I
сущ. от глаг. ölçmək
1. измерение (определение какой-л. меры величины чего-л. ). Dəqiq ölçmə точное измерение, təqribi ölçmə приблизительное измерение, nisbi ölçmə относительное измерение, dolayı ölçmə косвенное измерение
2. примерка (определение соответствия размера, пригодности к носке и т.п. ); примеривание. Ayaqqabıları ayağına ölçmə примерка обуви, kostyumu əyninə ölçmə примерка костюма
3. замер, замеривание чего
4. обмер, обмеривание (установление размера, величины чего-л. – о площади квартиры, какого-л. участка и т.п. ); Mənzilin sahəsini ölçmə обмеривание площади квартиры
5. промеривание, промер (производство измерений чего-л. ). Dərinliyi ölçmə промеривание глубины
II
прил.
1. измерительный (предназначенный, служащий для измерения). Ölçmə texnikası измерительная техника, ölçmə cihazları измерительная аппаратура, ölçmə qurğusu измерительная установка, ölçmə süzgəci измерительный фильтр
2. тех. замерный. Ölçmə stansiyası замерная станция
3. тех. мерный (служащий для измерения чего-л. ). Ölçmə zənciri мерная цепь
4. промерный. Ölçmə ekspedisiyası промерная экспедиция
Ölçmə metodları
Ölçü - hər hansı bir şeyin səciyyəvi xüsusiyyətlərinin təsviri üçün qəbul edilmiş vahid. Keyfiyyət özünəməxsusluğu olan hər bir obyektə müəyyən kəmiyyət xarakteristikaları xasdır və bu kəmiyyət xarakteristikalarınin hər birinin ölçüləri vardır. Hər bir elmdə və sənətdə umumi ölçülərlə bərabər yalnız onlara məxsus olan ölçülər və ölçü vahidləri vardır. Məsələn:
Texnikada və fizikada (bax Ölçü vahidləri, Ölçü cihazı, Cihazlar və qurğular)
Riyaziyyatda (bax Çoxluqlar nəzəriyyəsi)
Zərgərlikdə (bax Karat (ölçü vahidi))
Fəlsəfədə (bax Ölçü (fəlsəfə)) və s.
Xüsusi texniki vasitələrin köməyi ilə fiziki kəmiyyətlərin qiymətlərinin təcrübi yolla tapılmasıdır Xətti, radius və bucaq kəmiyyətləri ölçmələri texniki ölçmələr adlanır. Ölçmələr sınaqlar və nəzarət zamanı obyekt haqqında informasiya alınmasının aralıq və son mərhələsi ola bilər. Sınaq isə nəzarət prosesində ilkin informasiya alınmasının bir mərhələsidir.
Müəyyən edilmiş texniki normalara məmulatın uyğunluğunun yoxlanılması prosesidir və ondan məhsulun keyfiyyəti xeyli asılıdır. Ölçmə vasitələrinin tətbiqi ilə aparılan texniki nəzarət ölçmə nəzarəti adlanır.
Sınaq obyektinin kəmiyyət xassələrinin obyektə müəyyən təsir göstərməklə müəyyən edilməsidir.
Bucaq ölçmə standartları
Topoqrafiyada bucaqölçmədə üç model – dərəcə, qradiyent və Radian standartları tətbiq olunur. Hərb sahəsində milyom adlanan ayrıca standartdan istifadə edilir.
== Dərəcə ==
Dərəcə: Çevrə dövrünün
1
360
{\displaystyle 1 \over 360}
-i bir dərəcə, bir dərəcənin
1
60
{\displaystyle 1 \over 60}
-i bir dəqiqə və dəqiqənin
1
60
{\displaystyle 1 \over 60}
-i bir saniyədir və onlar müvafiq olaraq °, ', '' simvolları ilə ifadə olunurlar. Məsələn, 45° 30' 10.
== Qradiyent ==
Qrad: Çevrə dövrünün
1
400
{\displaystyle 1 \over 400}
bir qrad, bir qradın
1
100
{\displaystyle 1 \over 100}
bir qrad dəqiqəsi və bir qrad dəqiqəsinin
1
100
{\displaystyle 1 \over 100}
bir qrad saniyəsi adlanır və bu G, ', '', eyni zamanda g, c, cc simvolları ilə ifadə olunurlar.
Məsafə ölçmə cihazı
Məsafə ölçmə cihazı — bir obyektə olan məsafəni təyin edən bir cihaz.
Range-Finding in the Army.
Yer ölçmə işləri
Bütün bir izahla demək olar ki yer ölçmə işləri təbiətdə olan alçaq-ucaların ya da qayırma alçaq-ucaların sorğulaması və ölçməyidir.
Yer ölçmə işləri bütünlükdə iki böyük bölməyə bölünür:
Yer üzünün necə olduğu göstərmək. (plani metre).
Yerin bəlli bir sahəsinin alçaq-ucalarını xəritə üstündə göstərmək(alti metre).
Bir gözə alınmış yer sahəsinin alçaq-ucaları, yol və ya çayların tuşu,yolların kəsişmə nöqtaları,tikintilərin durumu və daha ayrı alçaq-ucalar bir xəritə üzərində çəkilməsidir.örnək:
(d) tuşunu plan üzərində çəkmək üçun, bir nəfər (A) nöqtəsinın üstundə durur və (AL),(AM)və ayrıca... boyları ölçür habelə bu ölçülərin (AN)-ə görə bücaqlarıda ölçülür.bu ölçülər ələ gəldikdən sonra nəqqalə və xətkeş ilə (d) tuşunu səhifə üzərinə çəkmək olar.N həman quzey tuşudur və (AN)ə Azimut ya jizman deyilir.
Bir sahənin topoqrafiyası üçün görülən nöqtələrin durumu gərək əldə ola bu durumlar topoqrafiya kanovası ilə (Topoqrafiya toru) ələ galir bu kanovalar özləri Geodeziya nöqtələrinə bağlıdırlar.
Əgər bir-birindən ayrı sahələri ölçüb və sonradan onları birləşdirsək, onların kanovası gərək bir-birinə bağlı ola, əgər olmasa Xəritələr diqqətli bir-birlərinə bağlanmazlar.
hər bir nöqtəyə (X,Y)((coğrafiya boy,en))i verilir ki bir bəlli koordinat sistemin seçərkən nöqtələri səhifə üzərinə gətirmək olar. alçaq-ucanı(X,Y,Z)kimi göstərmək üçün ayrıca yollar var.
Ölçmələr
Ölçmə-xüsusi texniki vasitələrin köməyi ilə təcrübə yolu ilə fiziki kəmiyyətin qiymətinin tapılmasıdır. Özünün müəyyən inkişaf mərhələsində ölçmələr metrologiyanın əmələ gəlməsinə səbəb olmuşdur. İnsanın hiss orqanlarından istifadəyə əsaslanan ölçmələrə orqanoleptik ölçmələr, intuisiyaya əsaslanan ölçmələrə evristik ölçmələr, xüsusi texniki vasitələrdən istifadəyə əsaslanaraq aparılan ölçmələrə isə aləti ölçmələr deyilir. Aləti ölçmələr avtomatlaşdırılmış və avtomatik olur.
İnsan yüksək təkmilləşmiş "ölçmə vasitəsidir". Lakin ən obyektiv ölçmə insan iştirakı olmadan aparılan ölçmələrdir.
İnsanın hiss orqanlarından istifadəyə əsaslanan ölçmələrə orqanoeleptik ölçmələr deyilir.
İntuisyaya əsaslanan ölçmələrə eviristik ölçmələr deyilir.
Xüsusi texniki vasitələrin köməyi ilə aparılan ölçmələrə aləti ölçmələr deyilir.
Avtomatlaşdırılmış ölçmələr Avtomatlaşdırılmış ölçmələrdə azda olsa insan rolu vardır.