yəhərləmək
yəhudicə
OBASTAN VİKİ
Amerika Yəhudi Komitəsi
Amerika Yəhudi Komitəsi (American Jewish Committee) — 11 noyabr 1906-cı ildə yaradılmış yəhudilərin maraqlarının təbliğatını aparan qrupdur. Bu, ən qədim yəhudi təbliğat təşkilatlarından biridir və The New York Times-a görə, "geniş miqyasda Amerika yəhudi təşkilatlarının duayeni kimi qəbul edilir". 2009-cu ildən etibarən AYK özünü "Yəhudilərin və İsrailin təbliği üçün Qlobal Mərkəz" kimi təqdim edir. == Haqqında == Amerika Yəhudi Komitəsi (AYK) beynəlxalq təbliğat təşkilatıdır və onun əsas diqqət mərkəzində olan məsələ yəhudilərin dini və mülki hüquqlarını beynəlxalq səviyyədə təbliğ etməkdir.Təşkilatın ABŞ-də 22 regional ofisi, xaricdə 10 ofisi və dünya üzrə yəhudi icma institutları ilə 33 beynəlxalq tərəfdaşlığı mövcuddur. AYK-nın proqram və şöbələrinə Afrika İnstitutu, Asiya Sakit Okean İnstitutu, Amerika Plüralizmi üzrə Belfer Mərkəzi, İnsan Hüquqlarının İnkişafı üzrə Yakob Blauşteyn İnstitutu, Müasir Yəhudi Həyatı, Hökumət və Beynəlxalq Münasibətlər, Harriet və Robert Haylbrun Beynəlxalq Dinlərarası Münasibətlər İnstitutu, Dinlərarası və Qruplararası Münasibətlər, Doroti və Yulius Koppelman Amerika Yəhudi-İsrail Münasibətləri İnstitutu, Latino və Latın Amerikası İnstitutu, Layihə Mübadiləsi, Lourens və Li Ramer Alman-Yəhudi Münasibətləri İnstitutu, Rusiya ilə Əlaqələr, Skandinaviyaya Təşəkkür, Transatlantika İnstitutu və Müsəlman-Yəhudi Məsləhət Şurası daxildir. == Tarixi == === 1900 – 1929 === 11 noyabr 1906-cı ildə 81 yəhudi əsilli amerikalı Amerika Yəhudi Komitəsini yaratmaq üçün Nyu-Yorkdakı Savoy hotelində bir araya gəldi. Qrup Rusiya İmperiyasında yəhudilərə qarşı qırğınlardan narahat idi. Komitənin rəsmi bəyanatında qurulma məqsədi ilə bağlı "yəhudilərin mülki və dini hüquqlarının pozulmasının qarşısını almaq və təqiblərin nəticələrini yüngülləşdirmək" qeyd edilmişdi. İlk illərində təşkilata hüquqşünas Lüis Marşal, bankir Yakob H. Şif, hakim Mayer Sultsberger, alim Sayrus Adler və digər imkanlı və siyasi əlaqələri olan yəhudilər rəhbərlik edirdi. Sonrakı liderlər hakim Cozef M. Proskauer, Yakob Blauşteyn və İrvinq M. Encel idi.
Berlin Yəhudi Muzeyi
Berlin Yəhudi Muzeyi (alm. Jüdisches Museum Berlin‎) — Almaniyanın Berlin şəhərində iki min illik Alman yəhudilərinin xatirəsinə həsr olunmuş bir muzeydir. Muzey iki binadan ibarətdir. Birincisi, 18-ci əsrdə inşa edilən "Alman Kollegienhaus" adlı köhnə bir məhkəmə binasıdır. Digər bina muzey üçün xüsusi olaraq inşa edilmiş və Daniel Libeskind tərəfindən dekonstruktivizm üslubunda dizayn edilmiş yeni bir binadır. Berlin Yəhudi Muzeyi, Almaniyanın yenidən birləşdirilməsindən sonra Berlinin yenidən qurulması zamanı tamamlanmış ilk binalardan biridir. Muzey 2001-ci ildə rəsmi olaraq qapılarını ziyarətçilərin üzünə açdı. Berlində anadan olmuş Prinston Universitetində professor olan və Cimmi Karterin ABŞ Prezidenti olduğu dövrdə ABŞ Xəzinədarlıq Departamenti vəzifəsini icra edən Maykl Blumenthal 1997-ci ildən bəri muzeyin müdiridir. == Qalereya == == İstinadlar == == Əlavə mənbələr == Daniel Libeskind - Jüdisches Museum Berlin, by Elke Dorner. Berlin: Gebr.
Birinci Yəhudi müharibəsi
Yəhudi müharibəsi (66-73) — Yəhudi (İudeya) əyalətində Roma əleyhinə üsyan. Ağır vergilər və məmurların özbaşınalığı nəticəsində baş vermişdi. Üsyanın hərəkətverici qüvvəsi şəhər yoxsulları, şəhər və kəndlərin orta təbəqələri idi. Üsyançılar Yerusəlimi tutub Roma qarnizonunu və yerli əyanları qırmışdılar. Romalıların cəza ekspedisiyaları üsyançıların müqavimətini qıra bilməmişdi. Vespasian imperator elan edildikdən sonra (69 il) oğlu Titi komandan təyin edib üsyançılara qarşı göndərdi. 70-ci ilin əvvəlində Yerusəlim mühasirəyə alındı; 5 aylıq mühasirədən sonra şəhər tutuldu və dağıdıldı, sakinləri isə qula çevrildi. Üsyançıların müqaviməti 73-cü ilədək davam etdi.
Yəhudi
Yəhudilər ya da Cuhudlar (köhnə mənbələrdə Ebrəçilər) (ivr. ‏יהודים‏‎) — qədim İsrail çarlığında yaşamış əhalidən yaranan xalq. Faktiki olaraq dünyanın bütün ölkələrində yaşayırlar. 1948-ci ildən yəhudi dövləti — İsrail də mövcuddur. Sayı təqribən 14 mln. nəfər (2006-cı il rəqəmi), onlardan 40%-i İsraildə, 35%-i isə ABŞ-də yaşayır. Ənənəvi dini iudaizmdir. İsraildə rəsmi dövlət dili ivritdir. Ayrı-ayrı ölkələrdə spesifik yəhudi dilləri var. Onlardan ən çoxsaylısı alman dil qrupuna daxil olan idişdir.
Yəhudi-yunanlar
Romaniotlar (yun. Ρωμανιῶτες) — Əhəmənilər, Selevkilər və Roma imperiyalarından Bizans İmperiyası ərazilərinə (indiki Türkiyə, Yunanıstan və ətraf ərazilər) miqrasiya etmiş yəhudi etnik qrup. Öz aralarında işlətdikləri dil yunan dilinin bir ləhçəsi olan və içində ivrit dilindən də sözlər olan yevanikdir (yevanca, yəhudi yunancası da deyilir). Əsasən yaşadıqları şəhərlər Yunanıstanın Afina, Saloniki, Yanya şəhərləri olmuşdur. 1900-cü ildə Saloniki şəhərinin 173 000 əhalisinin 80 000-ə yaxını romaniotlar idi. İkinci dünya müharibəsi zamanı nasistlər 1941-ci ilin 9 aprelində Saloniki şəhərini tuturlar. 1943-cü ildə bütün şəhər yəhudiləri ölkədən deportasiya edilir. O zaman burada yaşayan 77 377 romaniotdan yalnız 10 000-i holokostdan xilas ola bilir.
Yəhudi Agentliyi
İsrail üçün Yəhudi Agentliyi (ivr. ‏הסוכנות היהודית לארץ ישראל‏‎) — Dünyanın ən böyük yəhudi qeyri-kommersiya təşkilatıdır. 1929-cu ildə Dünya Sionist Təşkilatının operativ şöbəsi olaraq quruldu.
Yəhudi Ensiklopediyası
Yəhudi Ensiklopediyası (ing. Jewish Encyclopedia)-orijinal olaraq Fank və Vaqnallz tərəfindən 1901 və 1906-cı illər arasında Nyu-Yorkda nəşr olunan elmi opus (əsər). Ensiklopediya 1901-ci ildə Yəhudilik və Yəhudilər tarixi və həmin mövcud vəziyyəti üzərində 12 cildlik 15.000 məqaləni ehtiva edirdi. İndi bir ictimai varidat mənbədir.
Yəhudi Krallığı
Yəhudi Krallığı (ivr. ‏מַלְכוּת יְהוּדָה‏‎) və ya İudeya (ivr. ‏יְהוּדָה‏‎) — paytaxtı Qüds olan iki iudaist dövlətindən biri (digəri Cənubi Krallıq). Eramızdan əvvəl X əsrdə, Davud və Süleyman İsrail padşahlığının süqutundan sonra meydana gəlmişdir. Buraya Yəhuda qəbiləsinin torpaqları, Şimon qəbiləsi və Binyamin qəbiləsinin yarısı daxil idi. == Cənubi Krallıq dövrü == Hökmdar Süleymanın (Solomon) ölümündən sonra (e.ə. 932-928) krallıq bölündü. On qəbilə (tayfa) əvvəl Tirzdə, sonra Samariyada paytaxtı ilə İsrail adını alan Şimali Krallığı qurdu. İlk padşahı Süleymanın rejiminə qarşı çıxan I Yarovam idi. Miladdan əvvəl 730-cu illərdə.
Yəhudi dili
İvrit dili, həmçinin ibri dili və ya ibrani dili (ivr.: עִבְרִית, ʿĪvrīt, tələffüzü [ivˈʁit ] ( dinlə) və ya [ʕivˈrit ] ( dinlə); səm.: ࠏࠁࠓࠉࠕ) — sami dillərinin Kənan dilləri qrupuna daxil olan dil. 1948-ci ildən İsrailin rəsmi dilidir. E.ə. II–I minilliklərdə Fələstin yəhudiləri bu dildə danışırdılar. Qədim yəhudi dilinin mühüm abidəsi olan "Əhdi-ətiq"in ən qədim hissəsi e.ə. XIII–XII əsrlərə aiddir. Eramızın əvvəlindən arami dilinin sıxışdırdığı ivrit dili mədəniyyət və din dili kimi qalmışdı. Orta əsrlərdən bədii, fəlsəfi, elmi və dini ədəbiyyat dilidir. XIX əsrin sonundan XX əsrin əvvəlindən yenidən danışıq dili kimi istifadə olunur. Müasir ivrit dili qədim yəhudi dilinin morfoloji xüsusiyyətlərini saxlamaqla, semantik və sintaktik cəhətdən idiş və digər german, Habelə slavyan dillərinin təsirinə məruz qalmışdır.
Yəhudi dini
İudaizm (q.yun. Ἰουδαϊσμός), yaxud musəvilik və ya yəhudilik — e.ə. I minillikdə Fələstində yaranmış monoteist ibrahimi din. == Ümumi məlumat == İudaizm qədim yəhudi qəbilələrinin politeizmindən yaranmış, e.ə VII əsrdən başlayaraq moneteist din olmuşdur. Vahid Allah Yəhvaya, Tövratın müqəddəsliyinə etiqad; axirətə, qiyamət gününə, o dünyada əcr veriləcəyinə inam; ölülərin diriləcəyinə və Məsihanın zühr edəcəyinə etiqad; ruhun varlığına və taleyinə inam və s. iudaizmin əsas etiqad ehkamlarıdır. Müqəddəs kitabları Tanah və Talmuddur. Musa peyğəmbərin adıyla bağlı olaraq bu dinə "Musəvilik" də deyilir. Yəhudilər demək olar ki, dünyanın hər yerinə yayılıblar. Dünyanın əksər ölkərində yəhudilər yaşayır.
Yəhudi fəlsəfəsi
Yəhudi fəlsəfəsi (Hebrew: פילוסופיה יהודית) (Ərəbcə: الفلسفة اليهودية‎) (İvritcə: ייִדיש פֿילאָסאָפֿיע) — Yəhudilər və ya İudaistlər tərəfindən yerinə yetirilən bütün fəlsəfəni özündə saxlayır.
Yəhudi mafiyası
Yəhudi mafiyası (ivr. ‏פשע מאורגן בישראל‏‎) — Yəhudi əsilli mafiya qruplaşması. Yəhudi mafiyasının fəaliyyətinə narkotik və bədən alveri aiddir. Dövran dəyişdikcə Yəhudi mafiyasının da işləmə tərzi dəyişmiş və onlar təvazökar himayədarlıq fəaliyyətindən, amansız və tərəddüd etmədən qan tökən bir dəstəyə çevrilmişdir. Rus-Yəhudi mafiyası ABŞ siyasi aləminə elə yaxşı daxil olmuşlar ki, Amerika hüquq sistemi son illər onların qarşısını almaqda heç bir irəliləyiş göstərə bilməmişdir.
Yəhudi mifologiyası
Yəhudi mifologiyası - Yəhudi mədəniyyətində geniş yayılmış mifoloji anlayışlardır. Eramızdan əvvəl I minillikdə, ümumi Qərbi Semit mifologiyasına əsaslanan qədim yəhudilər arasında formalaşmağa başlamışdır. Yəhudiliyin müqəddəs mətnlərini təsir edən Yəhudi folklorunun əsas elementidir. Yəhudi mifologiyası xristian və islam mifologiyasına və ümumiyyətlə dünya mədəniyyətinə dərin təsir etmişdir. Öz növbəsində, yəhudi mifologiyası da inkişaf dövründə digər mədəniyyətlərin mifologiyasından təsirlənmişdir. == Tarixi == Yəhudi mifologiyası inkişafının ilk mərhələsində Qərbi Semit mifologiyasının təkallahlığın inkişafı istiqamətində yenidən işlənməsi idi. Pentateuçun əfsanələrinin əhəmiyyətli bir hissəsi proto-yəhudi miflərinə aiddir. Tövratın bir hissəsi olduqdan sonra da, xalq əfsanələrinin formalaşmasına təsir göstərməyə davam etdilər, baxmayaraq ki, normativ Yəhudiliyin inkişafında miflərin etioloji elementləri əvəz olundu. Yəhudi mifologiyası tarixin müxtəlif dövrlərində Misir, Şumer-Akkad və xüsusilə İran, xüsusən Zərdüştlük, mifologiyalar və daha sonra qnostik mistisizmdən təsirlənmişdir. İlk dövrdə, köçəri bir həyat şəraitində, Yahve qəbilə xalqının önündə gəzib dolaşan və müharibələrini aparan qəbilə tanrısı kimi qəbul edildi.
Yəhudi müharibəsi
Yəhudilərin romalılara qarşı müharibəsinin tarixi (yun. Φλαυίου Ἰωσήπου ἱστορία Ἰουδαϊκοῦ πολέμου πρὸς Ῥωμαίους βιβλία) və ya qısaca Yəhudi müharibəsi — yəhudi tarixçisi İosif Flavinin ​​yeddi cildlik kitabı. Bu, onun yunan dilində yazılmış ilk əsəri idi. Kitab b.e. 75-ci ilində, Birinci Yəhudi müharibəsinin bitməsindən dörd il sonra yazılmışdır. Kitab iki versiyada – arami və yunan dillərində mövcud idi. == Əlavə ədəbiyyat == «История Иудейской войны» Иосифа Флавия. Древнерусский перевод. Языки славянской культуры. I. Москва.
Yəhudi məhəlləsi
Yəhudi məhəlləsi (ərəb. حارة اليهود‎‎; ivr. ‏הַרֹבַע הַיְהוּדִי‏‎) — Qüdsdə olan köhnə şəhərin dörd məhəlləsindən biri.
Yəhudi ratuşası
Yəhudi ratuşası (çex. Židovská radnice, alm. Jüdisches Rathaus‎) – Praqanın ən kiçik torpaq-kadastral vahidi olan Yozefov (çex. Josefov, ivr. ‏יוספוב‏‎, alm. Josephstadt‎) adlı qədim yəhudi məhəlləsində yerləşən barokko üslublu, mansardalı binadır. Praqanın yəhudi icmasının özünüidarəetmə orqanı, eləcə də şura iclaslarının keçirilmə mərkəzi kimi xidmət göstərmiş ikimərtəbəli bucaqlı bina, Praqa asanasiyası dövründə genişləndirilmiş Mayzelova (çex. Maiselova) və olduqca dar Çervena (çex. Červená) küçələrinin kəsişməsində yerləşməklə, qonşuluqda olan Vısoka və Staronova sinaqoqları ilə birlikdə Praqa yəhudiliyinin mərkəzini formalaşdırmışdır. == Praqa gettosunun tarixi == Yəhudi Ratuşası Mayzelova 18 (Maiselova) döngəsində, yəni Köhnə-Yeni Sinaqoqanın qarşısında və keçmiş yəhudi məhəlləsinin mərkəzində yerləşir Yaxınlıqdakı Yüksək sinaqoqa keçmişdə onunla bitişik idi və məhz buna görə də çox əlverişli yerə sahib olduğu hesab olunurdu.
Yəhudi soyqırımı
Holokost (yunanca: holokauston), "holos" (bütün) və "kaustos" (yanmış, köz olmuş) sözlərinin birləşməsindən düzəlir və tamamilə yanmış, yanıb kül olmuş mənasını verir Yəhudi soyqırımı ya da Ha-Shoa (ivritcə: fəlakət) — Almaniyanın faşizm dövründə törətdiyi, təxminən 6 milyon insanın sistemli şəkildə öldürüldüyü qətliama verilən addır. Holokost sözü həm də yəhudi dini mərasimləri zamanı yandırılaraq tanrıya təqdim edilən bir məhsulun adıdır. Yəhudilər başda olmaqla sintlər, romanlar və digər "qaraçı" qəbul edilən insanlar, faşizm əlehdarı almanlar, əlillər, homoseksuallar və döyüş əsirləri bu qətliamın qurbanı olmuşlar. Bir çox alim isə bu qrupları Holokosta daxil etməyərək, Holokostu yalnız Yəhudi Soyqırımı olaraq qəbul etmişlər. Faşistlər Holokostu "yəhudi probleminə son həll" olaraq görürdülər. Bütün Holokost qurbanları hesaba alınarsa həyatını itirənlərin sayı bəzi alimlərə görə 17 milyon insana qədər qalxa bilər.Bu insanların öldürülmə səbəbləri faşizm dövründə son həddə çatmış yəhudi nifrətinin və faşizm irqçiliyinə görə "yaşamaq haqqı olmayan aşağı irqlər" olaraq görülmələri idi. == Tarixçəsi == 1933-cü ildə yəhudilərin hüquqlarının azaldılması ilə addım-addım başlayan fəlakət sonda Faşist hökumətinin əlinə keçən bütün Avropa yəhudilərini öldürməsi ilə nəticələndi. Bu müddəti kobud şəkildə üç dövrə ayırmaq olar: Yəhudilərin hüquqlarının alınması və yüksək rütbələrdən uzaqlaşdırılmaları. Yəhudilərin mallarının və mülklərinin əllərindən alınması və Gettolarda yaşamağa məcbur olunmaqları. "Son həll", toplanıb ölüm düşərgələrinə aparılmaları və orada sistemli şəkildə qaz otaqlarına ya da fərqli şəkildə öldürülüb cəsədlərinin yandırılması.
Yəhudi səhrası
Yahudi səhrası (ivr. ‏מִדְבַּר יְהוּדָה‏‎ ərəb. صحراء يهودا‎) — Yaxın Şərqdə, İsrail ərazisində yerləşən səhra. Səhra Ölü dənizinin qərb sahilllərini əhatə edir. Öz adını Yahudi çarlığından almışdır. Qədim zamanlarda səhra üsyançıların burada gizlənirfilər. Hətta Çar Davud öz qudası Çar Sauldan məhz bu səhrada gizlənmişdir. Dini məlumatlar görə İordan çayının mənsəbinə yaxın İoann ilk fristianları xaç suyuna salırdı. İlkin xristianlar səhrada təmizlənirdilər. Səhra şərqdən Ölü dənizi, qərbdən Yahudi dağı və Qüds şəhəri əhatələnir.
Yəhudi təqvimi
İvrit təqvimi və ya Yəhudi təqvimi (ivr. ‏הלוח העברי‏‎, ‎ing. Hebrew calendar) — yəhudilərin dini məqsədlərlə istifadə etdiyi təqvimdir. Aylar etibariylə qəməri, illər etibariylə Günəş əsaslı (Lunisolar) bir təqvimdir. Yəhudi bayramları və Matzevah mərasimləri kimi özəl günlərin tarixləri bu təqvimə görə müəyyən edilir. Təqvim Tanaxa görə dünyanın yaratıldığı gündə başlayır. Bilinən ilk Yəhudi təqvimi Süleyman Peyğəmbərin dövründə yaradılan Qezer təqvimidir. On iki qəməri əsaslı aydan ibarətdir. Kənd təsərrüfatı fəaliyyətinin planlaşdırılması məqsədi ilə yaradılmış olan təqvim qəməri əsasa sahib olmaqla birlikdə sonradan Günəş əsaslı təqvimə çevrildi. İsrail oğulları isə Babil təqvim quruluşuna istinadən yaratdıqları və qarışıq sistemə sahib olan bir quruluşdan istifadə etmişdir.Təqvimin e.ə.
Yəhudi terrorizmi
Qüds Yəhudi Universiteti
Yerusəlim Yəhudi Universiteti (ivr. ‏האוניברסיטה העברית בירושלים‏‎) — İsrailin ən böyük elm və təhsil mərkəzi, İsrailin ilk universiteti. yaranan gündən dərslər yəhudi dilində keçirilir. 1918-ci ildə yaranıb, dünyanın yüz ən yaxşı universitetlərindən sayılır. (2012-ci ildə 53-cü yer).
Qüdsdə Yəhudi Universiteti
Yerusəlim Yəhudi Universiteti (ivr. ‏האוניברסיטה העברית בירושלים‏‎) — İsrailin ən böyük elm və təhsil mərkəzi, İsrailin ilk universiteti. yaranan gündən dərslər yəhudi dilində keçirilir. 1918-ci ildə yaranıb, dünyanın yüz ən yaxşı universitetlərindən sayılır. (2012-ci ildə 53-cü yer).
Rusiya Yəhudi Konqresi
Rusiya Yəhudi Konqresi (RYK) — Rusiyanın ən böyük müasir yəhudi təşkilatı. 1996-cı ildə yaradılıb. Qeyri-kommersiya xeyriyyə fondu kimi fəaliyyət göstərir. Təşkilat Rusiyanın ən nüfuzlu və varlı yəhudilərini — yüksək rütbəli məmurları, iş adamlarını, elm və mədəniyyət xadimlərini özündə birləşdirir. == RYK rəhbərliyi == RYK-nin rəhbər orqanları — rəyasət heyəti, direktorlar şurası və ictimai şuradır. Rəyasət heyətinin tərkibinə daxildir: Mixail Fridman, Leonard Blavatnik, Leonid Melemed, Boris Mints, German Zaxaryayev, Andrey Rappoport, David Yakobaşvili, Yevgeniya Albats, Yuli Qusman, Berl Lazar, Henri Reznik, Vladimir Solovyov, Gennadi Xazanov, Mixail Çlenov, Mixail Berger, Mixail Jvanetski, Qriqor Kroşner və s. Təşkilatın təftiş komissiyasına Rusiyanın keçmiş iqtisadiyyat naziri Yakov Urinson rəhbərlik edir.
Sarayevoda yəhudi qəbiristanlığı
Sarayevo yəhudi qəbiristanlığı — Bosniya və Herseqovinanın paytaxtı Sarayevoda təxminən 500 illik bir qəbiristanlıqdır. Ərazi Trebeviç dağının yamacında, şəhərin cənub-qərb hissəsində yerləşir. Cənub-Şərqi Avropadakı ən böyük yəhudi qəbiristanlıqlarından biridir. Qəbiristanlıq 16-17-ci əsrin əvvəlindən 1966-cı ilə qədər istifadə edilmişdir. == Tarixi == Osmanlı dövründə Səfərad yəhudiləri tərəfindən qurulan qəbiristanlıq 19-cu əsrin sonlarında Avstriya-Macarıstan İmperiyası ilə Sarayevoya gələn Aşkenazi yəhudiləri üçün dəfn yeri olmuşdur. Qəbiristanlıq 3850-dən çox məzar daşını ehtiva edir və 31160 kvadrat metr sahəni əhatə edir. Burada faşizmin qurbanlarına həsr olunmuş dörd qəbir: Jahiel Finci tərəfindən hazırlanan və 1952-ci ildə inşa edilən bir səfərad, iki Aşkenazi yəhudi və bir ustaşa qurbanına həsr olunmuş abidə var. === 1990-cı il müharibəsi zaman === Bosniya müharibəsi zamanı yəhudi qəbiristanlığı cəbhədə idi və Bosniya serbləri tərəfindən artilleriya mövqeyi kimi istifadə olunurdu. Beləliklə, partlayışlar və atəş nəticəsində qəbiristanlıq ciddi ziyan görmüşdü. Ayrıca ağır bir şəkildə minalanmış, lakin 1996-cı ildə tamamilə təmizlənmişdir.
Tsxinvalinin yəhudi məhləsi
Tsxinvalinin yəhudi məhləsi — Gürcüstanın Tsxinvali şəhərində yəhudilərin XVII əsrdən məskunlaşması nəticəsində yaranan məhəllə. Məhəllə köhnə Tsxinvalinin ən mənzərəli yerlərindən biri olmuşdur. Məhəllə 1992-ci ildə Osetiya-Gürcüstan müharibəsi və 2008-ci ilin avqust döyüşləri zamanı ciddi şəkildə zərər görmüşdür. == Tarixi == Orta əsrlərdə Gürcüstanda yaşayan yerli yəhudilər gürcü dilində ünsiyyət qurur və ticarətlə məşğul idilər. Onlar əsasən XVII əsrin sonunda pambıq məhsullarının satışı ilə məşğul olurdular. 1664-cü ildə Şahzadə Maria Svetitsxoveli Manastırına (Mtsxeta şəhəri) ticarətlə məşğul olan Tsxinvalidən olan altı təhkimli yəhudini hədiyyə etmışdi. XIX-cu əsrdə şəhərin yəhudi əhalisi əhəmiyyətli dərəcədə artdı. Tsxinvali gürcü yəhudiləri Rusiya imperiyasının Avropa hissəsindəki Aşkenazi yəhudiləri ilə əlaqələr qurdular və hətta onlardan ravvinlər dəvət edirdilər. 1870-ci illərdə şəhərin yəhudi məhəlləsində yeddi sinaqoq və dini məktəb fəaliyyət göstərirdi. 1864-1865-ci illərə qədər Tsxinval və ona bitişik bölgədəki yəhudilər sənətkarlıq və ticarətlə məşğul olan təhkimlilər idilər.
Almaniya Milli Yəhudilər Assosiasiyası
Almaniya Milli Yəhudilər Assosiasiyası (alm. Verband nationaldeutscher Juden‎) — Veymar Respublikası dövründə və Üçüncü Reyxin ilk illərində Adolf Hitleri dəstəkləyən Almaniya yəhudilərindən ibarət təşkilat. == Tarix == Almaniya Milli Yəhudilər Assosiasiyası 1921-ci ilin aprel ayında Maks Nauman tərəfindən təsis edilmişdir. O, 1921–1926-cı və 1933–1935-ci illərdə təşkilatın sədri olmuşdur. Siyasi baxımdan, assosiasiya milli mühafizəkar və monarxist Alman Milli Xalq Partiyasına yaxın idi, hansı ki, assosiasiya ilə əməkdaşlıq etməkdən imtina etmişdir.Assosiasiyanın fəaliyyətləri arasında yəhudilərin alman məhsullarını boykot eləməsinə qarşı mübarizə aparmaq da var idi. Onlar həmçinin, ölkədə yəhudilərə ədalətli şəkildə davranıldığını vurğulayan manifest yayımlamışdılar. 1934-cü ildə qrup belə bu bəyanatı yaymışdır: Ekstremal vətənpərvərliklərinə baxmayaraq, Almaniya hökuməti onların hədəflərini və assimilyasiya olmaqlarını qəbul etməmişdir. Almaniya Milli Yəhudilər Assosiasiyası qeyri-qanuni olduğu bəyan edilir və 18 noyabr 1935-ci ildə ləğv edilmişdir. Maks Nauman həmin gün Gestapo tərəfindən həbs edilir və «Kolumbiya» həbs düşərgəsinə göndərilir. O, bir neçə həftə sonra sərbəst buraxılır.
Azərbaycan yəhudiləri
Azərbaycanda üç yəhudi icması — dağ yəhudiləri, aşkenazi yəhudiləri və Gürcüstan yəhudiləri icmaları mövcuddur. Bütövlükdə ölkədə yəhudilərin sayı 16.000-dir. Bunlardan 11.000-i dağ yəhudiləridir ki, təxminən 6.000-i Bakıda, 4.000-i Qubada, min nəfəri isə başqa şəhərlərdə yaşayır. Əşkinazi yəhudilər 4,3 min nəfərdir. Onların əksəriyyəti Bakıda və Sumqayıtda yaşayır. Gürcüstan yəhudiləri təxminən 700 nəfərdir. == Dağ Yəhudiləri == Dağ yəhudiləri hazırda ölkədəki bütün yəhudi diasporu arasında çoxluq təşkil edir. Dini əqidələrinə görə, dağ yəhudiləri rəbbanilərdir. Onlar Əhdi-ətiqlə yanaşı, Təlmudu və ravvin rəvayətlərini də dinin əsas mənbələri sırasında götürürdülər. Uzun müddət ali ruhani təhsil ala bilmədikləri üçün Təlmud qaydalarını bir qədər təhrif edilmiş şəkildə izah etmiş, Qafqaz xalqlarının bütpərəstliklə bağlı bəzi təsəvvürlərini mənimsəmişlər.
Azərbaycandakı dağ yəhudilərinin soyqırımı
Azərbaycandakı dağ yəhudilərinin soyqırımı — 1918-ci ildə erməni daşnakları və digər erməni quldur dəstələri tərəfindən Azərbaycanın müxtəlif regionlarında, əsasən də Qubada yaşayan yəhudilərə qarşı törədilmişdir. Soyqırım nəticəsində 3 minə yaxın yəhudi öldürülmüşdür. İnsan Hüquqları İnstitutunun direktroru professor Rövşən Mustafayev bildirmişdir ki, 1918-1919-cu illərdə erməni caniləri Stepan Şaumyanın, Amazaspın və Lalayanın başçılıq etdiyi daşnak quldur birləşmələrinin Azərbaycan ərazisində törətdiyi soyqırım nəticəsində azərbaycanlılarla bərabər, ermənilərlə əməkdaşlıqdan imtina etmiş 3 minədək dinc yəhudi qətlə yetirilib. Bədnam "Böyük Ermənistan" xülyasını həyata keçirmək üçün vandal erməni millətçiləri etnik azərbaycanlılarla yanaşı Cənubi Qafqaz regionunda tarixən yaşayan digər xalqlara da divan tutub, onlara qarşı kütləvi terror törədiblər. Bütün bu faktları olayla əlaqədar yüzlərlə şahid ifadələri, o dövrün tarixi sənədləri, Azərbaycandakı dağ yəhudilərinin qeydiyyat sənədləri, yəhudi ziyalılarının çoxsaylı yazılı müraciətləri təsdiq edir. == Tarixi araşdırmalar == Yəhudilərin çoxsaylı müraciətlərdən sonra AMEA-nın İnsan Hüquqları İnstitutu tarixi faktları, xalqımıza qarşı törədilmiş çoxsaylı cinayətləri araşdırmaq və üzə çıxarmaq istiqamətində geniş işlərə başlayıb. Nəticədə Azərbaycanda dağ yəhudilərinin dini icmasının rəhbərliyinin və Dövlət Arxivinin və ayrı-ayrı vətəndaşların köməkliyi sayəsində əldə olunan sənədlər geniş təhlil olunub, təkcə indiki Quba rayonu ərazisində ermənilər tərəfindən xüsusi amansızlıqla öldürülmüş 87 nəfər dinc yəhudi sakinin adı müəyyənləşdirilib. R. Mustafayev qeyd edib ki, Azərbaycan Respublikası Dövlət Arxivində aşkar olunan ilk sənəd Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyətinin Fövqəladə İstintaq Komissiyasının 1918-cu il 2 dekabr tarixli rəsmi sənədi olub. Bu sənəddə Qubada ermənilər tərəfindən qətlə yetirilən dağ yəhudilərinin adlı siyahısı verilib. Azərbaycanda yəhudilərin dini icmasının rəhbəri Semyon İxilov hələlik məlum olan qətlə yetirilmiş yəhudilərin siyahısını açıqlayıb və onların adlarını toplantı iştirakçılarının diqqətinə çatdırıb.
Aşkenazi yəhudiləri
Aşkenazi yəhudiləri (ivr. ‏אשכנזים‏‎, aşkenazim; təkdə: aşkenazi) — Mərkəzi Avropada formalaşmış yəhudi subetnik qrupu. Bu mədəni icma üçün bu terminin işlənilməsinə ilk dəfə XIV əsr mənbələrində rast gəlinir. Tarixən əşkinazi yəhudilərinin böyük əksəriyyət üçün danışıq dili idiş olmuşdur. İkinci dünya müharibəsi zamanı baş verən holokostun qurbanlarının böyük əksəriyyəti əşkinazi yəhudisi olmuşdur. Yəhudilər bu gün dünyanın demək olar, bütün ölkələrində yaşayırlar. 1948-ci ildən yəhudi dövləti - İsrail mövcuddur. Ənənəvi dini iudaizmdir. Yəhudilərin çoxu yaşadıqları ölkənin dilində danışırlar. İsraildə isə rəsmi dövlət dili XIX əsrdə danışıq dili kimi dirçəldilmış ivritdir.
Aşkenazi yəhudilərinin sinaqoqu (Bakı)
Aşkenazi yəhudilərinin sinaqoqu — Bakı şəhərində, Dilarə Əliyeva küçəsi, 171 ünvanında yerləşən Aşkenazi və Gürcüstan yəhudilərinin sinaqoqu. Sinaqoq 2002-2003-cü illərdə memar Aleksandr Harberin layihəsi əsasında qüds memarlıq üslubunda inşa edilmişdir. Sinaqoq son 60-80 ildə Yaxın Şərqdə tikilmiş birinci sinaqoq sayılır. == Tarixi == Avropada ən böyük sinaqoqlardan biri hesab edilən bu tikili köhnə məbədin yerində ucaldılmışdır. Əvvəlki sinaqoq 1945-2002-ci illərdə fəaliyyət göstərmişdir. İkinci dünya müharibəsi qurtardıqdan sonra Sovet hakimiyyəti dini ehtiyacın ödənməsi üçün Aşkenazi, Avropa və Gürcüstan yəhudilərinə qədimdə hərbi anbar olan birmərtəbəli bina ayırmışdır. Burada kişilər ibadət etmək üçün soyuq və nəm zirzəmiyə düşürdülər, qadınlar isə yuxarıdakı otaqda dua edirdilər. Binanın eyvanı da qadınların ixtiyarına verilmişdi.2002-ci ildə yeni sinaqoq binasınnın tikilməsi qərara alınmışdır. Tikintinin maliyyələşdirilməsində təkcə xaricdə yaşayan yəhudi təşkilatları deyil, həmçinin Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi və Rus Pravoslav Kilsəsinin Qafqaz və Xəzəryanı Yeparxiyası da yaxından iştirak etmişdir. 2003-cü il martın 9-da yeni sinaqoqun açılış mərasimi olmuşdur.
Aşkenazi yəhudilərinin sinaqoqu (Qroznı)
Aşkenazi yəhudilərinin sinaqoqu — Çeçenistanın paytaxtı Qroznı şəhərində 1902-ci ildə açılmış Aşkenazi yəhudilərinin dini ibadətgahı. 1929-cu ildə sinaqoq bağlanmışdır. Sovet hökuməti tərəfindən sinaqoq binası müxtəlif məqsədləri üçün istifadə edilmişdir. Sinaqoq binası Birinci çeçen müharibəsi zamanı hərbi əməliyyatlar zamanı dağıdılmışdır. Həmin vaxt bina mədəniyyət evi kimi fəaliyyət göstərirdi. == Tarixi == XIX əsrin ortalarında, Qroznıda Sunjanın sağ sahilində Dağıstandan köçmüş dağ yəhudilərinin məskunlaşdığı slobada meydana çıxdı. Tədricən slobada böyüyərək Qroznıda yəhudi məhəlləsinə çevrildi. 1866-cı ildə artıq burada 453 kişi və 475 qadından ibarət yəhudi yaşayırdı. 1875-ci ildə qəsəbədə, demək olar ki, çayın sahilində yəhudilər üçün dua evi tikildi. 1883-cü il məlumatına əsasən Qroznı şəhərində iki sinaqoq fəaliyyət göstərirdi.1900-cü ildə güclü sel daşqını nəticəsində dua evi məhv oldu.
Aşkenazi yəhudisi
Aşkenazi yəhudiləri (ivr. ‏אשכנזים‏‎, aşkenazim; təkdə: aşkenazi) — Mərkəzi Avropada formalaşmış yəhudi subetnik qrupu. Bu mədəni icma üçün bu terminin işlənilməsinə ilk dəfə XIV əsr mənbələrində rast gəlinir. Tarixən əşkinazi yəhudilərinin böyük əksəriyyət üçün danışıq dili idiş olmuşdur. İkinci dünya müharibəsi zamanı baş verən holokostun qurbanlarının böyük əksəriyyəti əşkinazi yəhudisi olmuşdur. Yəhudilər bu gün dünyanın demək olar, bütün ölkələrində yaşayırlar. 1948-ci ildən yəhudi dövləti - İsrail mövcuddur. Ənənəvi dini iudaizmdir. Yəhudilərin çoxu yaşadıqları ölkənin dilində danışırlar. İsraildə isə rəsmi dövlət dili XIX əsrdə danışıq dili kimi dirçəldilmış ivritdir.
Bağdad yəhudiləri
Bağdad yəhudiləri — XVIII əsrin ortalarında İraqdan (əsasən Bağdaddan) köçən və Hindistanın liman şəhərləri olan Suratda və Mumbaidə məskunlaşan Hindistan yəhudilərinin etnik qrupu. == Tarixi == XIX əsrin əvvəllərində Bağdaddan, Bəsrədən və Hələbdən gələn yəhidilərdən ibarət icmada insanların sayı xeyli artdı və onlar tədricən Hindistanın digər şəhərlərinə-Kəlküttəyə, Punaya və Çennai şəhərlərinə yayıldılar. İcma üzvləri Hindistanın dövlət aparatında, ticarətdə və orduda yüksək uğurlar qazanmışlar. Onlar Hindistan yəhudilərinin - Bəni-İsrail və yəhudi qaçqınlarını Yaxın Şərq və Avropa yəhudilərinin mədəniyyəti ilə tanış edir, ictimai və mədəni tədbirlərdə fəal iştirak edirdilər. Bağdad yəhudiləri Hindistanda məskunlaşdıqları ərazilərdə ivrit dilində kitab nəşr edən tipoqrafiyanın, yəhudi məktəblərinin və sinoqoqların əsasını qoymuşlar. Hindistandakı yəhudi icmasının tərkibində İraqdan gələn yəhudilərlə yanaşı, digər ölkələrdən - İrandan, Əfqanıstandan, Yəməndən, və Suriyadan yəhudilər də var idi.XIX əsrdə Bağdad yəhudi icması təkcə Hindistanda deyil, Cənub-Şərqi Asiyada - Yanqonda, Pinanqda, Şanxayda və Banqkokda yeni icmalar yaratmışlar. Bağdad yəhudiləri ingilis dilində və ərəb dilinin yəhudi-İraq dialektində danışırdılar. Müasir dövrdə İsraildə, Hindistanda, Avropada, ABŞ-da, Kanadada, Avstraliyada, və Pakistanda yaşayan Bağdad yəhudilərinin sayı təxminən 4000 nəfərdir.
Birləşmiş Ərəb Əmirliklərindəki Yəhudilərin tarixi
Braziliya yəhudiləri
Braziliya yəhudilərinin tarixi uzun və qarmaşıq olmuş, Avropadan gələn mühacirlərlə sıx bağlıdır. Yəhudilər Braziliyaya XVI əsrdə Avropada tüğyan edən inkvizisiya məhkəmələrindən qaçaraq gəlmişdir. Vaxtilə Hollandiya hakimiyyətində olan Braziliyada ilk sinaqoq 1636 tarixində Resifidə qurulmuşdur. Yəhudilərin çoxu İspaniya və Portuqaliya inkvizisiyalarından Hollandiyaya qorxub qaçan səfaradlar idi. 1824-cü ildə qəbul edilən Braziliya Konstitusiyasında dini azadlığın elan olunmasıyla yəhudilərin bura köçü sürətlənmişdir. Kauçuk sənayəsinin birdən birə yüksəlişi ilə XIX əsrdə Mərakeş yəhudiləri də bura axın etdi. Ölkəyə gələn yəhudilərin sayı Avropadakı Nasist idarəçiliklə daha da artdı. Sonuncu köç dalğası isə XX əsrin 50-ci illərində Şimali Afrikadan oldu. Hal-hazırda Braziliyada yaşayan yəhudilərin icmaları, sinaqoqları, məktəbləri və s. mövcuddur.
Buxara yəhudiləri
Buxara yəhudiləri (ivr. ‏יהדות בוכרה‏‎, rus. Среднеазиатские евреи, Бухарские евреи) — tacik dilinin Yəhudi-tacik dilaektində danışan yəhudilərin adı.
Bəhreyndəki Yəhudilərin tarixi
Bəhreyn yəhudiləri dünyanın ən kiçik yəhudi icmalarından biridir. Bir vaxtlar 1500-ə qədər əhalisi olan camaatın indi əlli nəfərdən az üzvü, sinaqoq və kiçik bir qəbiristanlığı var. == Eski tarix == Talmud öz mənbələrində bu gün Bəhreyn ərazisində yəhudilərin mövcudluğundan bəhs edir; Məhəmmədin dövründə Həcərdə yəhudilərin olması haqqında ərəb mətnləri də mövcuddur. Tudelalı Benjamin, XII əsrdə Kaysda 500 yəhudinin, əl-Katifada isə 5000 yəhudinin yaşadığını söyləyir. Ayrıca, bu yəhudilərin inci sənayesinin biliciləri olduğunu bildirir. Bəhreynli yəhudi yazıçı Nensi Kheduri, "Başlanğıcımızdan bu günümüzədək" adlı kitabında yəhudi icması haqqında məlumat verir. Khedurinin sözlərinə görə, Bəhreyndə indiki yəhudi icmasının mövcudluğu 1880-ci illərdə İraqlı tacir ailəsi olan Yadgar ailəsi bölgəyə köçəndə başladı. Həm Şura üzvü İbrahim Davud Nonoo, həm də Khedurinin süfrələr və parçalar idxalında aparıcı ailəsi olan buradakı yəhudilər 700.000 nəfərlik ada krallığının cəmiyyətinə birləşdilər. Müəllifə görə, ölkədəki yəhudi əhalisi bir anda 1500-ə çatdı. "Yəhudi kişilərin əksəriyyəti tacir, qadınların əksəriyyəti müəllim və ya tibb bacısıdır və əvvəldən yerlilərlə möhkəm dostluq əlaqələri qurmuşlar" dedi.
Dağ Yəhudiləri Muzeyi
Dağ Yəhudiləri Muzeyi - 2020-ci ildə Qubada açılmış, dağ yəhudilərinə həsr edilmiş, XIX əsrə aid Karcoq sinaqoqunda yerləşən muzey. Dağ yəhudilərinə həsr edilmiş dünyada ilk və yeganə muzeydir. == Binanın tarixi == Muzey Qırmızı qəsəbədə yerləşən XIX əsrə aid Karcoq sinqoqunda yerləşir. Sovet işğalından sonra sinqoq öz fəaliyyətini dayandırıb. Burada bir müddət kənd təsərrüfatı məhsullarının anbarı yerləşib. Sovet İttifaqı dağıldıqdan sonra isə sinaqoq boş qalıb. İllərlə boş qalan sinaqoq qəzalı vəziyyətə düşüb. Sonradan burada əsaslı bərpa işləri aparılıb. Bina 5 metrdən yüksək olan otaq hündürlüyündə və kvadrat formasındadır. Burada daha çox eksponatı sərgiləmək üçün binanın içərisinə ikinci yarus əlavə edilib.
Dağ yəhudiləri
Dağ yəhudiləri, (dağ yəhudilərinin dilində Cuhuro) şərqi Qafqazda, əsasən Azərbaycan və Dağıstanda kök salmış yəhudilər. Dağ yəhudilərini, xüsusilə İsraildə Qafqaz yəhudiləri də adlandırırlar. "Dağ yəhudiləri" və yaxud "Qafqaz yəhudiləri" adı dəqiq təbir deyildir, çünki bu ifadə Qafqaz dağlarında yaşayan Gürcü yəhudilərini əhatə etmir. Dağ yəhudilərinin adı barədə müxtəlif təxminlər vardır. Məsələn, Amiram Barkat İsrailin "Haaretz" qəzetində yazır ki, 19-cu əsrdə Cənubi Qafqazı istila edən ruslar burada at belində və yapıncı geyimli yəhudiləri görəndə çox təəccüblənmiş və onlara "dağ yəhudiləri" "горские евреи" adını vermişlər. "Haaretz" qəzetinə əsasən, "bu təcrid olunmuş yəhudi icması 1 500 ildən çoxdur Cənubi Qafqazda (Azərbaycan və Şimali Qafqazda) yaşayırlar. Qafqaz yəhudiləri üzrə bir sıra elmi əsərin müəllifi, israilli professor Mordexay Altşuler belə fikirdədir ki, dağ yəhudiləri ilə İran və Buxara yəhudiləri arasında bağlar mövcuddur və dağ yəhudiləri 6-cı əsrdə müstəqil etnik icmaya çevrilmişdir. Tarixi mənbələrdə dağ yəhudilərinin öz qonşuları kimi cəsur döyüşçü olduqları qeyd edilir. == Etnik kök == Dağ yəhudilərinin etnik köklərinə gəldikdə, belə təxmin edilir ki, dağ yəhudiləri və tatlar çox qədimdən Qafqazda məskunlaşıblar. Onların ulu əcdadları bir zamanlar İranın cənub-qərb bölgələrində yaşayıb və orada orta-fars dilini mənimsəyiblər.
Dağ yəhudiləri dili
Dağ yəhudiləri dili (cuuri, cuhuri) (öz adlandırmaları: çuhuri / жугьури / ז'אוּהאוּראִ) — tat dilinin dialekti və Şərqi Qafqazda, xüsusi ilə də Azərbaycanda və Dağıstanda yaşayan dağ yəhudilərinin doğma dili. Sayları təqribən 106 min nəfərdir. == Dialektləri == Aşağıdak dialektlərə bölünür: Quba dialekti Dərbənd dialekti Qaytaq dialekti Oğuz rayonu dialekti, hal-hazırda ölmüş dil sayılır.. Digər məlumatlara görə bu dili bilən təqribən 250–300 nəfər İsraildə,Moskvada, Gürcüstanda və Almaniyada yaşayır. == Mənbə == Judeo-Tat page at Ethnologue.com [1] (lüğət, qramatika, kitabxana) Nalçikin dağ yəhudiləri Mountain Jews of Nalchik.
Dağ yəhudiləri teatrı
Dağ yəhudiləri teatrı — əsasən dağ yəhudiləri tərəfindən yaradılmış, dağ yəhudisi mövzularında tamaşaların səhnələşdirilməsi üzrə ixtisaslaşmış teatr. Pyeslər ana dilində (çuhuri) oynanılırdı. == Yaradılması == Dərbənddə dağ yəhudilərinin teatr sənətinin doğulduğu tarix 1903-cü il dekabr ayında, müəllim və sionist Asəf Aqarunovun Naum Şoykoviçin ivrit dilindən tərcümə etdiyi "Yanmaq üçün yandır" hekayəsini səhnələşdirdiyi tarix hesab olunur. Tamaşa məktəb müəllimi Naqdimun ben Simonun (Şimunov) toyu şərəfinə səhnəyə qoyulub.Ənənəvi olaraq, dağ yəhudiləri teatrı Dərbənddə mövcud idi və işləyirdi, çünki burada ən çox dağ yəhudisi yaşayırdı. 1918-ci ildə Dərbənddə ravvin Yaşaiyo Rabinoviçin rəhbərlik etdiyi dram studiyası açıldı. 1924-cü ildən dağ yəhudi kollektivi qısaldılmış "GEM Circle" adını almış Dağ Yəhudi gənclərinin mədəni-maarif dairəsi adlandırılmağa başladı. Ona Yuno Sauloviç Semyonov və Manaşir Şalumov rəhbərlik edirdi.1924-cü ildə Yuno Sauloviç Semyonov Dərbənd dağ-yəhudi dərnəyində iki pyes — "İki dəri satıcısı" və "Hiyləgər çöpçatan" tamaşasını səhnələşdirir.1935-ci ildə Dərbənddə üç truppanın — rus, dağ yəhudisi və türk truppasının daxil olduğu ilk sovet teatrı açıldı. Onun əsasını Manaşir və Xanım Şalumovların rəhbərlik etdiyi dram dərnəyləri təşkil edirdi. Əvvəlcə qadın rollarını dərnəkdə kişilər oynayırdı, sonra ilk qadın aktrisalar gəldi.Bu vaxt teatrın çiçəklənmə dövrü başladı: teatrın səhnəsində çoxlu tamaşalar qoyuldu. 1939-cu ildə Dağ Yəhudiləri Teatrı Dağıstanda keçirilən teatrlar festivalının qalibi oldu.
Dağ yəhudilərinin sinaqoqu (Bakı)
Dağ yəhudilərinin sinaqoqu — Bakı şəhərində, Əli Mərdan Topçubaşov küçəsi, 72 ünvanında yerləşən dağ yəhudilərinin sinaqoqu. Sinaqoq 2011-ci ildə inşa edilmişdir. == Tarixi == Bakıdakı dağ yəhudilərinə məxsus sinaqoqun binası 1945-ci ildən fəaliyyət göstərməkdədir. Sovet hakimiyyəti dövründə ikinci dünya müharibəsi bitdikdən sonra dağ yəhudilərinə şəhərin mərkəzində dini tələbatın ödənilməsi məqsədilə qədim bina ayrılmışdır. Binanın şəraiti çox bərbad idi və buraya ibadətə gələnlər şəraitsizlikdən əziyyət çəkirdilər. Bu cür hal Azərbaycanın müstəqillik qazanmasına kimi davam etmişdir. Müstəqillik dövründə məbəddə təmir-bərpa işlərinə başlanılmış, sinaqoqun ikinci mərtəbəsi tikilmiş, buraya ibadətə gələnlər üçün münasib şərait yaradılmışdır.2010-cu ildə Bakı şəhərində aparılan yenidənqurma və əsaslı bərpa işləri ilə əlaqədar dağ yəhudiləri üçün yeni sinaqoqun inşasına ehtiyac yaranmışdır. 5 aprel 2011-ci ildə Nəsimi rayonu, Əli Mərdan Topçubaşov küç, 72 ünvanda dağ yəhudiləri üçün inşa edilmiş yeni ibadət ocağının açılış mərasimi keçirilmişdir. Memarlıq xüsusiyyətlərinə və ölçülərinə görə təkcə Azərbaycanda deyil, regionda olan digər yəhudi məbədlərindən də fərqlənən sinaqoqun açılış mərasimində İsrailin Azərbaycandakı səfiri Mixael Lavon-Lotem, ABŞ səfiri Metyu Brayza, ölkədə akkreditə olunmuş xarici ölkə səfirliklərinin rəhbərləri, "Qırmızı Qəsəbə" yəhudi dini icmasının sədri Boris Samanduyev, Bakıdakı Roma Katolik Kilsəsinin ordinarisi Vladimir Fekete, Bakıdakı Avropa yəhudiləri icmasının nümayəndəsi Gennadi Zelmanoviç, Avropa Evinin rəhbəri Şaul Davıdov və Azərbaycandakı digər yəhudi təşkilatlarının liderləri iştirak ediblər.
Fars yəhudiləri
Fars Yəhudiləri ( ivr. ‏יהודים פרסים‏‎ ‏ ‎ fars. یهودیان ایرانی‎ یهودیان ‎ - Yəhudilərin etno-linqvistik qrupu. "Fars Yəhudiləri" termini, Yəhudi-İran dillərində danışan ( Əfqanıstan, Orta Asiya və Şərqi Qafqazın Dağ Yəhudiləri kimi) İran Yəhudi icmasının əksəriyyətinə istinad etmək üçün istifadə olunur (İranda yaşayan əhalidən fərqli olaraq, İbrani-Arami dilini qoruyub saxlayan Kürdüstan Yəhudilərinin dili, eləcə də türk dilinin Miandoabi İbrani ləhcəsi). == Terminologiya == "Fars Yəhudiləri" termini geniş şəkildə XVI əsrin əvvəllərindən bəri Əfqan və Buxara Yəhudilərinə də aiddir, belə ki, İran, Orta Asiya və Əfqanıstan yəhudiləri demək olar ki, vahid bir cəmiyyət təşkil edirdilər. XVI əsrin əvvəllərində bu böyük toplumun süqutu. Bu böyük icmanın XVI əsrin əvvəlində iran yəhudiləri və Orta Siya, Əfqanıstan yəhudiləri icmasına bölünməsi XVIII əsrin ikinci yarısından müstəqil əfqan və buxara yəhudiləru icmasına bölünməsi müvafiq bölgələrdə yaşayan yəhudilər arasında əlaqələrin zəifləməsinə səbəb olan siyasi hadisələrlə əlaqələndirilir. == Tarix == Orta əsrlər boyu Fars Yəhudilərinin yazı dili geniş mənada (İran, Əfqanıstan, Orta Asiya və Zaqafqaziyanın cənub-şərqi) İbrani-Fars dili idi. XIX əsrdə buxara yəhudilərinin ədəbi yaradıcılığının yəhudi-fars dilindən yəhudi-tacik dilinə keçidi baş verdi. Hal-hazırda Fars Yəhudilərinin əksəriyyəti İsrail (ikinci nəsil daxil olmaqla 1993-cü ildə 75 min) və ABŞ-da (45 min, yalnız birinci nəsil) cəmləşmişdir.
Gizli Yəhudilik
Kriptoiudaizm və ya Gizli yəhudilik — gizlincə yəhudiliyi tətbiq edərək, lakin cəmiyyətdə fərqli bir dini tətbiq edirmiş kimi görünməkdir. XV əsrin sonunda inkvizisiya tərəfindən İspaniyadan qovulan minlərlə yəhudi Portuqaliyaya sığındı. Kral I Manuel onları müdafiə edəcəyinə dair söz verdi. Ancaq bir müddət sonra yəhudilər burada da təqiblərə məruz qalmağa başladılar. Ölüm təhdidi ilə Xristianlığı qəbul etməyə məcbur oldular, balaca uşaqlar ailələrinin əlindən alındı. Təxminən iki mini öldürüldü, yüzlərlə yəhudi isə ölkədən qovuldu. Təqib və ölümdən qurtulmaq üçün çoxu formal olaraq katolikliyi qəbul etdi, ancaq gizli şəkildə İudaizmə etiqad bəsləyirdilər. Onları kriptoyəhudilər (gizli yəhudilər) adlandırırlar. Uzun müddət hesab olunurdu ki, Portuqaliyada artıq yəhudi qalmayıb. Yalnız XX əsrin sonunda Belmonte şəhərciyində öz ənənələrinə sadiq qalan yəhudilərin gizli icması aşkarlandı.
Gürcüstan Yəhudilərinin Tarix və Etnoqrafiya Muzeyi
Gürcüstan Yəhudilərinin Tarix və Etnoqrafiya Muzeyi (gürc. საქართველოს ებრაელთა ისტორიის მუზეუმი) — Tbilisi şəhərində yəhudi xalqına həsr edilmiş tarixi və etnoqrafiya muzeyi. Muzey Antoni Katolikos və Vaxtanq Beridze küçələrinin kəsişməsində, Azadlıq Meydanından bir qədər aralıda yerləşir. == Tarixi == Muzey 30 noyabr 1932-ci ildə "Yoxsullara Yardım Gürcü Komitəsi" rəhbərliyinin qərarı ildə əsası qoyulmuşdur. Əslində isə muzey artıq 1928 -ci ildə yaradılmışdır. Onun yaradılmasında əsas məqsəd yəhudi işçilərinin mədəni bazası çərçivəsində bir şöbə təşkilatı qurmaq idi. "Yəhudi Tarix -Diyarşünaslıq Muzeyi"nin rəsmi quruluşu 23 noyabr 1933-cü ildə Gürcüstan Xalq Maarif Komissarlığının əmri ilə rəsmiləşdirildi. 1932-ci ildən başlayaraq muzey Yəhudi Mədəniyyət Mərkəzinin binasında (Abesadze küç., 10) yerləşirdi və 1940-cı ildə isə keçmiş "Qübbə sinaqoquna" köçdü. 1951-ci ildə muzey bağlandı və eksponatlar Tbilisi Dövlət Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyinə, nadir əlyazmalar kolleksiyası isə - Gürcüstan Dövlət Muzeyinə və Gürcüstan SSR Elmlər Akademiyasının Əlyazmalar İnstitutuna verildi. == Bərpası == 30 noyabr 1992-ci ildə, Gürcüstan hökumətinin qərarı ilə (No 1017), Muzey "Kartu" Fondunun maliyyə dəstəyi ilə bərpa edildi və məşhur ravvin və ictimai xadim David Baazovun adını aldı.
Gürcüstan yəhudiləri
Gürcüstan yəhudiləri – qədimdən Gürcüstan ərazisində məskunlaşmış, burada yaşayan yerli xalqın adət-ənənəsini və dilini mənimsəmişlər. Bu baxımdan onlara "Gürcüstan yəhudiləri" deyil. === Tarixi === Rəvayətə görə, onlar Kartli və İberiyanın ərazisinə ilk dəfə e.ə. VII əsrdə köçmüşlər. Bu Birinci Qüds Məbədinin dağıdıldığı və yəhudilərin Babilistana sürgün olunduğu tarixə təsadüf edir. XIII əsrə aid "Kartlis tsxvoreba" ("Gürcüstanın həyatı") adlı əlyazmada bu barədə deyilir: "Çar Navuxodosonor Qüdsü zəbt etdi. Ordan qovularaq Kartliyə gələn yəhudilər, Mtsxeti hökmdarına bac söz verərək torpaq istədilər. Onlara Araqvi çayı yaxınlığında, Zanavi çay qolunun yanında məskunlaşmağa icazə verildi. Və onlar buna görə vergi verməyə başladılar". Tarixi qaynaqlar göstərir ki, yəhudilər müxtəlif vaxtlarda Bizans və İran dövlətindən, Xəzər xaqanlığından Gürcüstana köç etmiş, əvvəllər burada yerləşmiş soydaşları ilə qaynayıb-qarışmışlar.
Kripto Yəhudilik
Kriptoiudaizm və ya Gizli yəhudilik — gizlincə yəhudiliyi tətbiq edərək, lakin cəmiyyətdə fərqli bir dini tətbiq edirmiş kimi görünməkdir. XV əsrin sonunda inkvizisiya tərəfindən İspaniyadan qovulan minlərlə yəhudi Portuqaliyaya sığındı. Kral I Manuel onları müdafiə edəcəyinə dair söz verdi. Ancaq bir müddət sonra yəhudilər burada da təqiblərə məruz qalmağa başladılar. Ölüm təhdidi ilə Xristianlığı qəbul etməyə məcbur oldular, balaca uşaqlar ailələrinin əlindən alındı. Təxminən iki mini öldürüldü, yüzlərlə yəhudi isə ölkədən qovuldu. Təqib və ölümdən qurtulmaq üçün çoxu formal olaraq katolikliyi qəbul etdi, ancaq gizli şəkildə İudaizmə etiqad bəsləyirdilər. Onları kriptoyəhudilər (gizli yəhudilər) adlandırırlar. Uzun müddət hesab olunurdu ki, Portuqaliyada artıq yəhudi qalmayıb. Yalnız XX əsrin sonunda Belmonte şəhərciyində öz ənənələrinə sadiq qalan yəhudilərin gizli icması aşkarlandı.

Digər lüğətlərdə

кастрю́лька наконе́чный неимове́рность непочти́тельно отформо́вываться ряд телешо́м уря́дничий ущемля́ть глянцева́тый ке́льнер нела́сково полюбо́вница псальм публикацио́нный стекли́льщик эмбриона́льный broken-down currently ice whale marry off play school ungreased бумазея поочерёдный