Telman Hacıyev (bəstəkar)

Vikipediyada bu ad-soyadlı digər şəxslər haqqında da məqalələr var; bax: Telman Hacıyev.

Telman Hacı oğlu Hacıyev (9 iyun 1930, Gəncə, Gəncə dairəsi – 5 yanvar 1991, Bakı) — Azərbaycan bəstəkarı, Azərbaycan Dövlət Mahnı və Rəqs Ansamblının bədii rəhbəri, musiqilərin işlənməsi üzrə mütəxəssis və redaktor, Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi (1989). O, 200-dən çox bədii və sənədli filmə, həmçinin çoxsaylı televiziya və radio verilişlərinə musiqi bəstələyib.

Telman Hacıyev
Ümumi məlumatlar
Doğum tarixi 9 iyun 1930(1930-06-09)
Doğum yeri
Vəfat tarixi 5 yanvar 1991(1991-01-05) (60 yaşında)
Vəfat yeri
Musiqiçi məlumatları
Fəaliyyəti bəstəkar
Təhsili
Mükafatları Azərbaycan SSR əməkdar incəsənət xadimi

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Telman Hacı oğlu Hacıyev 9 iyun 1930-cu ildə Gəncə şəhərində anadan olmuşdur. 1958–1964-cü illərdə Üzeyir Hacıbəyov adına Dövlət Konservatoriyası Musiqi bəstəkarlığı ixtisası üzrə təhsil almışdır.[1]

Telman Hacıyev 1958-ci ildə Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti yanında Dövlət Televiziya və Radio Komitəsində işləməyə başlamışdır. 1958-ci ildən burada musiqilərin işlənməsi üzrə mütəxəssis, musiqi verilişləri üzrə redaktor köməkçisi, musiqi verilişlərinin redaktoru, Azərbaycan musiqisi üzrə redaksiya heyətinin böyük redaktoru, 1961-ci ildən Azərbaycan musiqisi üzrə redaksiya heyətinin böyük redaktoru, 1963-cü ildən Musiqi verilişləri şöbəsində baş redaktor müavini olmuş, 1971-ci ildə Televiziyada əsas musiqi proqramları üzrə baş redaktor təyin edilmiş, 1973–1975-ci illərdə isə Radioda musiqi redaksiyasının baş redaktoru vəzifəsində çalışmışdır. O, 1975-ci ildə Azərbaycan SSR Bəstəkarlar İttifaqıda məsləhətçi olmuş, elə həmin ildən Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında çalışmağa başlamışdır. Burada o, 1975–1983-cü ildə Azərbaycan Dövlət Mahnı və Rəqs Ansamblı bədii rəhbəri olmuşdur.

1983-cü ildən Azərbaycan SSR Dövlət Televiziya və Radio Komitəsində işləyən Telman Hacıyev 1983–1984-cü illərdə burada musiqi kollektivlərinin bədii rəhbəri olmuş, 1985-ci ildə Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında işləməyə qayıdaraq 1989-cu ilədək yenidən Dövlət Mahnı və Rəqs Ansamblının bədii rəhbəri işləmiş, 1989–1990-cı illərdə "Tənqid-Təbliğ" Teatrının musiqi direktoru olmuşdur.

Telman Hacıyev 5 yanvar 1991-ci ildə Bakı şəhərində vəfat etmişdir. Gəncə şəhərində 2 nömrəli musiqili məktəb Telman Haciyevin adını daşıyır.

Yaradıcılığı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Telman Hacıyevin çoxsaylı dinləyicilərin rəğbətini qazanmış "Lalələr", "Abşeron nəğməsi", "Neft daşları", "Tələbə" və bir çox başqa lirik mahnıları Azərbaycanda çox populyardır. İstedadlı bəstəkar müstəqil yaradıcılıq həyatına mahnı ilə qədəm qoyub. Daha sonra tamaşaçılar onun müğənnilərin repertuarında müəyyən yer tutan bir çox başqa əsərləri ilə də tanış oldular. Simli kvartetlər, müxtəlif musiqi alətləri üçün süitalar, fortepiano sonataları, simfonik poemalar, musiqili komediyalar, müxtəlif teatrlarda tamaşaya qoyulan dram əsərlərinə və filmlərə musiqilər və s. əsərlər bəstəkarın yaradıcı şəxsiyyətini və özünəməxsus üslubunu aydın və qabarıq şəkildə əks etdirir. Telman Hacı oğlu Hacıyev 1930-cu il iyun ayının 9-da Azərbaycan SSR-in Gəncə (Kirovabad) şəhərində anadan olub. Gələcək bəstəkar ilkin musiqi təhsilini bu şəhərdə alıb; və 1938-ci ildə bu şəhərdəki musiqi məktəbinə daxil olub — əvvəlcə skripka sinfində təhsil alıb, sonra fortepiano sinfinə keçib. 1946-cı ildə keçirilmiş respublika müsabiqəsində iştirakı ona ilk mühüm uğuru qazandırdı və gələcəyə tramplin oldu. T. Hacıyev yaxşı ifa texnikası nümayiş etdirərək və ifa olunan musiqi parçalarını anlayaraq, qarmon ifaçıları arasında birinci yer tutmuşdur. Münsiflər heyətinin sədri olan Üzeyir Hacıbəyov bu istedadlı gəncin adını vurğulayaraq, ona musiqiyə daha ciddi yanaşmağı və təhsilini Bakıda davam etdirməyi tövsiyə etmişdi. Telman dahi bəstəkarın məsləhətinə əməl edərək Bakı musiqi texnikumunun hazırlıq kurslarına daxil olur, lakin o, Bakıda uzun müddət təhsil almır. Ailə vəziyyətinə görə T. Hacıyev paytaxtı tərk edərək doğma Gəncə şəhərinə (Kirovabad) qayıtmalı olur. Burada o, musiqi texnikumunda, Respublikanın bir neçə musiqiçi nəslini yetişdirmiş P. A. Xruleviçin sinfində xüsusi fortepiano dərslərini davam etdirmişdir. P. A. Xruleviç bu gəncə musiqi aləminin gözəlliyini — Baxın fəlsəfi baxışlarının dərinliyini, Bethovenin musiqisinin dramatik və gərgin psixoloji məntiqini, Raxmaninovun musiqisinin romantik zirvəsini və emosional əzəmətini aşılamışdır.

T. Hacıyev iki il Gəncə musiqi texnikumunda təhsil alır. Yenidən musiqi bəstələmək istəyi onu Bakıya qaytarır; və o, artıq Bakı musiqi texnikumunun Musiqi nəzəriyyəsi və bəstəkarlıq fakültəsinin ikinci kurs tələbəsidir. Onun musiqiyə olan ciddi həvəsi, bəstəkarlığın nəzəri və praktiki əsaslarını öyrənməsi gələcək bəstəkarın iki il ərzində bütün kursu keçməsinə imkan verdi. Həyatının bu dövründə SSRİ Xalq artisti F. Əmirovun ona böyük təsiri olmuş və onun sayəsində T. Hacıyev bəstəkarlıq sənətinə daha fəal şəkildə və əzmlə yiyələnmişdir. T. Hacıyev gözəl pedaqoq, milli musiqi bilicisi Mirzə Mansurovun dərslərində Azərbaycan klassik muğamlarının incəliklərini öyrənmiş və mənimsəmişdir. Mirzə müəllim milli sənət incilərini böyük bədii zövqlə ifa edirdi və hər bir muğam rəngarəng çalarları ilə musiqinin zəngin və mürəkkəb dünyasını açan özünəməxsus simfoniya kimi səslənirdi. Beləliklə, o, milli musiqi mədəniyyətinin "saf" dəyərlərinə yiyələnirdi.

Telmanın musiqiçi kimi inkişafının növbəti mərhələsi onun Üzeyir Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasına, professor C. Hacıyevin sinfinə daxil olması ilə başlamışdır. Üçüncü kursda T. Hacıyev professor Qara Qarayevin sinfinə keçir, onun rəhbərliyi altında simli orkestr üçün İkinci simli kvarteti, Andante və Şerzo-nu, nəhayət, gənc bəstəkarın diplom işi olan "Fortepiano və orkestr üçün simfonik poema"nı bəstələyir.

Telman tələbəlik illərində dərsdənkənar fəaliyyətlərlə çox məşğul olurdu. O, dəfələrlə Konservatoriyanın komsomol katibi və Respublika komsomol qurultayına nümayəndə seçilmişdi. T. Hacıyev konservatoriyanı bitirdikdən sonra Respublika radiosunun musiqi verilişləri üzrə baş redaktorunun müavini, sonra isə, Azərbaycan televiziyasının musiqi redaksiyasında baş redaktor vəzifələrində çalışmışdır. 1975-ci ildən T. Hacıyev Respublikanın əməkdar kollektivi — Azərbaycan SSR Dövlət Mahnı və Rəqs Ansamblının bədii rəhbəri vəzifəsində çalışıb. Onun rəhbərliyi ilə kollektiv öz repertuarını daim yeniləyir, tez-tez Respublika zəhmətkeşləri qarşısında, müxtəlif şəhərlərdə, kolxozlarda, sovxozlarda çıxış edirdi. Ansambl Ukraynada, Uralda, Qazaxıstanda, Ermənistanda, Özbəkistanda, RSFSR-in bir çox şəhərlərində çıxış etmişdir. Ansamblın SSRİ hüdudlarından kənarda — Belçikada, Avstriyada, İtaliyada, Maltada, Hollandiyada və sair ölkələrdə çıxışlarını xüsusi qeyd etmək olar. Bu, ansamblın bədii rəhbəri T. Hacıyevin böyük xidmətləridir.

T. Hacıyev tələbəlik illərində xeyli sayda kamera-instrumental əsərlər: fortepiano üçün beş prelüdiya, fortepiano üçün Sonatina, skripka və fortepiano üçün simfonik poema, iki simli kvartet, skripka, violonçel və fortepiano üçün trio bəstələmişdir.

T. Hacıyevin iki simli kvarteti Azərbaycanın kamera-instrumental bəstəkarlarlıq sənətinə töhfədir. Məharət, çevik dramaturgiya, formadan əminliklə istifadə etmək və polifonik yazı – bütün bunlar gənc bəstəkarın əsas janrlar üzrə düşünülmüş və ciddi işini nümayiş etdirir.

T. Hacıyevin tələbəlik illərində bəstələdiyi ən istedadlı əsərlərdən biri də skripka, violonçel və fortepiano üçün triodur. Bu əsərdə canlı, təsirli, coşqun, cəlbedici tematik ideya var. Əsas mövzunun struktur daxilində inkişaf etdirilən və genişlənən polisintetizmi üç subkulminasiyanın mövcudluğuna əsaslanır ki, bunların hər biri yeni bir cümlə üçün məntiqi nəticədir. Bu mövzunun melodiyası mahnının başlanğıcını muğam improvizasiyası ilə üzvi şəkildə sintez edir ki, bu da inkişafın ilk iki mərhələsində daha aydın ifadə olunur. T. Hacıyevin kamera-instrumental əsərlərinə dair fikirləri yekunlaşdırarkən bəstəkarın üslubunun özünəməxsus cəhətlərini qeyd etmək olar. Azərbaycan xalq musiqisi ənənələri ilə sıx bağlı olan bəstəkarın musiqi dili tələskən olmayan bir üsluba malikdir; bu isə, simfonik poema janrının üstünlük təşkil etməsinə səbəb olan özünəməxsus epizmə gətirib çıxarır. Bəzən ifa milli ornamentin rəngarəng çalarlarını yaradaraq, muğamın inkişaf prinsipi ilə açıq-aşkar əlaqələnir.

Instrumental kompozisiyaların melosu mahnıları, ifadəliliyi, emosional "açıqlığı" ilə seçilir. Instrumental kompozisiyalardakı melodik relyef çox çevikdir və "çoxsəsli melodiya"nın xüsusiyyətlərindən qaynaqlanır ("çoxsəsli melodiya" termini S. S. Qriqoryevə aiddir (bax: S. S. Qriqoryev "Rimski-Korsakov melodiyası haqqında" M.1961), "orijinal mənbədən" müxtəlif şaxələrin yaranması ilə nəticələnən canlılığa malikdir. Musiqi fakturasının polifonizasiyası həm aktiv inkişafın dinamikasını, həm də tembr-faktura ifadəliliyini yaradır. Kamera-instrumental kompozisiyaların harmonik dilindəki ekspressiv məna "fonik-koloristik" akkordlarla yanaşı ciddi klassik konfiqurasiyanı da inkişaf etdirir ("fonik-koloristik" termini V. A. Tsukermana aiddir. Bax, "Musiqi nəzəriyyəsinə dair oçerk və qeydlər", II nəşr, M., 1975.). Gücləndirilmiş və dəyişdirilmiş akkordlar inkişaf strukturları üçün səciyyəvidir (çox vaxt azaldılmış kvinta ilə dominant funksiya). Bəstəkarın musiqi dilinin yuxarıda nəzərdən keçirilən bəzi xüsusiyyətləri müəyyən nəticələrə gəlməyə imkan verir. Bəstəkarın erkən yaradıcılığında səciyyəvi olan və başqa janrlarda yeni bədii-ekspressiv məna kəsb edən fərqləndirici üslub xüsusiyyətləri yer alır.

T. Hacıyev konservatoriyanı bitirərkən onun son layihəsi "Fortepiano və orkestr üçün simfonik poema" olmuşdur. Bu əsərdə bəstəkar orkestrləşmə, tembr dramaturgiyası və musiqi formasına dair öz məharətini nümayiş etdirmişdir. Poetik xüsusiyyətlər, eləcə də epik təhkiyyə prinsipi T. Hacıyev musiqisinin özünəməxsus üslubuna çevrilir.

T. Hacıyevin bəstələdiyi mahnı və romanslar Azərbaycan musiqisində bu janra yeni nəfəs gətirmişdir. O, yüzdən çox mahnı və romansların müəllifidir ki, bunların bir çoxu geniş şöhrət qazanmışdır. Bəstəkarın mahnı yaradıcılığının mövzusu çox rəngarəngdir. Kommunistlər, neftçilər, kosmonavtlar, komsomolçular, BAM inşaatçıları və SSRİ-nin bir çox başqa şanlı zəhmətkeşləri haqqında mahnılar bəstələmişdir.

T. Hacıyevin mahnı yaradıcılığı müxtəlif janrları əhatə edir: kütləvi, populyar, estrada. T. Hacıyev kamera-instrumental əsərlərlə yanaşı, mahnılar da bəstələmişdir. Müxtəlif janrların bu təsadüfi yaxınlığı bəstəkar üçün faydalı olmuşdur, çünki onlar bir-birinə qarşılıqlı təsir göstərərək daha da fəallaşmışlar.

T. Hacıyevin instrumental əsərlərinin çoxu nəğməyəbənzər, yaddaqalan və əlçatandır. Instrumental musiqinin səciyyəvi xüsusiyyətləri ilə zənginləşdirilmiş mahnılar və xüsusən də romanslar daha da ifadəlidir.

Bəstəkar öz yaradıcılığında əmək mahnılarının rolunu vurğulayır. T. Hacıyev bəstəkar kimi fəaliyyətinə əmək mahnıları ilə başlayıb. Müəllif özünün ilk mahnısı olan "Neftli Daşları"nı (sözləri A. Aslanova aiddir) Azərbaycanın görkəmli neftçilərinə həsr etmişdir. Bəstəkarın qeyd etdiyi kimi, həmin mahnının ilk olaraq Respublikanın xalq artisti Ş. Ələkbərova tərəfindən ifa olunması gənc bəstəkarın həyatında silinməz izlər buraxmışdır. Gözəl müğənninin səsinin yumşaq, mülayim tembri mahnıya heyrətamiz metaforik lirik-qəhrəmanlıq məzmunu bəxş edir. Yəqin ki, Telmanın bəstəkar kimi yetişməsində ilk mahnının uğuru mühüm rol oynayıb.

Əmək mahnılarında bəstəkar Azərbaycan SSR-in görkəmli neftçilərinin ("Xəzər dənizinin neftçiləri"), Baykal-Amur boru kəməri inşaatçılarının ("Baykal-Amur Qovuşur"), Azərbaycanın görkəmli əmək qəhrəmanlarının ("Sayalı", "Şir-Aslan", "Pənah", "Azərbaycan komsomolu", "Ulyanovsk haqqında mahnı", "Tələbəlik illəri", "Tələbəlik", "Ay dostlarım, gəlin" və s.) obrazlarını açır.

T. Hacıyev SSRİ kosmonavtlarının qəhrəmanlıqlarını vəsf edən ilk bəstəkarlardandır ("Kommunistlər", "Yer Kürrəsinin ilk elçisinə", "Günəşin qızı").

Sovet kosmonavtikasının 10 illik yubileyi münasibətilə Moskvada, İttifaq Evinin sütunlu zalında SSRİ Xalq Artisti M. Maqomayevin ifasında "Kommunistlər" mahnısı (sözləri bolqar şairi Boyaciyevə aiddir) parlaq təəssürat yaratmışdı.

Azərbaycan milli musiqisinin xüsusiyyətləri T. Hacıyevin nəğmələrində (bir çox Azərbaycan mahnılarının melodiyasına xas olan tersiya elementlərinin olması, milli modal əsas) aydın ifadə olunur.

Vətən haqqında lirik nəğmənin bariz nümunəsi "Abşeron nəğməsi"dir (sözləri N. Xəzriyə aiddir). Mahnının sakit və melodik musiqisi sanki yavaş-yavaş və rəvan dalğalanaraq, əziz Xəzərin obrazını yaradır.

Lirik mahnının digər bir nümunəsi Xəzərin əzəmətli gözəlliyini, gücünü və qürurunu tərənnüm edən "Xəzər" mahnısıdır (sözləri Y. Həsənbəyə aiddir). Mahnı epik və lirik kantilenaları məharətlə birləşdirərək yumşaq tərzdə səslənir.

Bu, Solovyov-Sedoy yaradıcılığının bir sıra ənənələrinin, xüsusən də onun "Moskva gecələri" adlı gözəl mahnısının mümkün təsiri ilə izah edilə bilər.

Ümumiyyətlə, "Xəzər" bəstəkarın Vətənə dərin məhəbbəti təcəssüm etdirən ən yaxşı, ürəkdən gələn mahnılarından biridir.

Onun vətənə həsr olunmuş əsərləri arasında lirik rəqs quruluşlu bəstələr xüsusi yer tutur və yuxarıda qeyd edilən əsərlərdən fərqli olaraq, bu əsərlər vals və ya aşıq "tərənnüm" ənənələrindən çox, Azərbaycan xalq rəqsləri ilə bağlıdır; bu da onların milli mahiyyətini daha da geniş şəkildə ortaya qoyur.

Bu mahnıların ən məşhur nümunələrindən biri tematik ideyanın parlaqlığı, lirizm və emosional ifadənin sadəliyi ilə valeh edən "Lalələr" mahnısıdır (sözləri A. Aslanova aiddir). Mahnı baharın gəlişi və ilk lalələrin görünməsi ilə bağlı coşğun sevinci ifadə edir.

"Lalələr" Azərbaycanın ən populyar kütləvi mahnılarından biridir, Respublikadan kənarda da geniş tanınır. Bu mahnının fonoqram yazısı İstanbulda buraxılmışdır.

T. Hacıyevin mahnı yaradıcılığında uşaq mahnıları xüsusi yer tutur. Qeyd edək ki, 1950–1960-cı illər kütləvi uşaq mahnılarının inkişafında yeni mərhələ hesab olunurdu. Kütləvi uşaq mahnılarının mövzusu ölkənin həyatını müxtəlif aspektlərdən göstərən əhəmiyyətli ictimai-mülki çalarları ehtiva edirdi. 60-cı illərin uşaq musiqisinin yeni cəhəti mövzu və obrazların diapazonunun genişlənməsindən və musiqi dilinin əhəmiyyətli dərəcədə zənginləşməsindən, onun daha müasir və təsirli olmasından, o cümlədən janr və formalarının müxtəlifliyindən ibarət idi. 60-cı illərin sovet musiqisində uşaq musiqisinin müasirliklə əlaqələndirilməsi, uşaqlara müasir musiqi dünyasının tanıdılması və onların həmin dünyanı dərk etmək üçün hazırlanmaları kimi tendensiyalar nəzərə çarpırdı. Bu, sırf musiqi əhəmiyyətindən daha çox məna kəsb edirdi. Söhbət mahiyyət etibarilə müasir dövrə uyğun olan gənc nəslin daha fəal mənəvi-estetik inkişafından gedir, çünki televiziya və radio sovet uşaqlarının maraq dairəsini xeyli dəyişmişdi.

T. Hacıyevin bəstələdiyi uşaq mahnıları tematik cəhətdən rəngarəngdir. Onlar ölkə məişətini ("Balaca neftçi"; sözlər R. Zəka), təbiətə məhəbbəti ("Üzüm bağında" və "İt"; sözlər M. Seyidzadə), uşaqların həyatını ("Gizlənpaç", sözlər M. Seyidzadə; "Uşaqlıq"; "Mənə balaca demə", sözlər R. Zəka; "Mən at çapıram", sözlər M. Alyayyev) əks etdirir.

"Balaca neftçi" mahnısı öz parlaqlığı və ifadəliliyi ilə diqqəti cəlb edir. O, ölkənin işgüzar ritmini və öz komandası ilə birlikdə Abşerona şöhrət qazandırmış qəhrəman neftçi atanın övladının qürur hissini əks tdirir. Balaca neftçi isə, atası kimi qəhrəman olmağa can atır və arzulayır.

"Mən at çapıram" mahnısı öz canlılığı, parlaqlığı və özünəməxsus təxəyyül və emosiya konteksti ilə oyun-mahnılar arasında seçilir. Uşağın hər bir işdə böyükləri təqlid etmək, cəsarətli, maraqcıl və bacarıqlı olmaq istəyini ifadə edir. Mahnıda sürətli at çaparını təqlid edən bir sıra audio-vizual elementlər var.

T. Hacıyevin mahnıları vokal musiqisinə yeni nəfəs gətirdi. Bu mahnıların dəyəri onların Azərbaycan xalq musiqisi ilə sıx əlaqəsində və onun ayrı-ayrı janrlarının yaradıcılıq baxımından yenidən qiymətləndirilməsində, ənənələrin yaşadılmasında və lad-intonasiya dilinin daim yenilənməsindədir.

Azərbaycan SSR Xalq Artisti, Respublika Bəstəkarlar İttifaqının katibi T. Quliyevin T. Hacıyevin mahnıları ilə bağlı fikirləri kifayət qədər maraqlıdır: "Onun istedadının qaynağı nədir? Bu, melodikanın heyrətamiz parlaqlığında, formanın zərifliyində və qavrayışın aydınlığındadır. Onun mahnılarında obrazlılıq, düşüncə ahəngi var, o, kiçik elementlərlə tutumlu, yaddaqalan obrazlar yaratmağı bacarır. "Lalələr", "Tələbəlik illəri", "Abşeron nəğməsi" və sair kimi gözəl mahnılar…. İndi bir çox bəstəkarlar mahnı yazır, amma obrazlı və parlaq mahnılar azdır. Ona görə də, T. Hacıyevin gözəl mahnıları uzun müddət yaddaşlarda yaşayır. T. Hacıyev kimi istedadlı bəstəkar daim mahnı yazmaqda davam etməlidir, çünki mahnı janrı insanlar arasında musiqi sənətinin ən sevimli janrıdır".

T. Hacıyevin kamera əsərlərində A. Zeynallının yaradıcılığında yer alan, sonralar Q. Qarayevin, F. Əmirovun, Ə. Məlikovun, Ə. Hüseynzadənin, A. Abbasov, A. Rzayevanın və başqalarının yaradıcılığında özünü daha aşkar büruzə verən psixoloji baxımdan güclü romans xətti davam etdirilir. T. Hacıyevin "Ey gözüm de, görmədinmi?" (sözləri Nizami Gəncəvi), "Unutmamışam" (sözləri R. Rza), "Oxu, sevgilim" (sözləri M. Müşviq) kimi romansları dərin fəlsəfi məzmuna, sağlam psixologizmə malikdir.

"Ey gözüm de, görmədinmi?" romansının dərin fəlsəfi məzmunu həzinlik və musiqinin səmimiliyi ilə birləşir. Gözəl ornamental çalarlar — muğam nəğmələri həzin melodiya ilə sürətlə qovuşur. Digər tərəfdən, resitativin melodiyaya təbii şəkildə sirayət etməsi ona meditasiya təsvirləri ilə bağlı melanxoliyanın bəzi xüsusiyyətlərini bəxş edir.

T. Hacıyev üç musiqili komediyanın ("Bizə bir sübut lazımdır", "Əziz vəhşim", "Qayınana"), Qorki adına Gənclər Teatrında, habelə C. Cabarlı adına Gəncə Dram Teatrında səhnələşdirilmiş pyeslərə ("Dan ulduzu", "Şəfiqə") yazılmış musiqilərin, "Universitetin 50 illiyi", "Çiçəklənən Abşeron", "Nizaminin Vətəni", "Naxçıvan" filmlərinə yazılmış musiqilərin müəllifidir.

"Qayınana" musiqili komediyası G. Eristavi adına Qori Dövlət Teatrının səhnəsində gürcü dilində tamaşaya qoyulmuşdur. Tamaşa M. Şamxalovun eyniadlı komediyası əsasında hazırlanmışdır.

C. Məmmədovun "Dan ulduzu" musiqili komediyası 3 pərdə və 6 səhnədən ibarət romantik dramdır. Rejissor, Azərbaycan SSR Əməkdar İncəsənət Xadimi Ü. Əliyeva və rəssam Q. Haqverdiyev yüksək romantik pafoslu tamaşa yaratmışlar. Tamaşada Azərbaycanda pambıqyığan maşının ilk qadın sürücüsü olmuş Sosialist Əməyi Qəhrəmanı Sevil Qazıyevanın canlı real obrazı canlandırılır. Tamaşa Qorki adına Gənclər Teatrının səhnəsində böyük uğurla nümayiş etdirilmişdir.

Qeyd edək ki, T. Hacıyevin saundtrekləri artıq çoxdan ayrıca əsər kimi dinlənilir. Məsələn, "Universitetin əlli illiyi" filmindən "Tələbəlik illəri" kimi gözəl bir mahnı, "Nizaminin Vətəni" filmindən "Gəncə" mahnısı bunlara nümunədir. "Bizə bir sübut lazımdır" musiqili komediyası parlaq, ifadəli kompozisiyadır. Hekayədə Sumqayıt şəhərinin zəhmətkeşlərindən bəhs olunur. Ona görə də, teatr tamaşanın premyerasını Sumqayıtda keçirmək qərarına gəlmişdi. İlk tamaşa Səməd Vurğun adına Mədəniyyət Sarayında oldu. "Bizə bir sübut lazımdır" əsəri vokal və instrumental əsərlərin müəllifi olan gənc bəstəkarın musiqi ifaçılığı janrında ilk təcrübəsidir. Bir çox musiqi janrlarına fəal surətdə müraciət etmiş Telman Hacıyev, öz yaradıcılıq potensialını mahnılarda daha aydın və ciddi şəkildə reallaşdıra bilmişdir. Təsadüfi deyil ki, T. Hacıyevin mahnıları musiqi dilinin canlı obrazlılığına və müasirliyinə, milli folklor nümunələri ilə sıx bağlılığına görə respublikamızdan kənarda da geniş vüsət almışdır.

Folklor janrının zənginliyini və orijinallığını, eləcə də, S. Rüstəmov və T. Quliyev kimi görkəmli bəstəkarların ən yaxşı ənənələrini özündə birləşdirən T. Hacıyevin mahnılarının melosları yeni ifadəli intonasiyaları ilə diqqəti cəlb edir.

T. Hacıyev Azərbaycan romans və mahnı janrının fakturasına, onun subvokal və təzadlı polifoniya ilə zənginləşməsinə, burada ayrı-ayrı səslərin daha çox fərqləndirilməsinə böyük töhfələr verib. T. Hacıyevin musiqisində poliritm ekspressiv əhəmiyyət kəsb edir və bununla, ritmik dilə xüsusi şıltaqlıq və zəriflik bəxş edir. Üslubun fərdiliyi "Lalələr", "Tələbəlik illəri", "Abşeron nəğməsi", "Xəzər" və bir çox digər gözəl mahnılarda qabarıq şəkildə ifadə olunur.

Folklora olan dərin maraq və yaradıcı münasibət T. Hacıyevin musiqi fəaliyyətinin bap başlanğıcından özünü büruzə verir və bu, təsadüfi deyil! Bəstəkar mükəmməl muğam təhsili almışdır. Onun aşıq musiqisinə qarşı hissləri kifayət qədər maraqlıdır: "Aşıq musiqisi, – deyə T. Hacıyev qeyd etmişdir, – tükənməz bir qaynaqdır, sehirli poeziya və musiqi mənbəyidir. Onun qədim ənənələri var və insan hər dəfə bu sənətdə təzə, ifadəli vasitələr tapır: bu musiqidə həm melodik zənginlik, həm ritmin orijinallığı, həm də poetik yaradıcılığın heyrətamiz genişliyi var".

Bəstəkarın yaratdığı kamera-instrumental və simfonik əsərlər ifaçılıq kollektivlərinin repertuarına daim daxil edilir.

T. Hacıyevin kvartetlərində Azərbaycan bəstəkarlarının — Q. Qarayevin, F. Əmirovun, C. Hacıyevin musiqilərinin canlı ənənələri aydın şəkildə hiss olunur. Burada T. Hacıyev polifonik düşüncə formalarını Azərbaycan xalq musiqisinin xüsusiyyətləri ilə çevik şəkildə birləşdirməklə, bu sahədə öz məharətini nümayiş etdirmişdir.

Onun bir çox kamera-instrumental və simfonik əsərlərinin melodik dili mahnıya bənzəyir, emosional ifadənin "açıqlığı" və qavrayışın asanlığı ilə seçilir.

Bəstəkarın harmonik dilində onun fərdi üslubuna, tərzinə və obrazlı düşüncəsinə xas olan çoxsaylı maraqlı və özünəməxsus elementlər yer alır: burada həm milli musiqinin xüsusiyyətlərini, həm də sovet musiqisinin xarakterik xüsusiyyətlərini görmək olar.

Bəstəkarın faktura axtarışlarında özünəməxsus məqamlar çoxdur: xüsusən, hər biri fərqlənən müstəqil cizgilərlə seçilən "çoxqatlı" fakturanı qeyd etmək lazımdır.

T. Hacıyevin musiqisi hər zaman bəstəkarların plenum və qurultaylarının konsert proqramlarında yer alıb. Belə ki, D. Şostakoviç Azərbaycan Bəstəkarlarının I Qurultayında T. Hacıyevin musiqisini qiymətləndirmiş, "Fortepiano üçün sonatina"nın maraqlı konsepsiyasını qeyd etmişdir.

Azərbaycan Bəstəkarlarının III Qurultayında kamera orkestri üçün Anatde və Şerzo böyük uğurla ifa olunmuşdur.

T. Hacıyevin mahnıları müxtəlif ifaçılıq kollektivlərinin repertuarına daxil edilmişdir. Bundan əlavə, bir çox istedadlı ifaçılar bu mahnılara müraciət edirlər.

Məsələn, onun mahnılarını SSRİ xalq artistləri R. Behbutov, M. Maqomayev, Z. Xanlarova, L. İmanov, B. Zakirov ifa etmişlər.

T. Hacıyevin musiqisi SSRİ xalq artisti, bəstəkar F. Əmirov tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir: "T. Hacıyev Respublikamızın istedadlı bəstəkarlarındandır. Onun musiqisi müxtəlif obrazlı elementlərlə bizi cəlb edir. Bir tərəfdən tükənməz nikbinlik, mənəvi saflıq, gənclik, digər tərəfdən — həzinlik, heyrətamiz lirizm, xoş niyyətli yumor. Bəstəkarın mahnılarının milli musiqi ilə bilavasitə bağlı olan, tərzinin özünəməxsusluğu ilə seçilən təzə melodik dilini xüsusilə qeyd etmək istərdim. Onun mahnılarında müasirlik, həyat eşqi, canlılıq kimi yaxşı keyfiyyətlərin olması çox vacibdir. Onlar sentimentalizm və melanxoliyadan kənardır. Onun mahnıları həyata, işığa səsləyir…". T. HACIYEVİN ƏSAS ƏSƏRLƏRİNİN SİYAHISI 1954 — Beş fortepiano prelüdiyası. 1954 – Piano üçün sonata. 1955 — Vokal və piano üçün dörd romans. 1955 — Skripka və fortepiano üçün simfonik poema. 1956 — Piano, skripka və violonçel üçün trio. 1957 — Simli Kvartet N 1. 1957–1958 — Astronavtlar haqqında silsilə mahnılar. 1960 — Müxtəlif mövzularda mahnılar. 1962 — Piano və simfonik orkestr üçün poema. 1963 — Xor üçün iki kompozisiya. 1963 — İki radio tamaşası üçün musiqi. 1964 — Uşaq tamaşalarının iki silsiləsi. 1964 — Estrada orkestri üçün əsərlər. 1965 — Simli Kvartet N 2. 1965 — Andante və Şerzo kamera orkestri üçün. 1965 — "Şəfiqə" (C. Cabarlı adına Gəncə (Kirovabad) Dövlət Dram Teatrı) tamaşasına musiqi. 1966–1967 — "Bizə bir sübut lazımdır" musiqili komediyası (Ş. Qurbanov adına Azərbaycan Dövlət Musiqili Komediya Teatrı). 1967 — C. Məmmədovun "Dan ulduzu" tamaşasına musiqi (Qorki adına Gənclər Teatrı) 1967 — "Çiçəklənən Abşeron" musiqi partiturası. 1969 — "Nizaminin Vətəni" musiqi partiturası. 1969 — "Universitetin 50 illiyi" musiqi partiturası. 1969 — "Naxçıvan" partiturası. 1970–1971 – "Əziz vəhşim" musiqili komediyası (Ş. Qurbanov adına Azərbaycan Dövlət Musiqili Komediya Teatrı). 1971–1978 — Gənclər üçün çoxlu sayda mahnılar. 1974 — "Qayınana" musiqili komediyası (Q. Eristavi adına Qori Dövlət Teatrı). 1979–1980 — Gənclik haqqında mahnılar silsiləsi (15); sözləri F. Qoca və B. Vəziroğlu. 1980 — N. Xəzrinin sözlərinə romanslar silsiləsi (4). 1980 — Əmək qəhrəmanlarına həsr olunmuş romanslar silsiləsi: F. Qoca və G. Fəzlinin sözlərinə (10). 1981 — F. Qocanın sözlərinə yazılmış mahnılar silsiləsi (8). 1981 — Mahnı və Rəqs Ansamblı üçün süita.

Mənbə: Telman Hacıyev, müəllif İmruz Əfəndiyeva Məmmədsadiq qızı. Redaktor — prof. Z. C. Bağırov Nəşriyyat firmasının redaktoru Ə. Musayev, Rəssam Q. Hacıyev, Bədii redaktor Z. Həsənova. Texniki redaktor E. Bağırova. Korrektor N. Rzayeva. "İşıq" nəşriyyatı, 1983 (C) "İşıq" nəşriyyatı, 1983 Оперетты — Нам нужно очко (Баку, 1967), Мой милый дикарь (1971); для ф-п. с opk. — Поэма (1962); для кам. opk. — Поэма-скерцо (1965), Анданте-скерцо (1965); 2 квартета (1957, 1965); для ф-п., скр. и влч. — Поэма (1956); для ф-п. — сонатина (1954), 5 прелюдий (1954); для скр. с ф-п. — Поэма (1955); для хора — Слава русскому народу (сл. Р. Рзы, 1964); романсы; эстр. пьесы; 2 цикла дет. песен (1964, 1965); музыка к драм. спектаклям и фильмам.[2]

Mahnıları:

  • Abşeron
  • Arazım (söz. F. Qoca)
  • Ay dərdim, dərmanım / Gözəlim, gül! (söz. R. Zəka)
  • Ay dostlarım, gəlin!
  • Bənövşə bəndə düşə (söz. F. Qoca)
  • Bu yollar
  • Dağlar qızı (söz. B. Vəziroğlu)
  • Elçi gəlmişik
  • Ellər gözəli
  • Ellərin qızısan
  • Əlvida (söz. F. Qoca)
  • Gəl, barışaq!.. (söz. F. Qoca)
  • Gəncəm (söz. R. Rza)
  • Göygöl (söz. R. Zəka)
  • Gözəl dünya (söz. B. Vəziroğlu)
  • Gözləyən var məni (söz. F. Qoca)
  • Xalidə (söz. F. Qoca)
  • Xatirə (söz. G. Fəzli)
  • Könlümün yadigarı (söz. R. Zəka)
  • Kür boyunda (söz. G. Fəzli)
  • Qardaşdır ellərimiz
  • Qəlbimə bahar gəlir
  • Qonşuların qızları (söz.)
  • Qonşu olmaq istəmirəm (söz. Qasım Qasımzadə)
  • Lalələr (söz. Aslan Aslanov)
  • Mənim arzularım
  • Mənim baharım
  • Mən sənin ürəyini oxuyuram (söz. B. Vəziroğlu)
  • Mübarək deyin!.. / Elçi gəlmişik (söz. F. Qoca)
  • Müəllim ömrü (söz. B. Vəziroğlu)
  • Nazlı qız (söz. F. Qoca)
  • Nərgiz / Təkliyimə od düşər / Məzəli mahnı (söz. F. Qoca)
  • Nərgizim / Güllər gözəli (söz. F. Qoca)
  • Oynadı qızlar (söz. Sabir Cümşüd)
  • Pionerlər marşı
  • Rus xalqına eşq olsun! (söz. Rəsul Rza)
  • Sevən baxışlar
  • Səni haylaram (söz. F. Qoca)
  • Sənin üçün (söz. B. Vəziroğlu)
  • Səyalı (söz. F. Qoca)
  • Təbrik mahnısı / Təzə il
  • Tək yaranmısan (söz. Faiq Bağırzadə)
  • Tələbəlik illəri / Tələbə (söz. C. Novruz)
  • Üç qardaş (söz. F. Qoca)
  • Vətən süitası (söz. F. Qoca)

Kompozisiyaları:

  • 2 №-lı simli kvartet
  • Fortepiano üçün sonatina
  • Fortepiano və orkestr üçün Poema
  • Skripka və fortepiano üçün poema

Ailəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Telman Hacıyev 14 mart 1969-cu ildə ailə qurmuşdur.

  • Atası — Hacıyev Hacı Vəli oğlu, 1903-cü il (Bakı Dövlət Universitetinin Coğrafiya Kafedrasının müdiri, dosent)
  • Anası — Hacıyeva Böyükxanım Ağa qızı, 1910-cu il (Gəncə Şəhər İcraiyyə Komitəsinin katibi)
  • Qardaşı — Hacıyev Tarik Hacı oğlu, 1928-ci il (Respublikanın baş geoloqu, Azərbaycan SSR Geologiya İnstitutunun direktoru)
  • Bacısı — Hacıyeva Fəridə Hacı qızı, 1940-cı il (Azərbaycan İqtisad Universitetinin Təbiət Elmləri Kafedrasının baş müəllimi)
  • Həyat yoldaşı — Hacıyeva (Abdullayeva) Sevda, 1943-cü il Qızı — Hacıyeva Lalə, 1970-ci il Oğlu — Hacıyev Anar, 1972-ci il

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "90 лет назад родился азербайджанский композитор". aqreqator.az (ingilis). 2023-06-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-06-26.
  2. ↑ "Telman Hacıyev (1930-1991)". Musiqi və Notları tap (az.). 2017-02-25. 2023-06-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-06-26.