bir çox xəstənin sağalmadığını da qəbul ediblər. Bu, xəstələrin qiymətləndirilməməsi və ya tibbi olaraq düzgün idarə edilməməsi ilə bağlı narahatlıq doğurdu. Müvafiq qiymətləndirmə bir neçə səbəbdən tibbi idarəetmədə vacib bir addımdır. Birincisi, etibarlı bir qiymətləndirmə həkimlərin müvafiq müalicəni təmin etməyə imkan verir. İkincisi, müayinələr həkimlərin xəstənin vəziyyətini izləməsinə və xəstənin vəziyyəti daha da pisləşdiyindən müdaxilə etməyə imkan verir. Nəhayət, qiymətləndirmə sistemi tədqiqatçılara xəstələr kateqoriyasını müəyyənləşdirməyə imkan verir. Bu, müxtəlif xəstə növləri üçün hansı müalicələrin ən yaxşı olduğunu müəyyənləşdirməyə imkan verir.

Baş yaralanması üçün bir sıra qiymətləndirmələr ("koma şkalası") hazırlanıb, lakin heç biri geniş qəbul edilməyib. 1974-cü ilə qədər nəşr olunan 13 ölçevin hamısı şüur səviyyəsini müəyyən edən xətti ölçeyləri əhatə edirdi. Bu şkalalar iki problem yaradırdı. Birincisi, bu şkalalarda şüur səviyyəsi tez-tez pis müəyyənləşdirilirdi. Bu, həkim və tibb bacısı üçün baş yaralanma xəstələrini qiymətləndirmək çətinləşirdi. İkincisi, müxtəlif şkalalarda ünsiyyətin çətinləşməsini təmin edən üst-üstə düşən və qaranlıq terminlər istifadə edildi. [10]

Bu mühitdə, Glasgow Universitetinin Tibb Məktəbindən Bryan Jennett və Graham Teasdale, Qlazqo Koma Şkalası olan üzərində işə başladılar. Təcrübələrinə əsasən onlar bir neçə meyarı yerinə yetirən bir şkalanın hazırlanmasını hədəflədilər. İlk növbədə, bu, sadə olmalıdır, belə ki, xüsusi təlim olmadan həyata keçirilə bilər. İkincisi, o, etibarlı olmalıdır ki, həkimlər ölçülərin nəticələrindən əmin ola bilsinlər. Üçüncüsü, şkala baş yarası olan bir xəstənin idarə edilməsi üçün vacib məlumatlar təmin etmək qabiliyyətinə malik olmalı idi.

Onların işi GCS-in ilk təkrarlamasının 1974-cü ildə nəşr edilməsinə səbəb oldu. Əvvəlki ölçülər üç sınaq komponentini (göz hərəkəti, motor nəzarəti və söz nəzarəti) əhatə edirdi. Bu komponentlər açıq şəkildə müəyyən edilmiş davranış cavablarına əsasən qiymətləndirilib. Ölçüyü idarə etmək və nəticələri şərh etmək üçün də aydın göstərişlər daxil edilmişdir. Əvvəlki miqyas motor qiymətləndirməsindən başqa, mövcud miqyasla eynidir. Əvvəlki motor qiymətləndirməsində yalnız beş səviyyə daxil idi, "sürüklə" və "axır-axır sürükləmə" birləşir. Bu, Jennett və Teasdale bu iki dövləti fərqləndirməkdə bir çox insanın mübarizə apardığını tapdığı üçün edildi.^[4]

1976-cı ildə Teasdale, əyilmə hərəkətlərini fərqləndirmək üçün Qlazqo Koma Şkalasının motor komponentini yenilədi. Çünki təlim almış şəxslər əyilmə hərəkətlərini etibarlı şəkildə fərqləndirə bilirdilər. Daha çox tədqiqatlar da normal və qeyri-normal əyilmələrin fərqli klinik nəticələrə sahib olduğunu göstərdi.^[8] Nəticədə, altı nöqtəlik motor ölçüsü indi standart hesab olunur.

Teasdale əvvəlcə GCS komponentlərinin ümumi hesabını istifadə etmək niyyətində deyildi. Bununla birlikdə, sonrakı işlər GCS komponentlərinin və ya Qlazqo koması hesabının cəmiyinin klinik əhəmiyyətə malik olduğunu göstərdi. Xüsusilə, cəm nəticəsi nəticə ilə əlaqəli idi (ölüm və əlillik daxil olmaqla).^[8] Nəticədə, Qlazqo Koma Şkalası xəstələr qruplarını müəyyən etmək üçün tədqiqatlarda istifadə olunur. Klinik təcrübədə tam miqyas üçün qısaltma kimi də istifadə olunur.

Qlazqo Koma Şkalası ilk dəfə Glasgow neyrocərrahiyyə birliyində tibb işçiləri tərəfindən qəbul edildi. Xüsusilə 1975-ci ildə bir tibb nəşrindən sonra digər tibb mərkəzləri tərəfindən qəbul edildi. GCS-in əsl geniş qəbulunun 1978-ci ildə iki hadisə ilə əlaqələndirilməsi qeydə alınıb.^[9] Birincisi, neyroloji travma üzrə aparıcı şəxsiyyət olan Tom Langfitt, Neurosurgery jurnalı bir redaksiya yazdı. Neyrosurgery birləşmələrini GCS hesabını qəbul etməyə cəsarət edirdi. İkincisi, GCS GCS-i yerinə yetirmək üçün təlim aldığı mərkəzlərin sayını genişləndirən Advanced Trauma Life Support (ATLS) -nin ilk versiyasına daxil edildi. [4]

GCS, şkalanın zəif inter-rater etibarlılığı və proqnoz faydalılığının olmaması ilə bağlı bir neçə tədqiqatçının təzyiqlərinə məruz qalıb. Təsdiqlənmiş alternativ olmasa da, sadələşdirilmiş motor miqyası və Dörd xal kimi daha yeni ballar da GCS-yə təkmilləşdirmə olaraq hazırlanıb. Bu yeni balların inter-rater etibarlılığı GCS-dən bir qədər yüksək olsa da, hələ əvəz olaraq konsensus əldə etməyiblər.

Sitat səhvi: " lower-alpha " adlı qrup üçün <ref> teqləri mövcuddur, lakin müvafiq <references group="lower-alpha"/> teq tapılmadı