Yağ əvəzinə silah

Silah və yağ üçün istehsal imkanları sərhədi (PPF). PPF-dən kənarda olan X kimi nöqtələr əlçatmazdır. B, C və D kimi nöqtələr silah və yağ arasındakı mübadiləni göstərir: bu istehsal səviyyələrində birinin daha çox istehsalı digərinin daha az istehsalını tələb edir. PPF əyrisi boyunca nöqtələr qıtlığın məhdudiyyət olduğu bir dünyada hər bir istehsal növünün sabit birləşmələrini təmsil edir. Bununla belə, A PPF daxilindədir və bütün mövcud resurslardan istifadə etməyən çıxış birləşməsidir.

"Yağ əvəzinə silah" (ing. Guns versus butter model, rus. Пушки вместо масла) modeli — iqtisadiyyatda hökumətin büdcə və resurslarının müdafiə və hərbi xərclərə yönləndirildiyi, nəticədə sosial rifah xərclərinin azaldıldığı yanaşmanı.[1] Bu modelə görə, dövlət təhsil, səhiyyə, infrastruktur, sosial təminat kimi sahələrdən kəsərək hərbi sahəyə böyük investisiya ayırır.[2] Nəticədə, cəmiyyətin ümumi rifahı və iqtisadi inkişaf yavaşlayır, çünki büdcə balansı hərbi məqsədlərə istiqamətlənir.

"Yağ əvəzinə silah" ifadəsi müəyyən bir dövrdə iqtisadi və sosial şəraitə işarə edə bilər.[3] Əsasən, ölkələrin iqtisadiyyatlarında silahlanmaya daha çox pul ayırıb sülh və rifah üçün tələb olunan resursları azaltma strategiyasını ifadə etmək üçün istifadə olunur. Belə yanaşma, bəzən təhsil, səhiyyə, kənd təsərrüfatı və digər vacib sahələrin inkişafına zərbə vura bilər.[4]

İqtisadi təsirləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. İstehlak və investisiya azlığı: Dövlətin sosial sahələrə və istehlaka xərcləmək əvəzinə hərbi sahəyə daha çox resurs ayırması, insanların alıcılıq qabiliyyətini və ümumi istehlak səviyyəsini azalda bilər.
  2. İstehsalın istiqamətlənməsi: Resurslar hərbi sənayeyə yönəldildikcə, digər sektorlar (kənd təsərrüfatı, istehsal, xidmət sahələri) zərər çəkir, çünki həm maliyyə, həm də insan resursları azaldılır.[5]
  3. İnflyasiya riski: Əgər dövlət çox böyük hərbi xərclər həyata keçirirsə, bu, inflyasiyaya səbəb ola bilər. Çünki istehlak mallarına tələbat azaldıqca qiymətlərin sabit saxlanması çətinləşir.
  4. Borclanma və büdcə kəsiri: Hərbi xərclər əhəmiyyətli dərəcədə artdıqca, dövlət büdcəsi kəsiri və borclanma riski artır. Bu, ölkənin iqtisadi dayanıqlığını zəiflədə bilər və xarici borcun artmasına səbəb ola bilər.

Tarixi nümunələr

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İkinci Dünya Müharibəsi və Soyuq Müharibə dövrlərində bəzi ölkələr, xüsusilə də ABŞ və SSRİ, "yağ əvəzinə silah" modelinə uyğun olaraq iqtisadiyyatlarını əsasən hərbi güclərini artırmağa həsr etdilər. Nəticədə, iqtisadiyyatları ağır yük altında qaldı, sosial sahələrə ayrılan büdcə azaldı və bəzi hallarda bu, iqtisadi tənəzzülə səbəb oldu.[6]

Bu model müasir dövrdə də bəzən təhdidlərə qarşı dövlətlərin müdafiə xərclərini artırdığı hallarda aktuallaşır. Lakin iqtisadiyyatın uzunmüddətli inkişafı üçün balanslı bir büdcə siyasəti daha səmərəli hesab olunur.[7]

İfadənin mənası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

“Yağ” məktəblər, xəstəxanalar, parklar və yollar kimi sosial rifahı yaxşılaşdıran qeyri-mühafizə mallarını təmsil edir. “Silah” dedikdə şəxsi heyət – həm qoşunlar, həm də mülki yardım heyəti – həmçinin silahlar, gəmilər və ya tanklar kimi hərbi texnika kimi təhlükəsizlik məhsulları nəzərdə tutulur. Bu iki növ əmtəə bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqəni təmsil etdiyinə görə,[8] bir ölkə digərinə mənfi təsir etmədən birini artıra bilməz. Dövlətlər çox vaxt ittifaqlar vasitəsilə müdafiə yükünü bölüşməyə çalışırlar. Bu, dövlətə öz silah istehsalını azaltmağa və resursları sosial yardımlara yönəltməyə imkan verir.[9]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Protest at home – Lyndon B. Johnson – war, domestic". Presidentprofiles.com. 2020-02-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-01-23.
  2. ↑ Hibbs, Douglas. "The 2010 Midterm Election for the US House of Representatives". CEFOS Working Paper. 9. 2010. CiteSeerX 10.1.1.409.410. doi:10.2139/ssrn.1691690. SSRN 1691690. 2020-05-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-11-05.
  3. ↑ Speech at Kensington Town Hall Arxiv surəti 13 may 2012 tarixindən Wayback Machine saytında ("Britain Awake"), Margaret Thatcher Foundation
  4. ↑ "Guns or Butter". Political Economy. 2011-11-24. 2019-06-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-01-23.
  5. ↑ "Chile Nitrates Exports". Trade Environment Database. Washington, D.C.: American University. 1994-03-09. 2016-03-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-01-23.
  6. ↑ Price Fiushback et al. (2007) Government and the American Economy: A New History. pp. 10, 435.
  7. ↑ Albert Lepawsky (1941). "Paying the Bill for National Defense". Taxes 19. p. 515.
  8. ↑ The Columbia World of Quotations. Columbia University Press. 1996. ISBN 0-231-10298-4.
  9. ↑ Poast, Paul. "Beyond the "Sinew of War": The Political Economy of Security as a Subfield". Annual Review of Political Science (ingilis). 22 (1). 2019-05-11: 223–239. doi:10.1146/annurev-polisci-050317-070912. ISSN 1094-2939.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]