ƏL

is.
1. Qolun biləkdən dırnaqlara qədər olan hissəsi. Əli ilə tutmaq. Sağ əl. Əllərini yumaq. Əlini çiyninə qoymaq. Əli ilə sığallamaq. Əli ilə götürmək. İnsan işlərinin çoxunu əlləri ilə görür. – Tək əldən səs çıxmaz. ( Ata. sözü ).
Əfsus ki, qocaldım ağacım düşdü əlimdən; Səd heyif cavanlıq! M.Ə.Sabir.

2. Bəzi heyvanların qabaq ayaqlarının hər biri. Meymunun əlləri adam əlinə oxşayır. Pişik əlləri ilə üzünü yuyur.
3. Dəfə, kərə, yol (adətən saylarla). Bircə əl oynayaq.
– Bu əsnada yaxında dörd-beş əl şiddətli tapança atılır. H.Cavid.
İki əl səpdikdən sonra çuxasının ətəyini silkələyərək gəlib cütün dəstəsindən yapışdı. S.Rəhimov.

4. İştirak, əlaqə.
□ Əli ilə – vasitəsilə, köməyi ilə. Başqasının əli ilə iş görmək. – Əli olmaq – iştirakı, müdaxiləsi, əlaqəsi olmaq. Bu işdə onun da əli var.
– Bilirsənmi, yoldaş Tərlan, burada sinfi düşmənlərin əli var. M.Hüseyn.

5. Əlində, əlimdə və s. – malikiyyət, ixtiyar, iqtidar, idarə, sərəncam, asılılıq mənasında. Bu iş mənim əlimdədir.
□ Əlində olmaq1) imkanı, ixtiyarı, bacarığı, iqtidarı dairəsində olmaq. Gəncləşmək [Muradın] əlində deyildi.
Onu təbiət qocaltmışdı. S.Hüseyn;

2) ixtiyarında, hakimiyyətində, sərəncamında, asılılığında, idarəsində olmaq.
6. Əllə görülən işdə məharət, bacarıq mənasında. Cərrahın əli ağırdır. Rəssamın gözəl əli var.
7. Növbət, sıra. Əl kimdə isə oynasın. İndi mənim əlimdir.
8. Tərəf, yan. Sağ əldə oturmaq. Sol əldəki mağazaya getdim.
– Qazmaçı Kərim … yolun sağ əlində yamacdakı birmərtəbəli, uzunsov evdə yaşayırdı. M.İbrahimov.

9.
…əlindən şəklində işlənərək səbəb bildirir. İş əlindən macal tapmır. Adam əlindən gəzməyə yer yoxdur.
– Hicr əlindən pərişanam yüz ildi. Q.Zakir.
Çala-çuxur əlindən maşınlara gün yox idi. Ə.Əbülhəsən.

10. Çıx.
halında: əldən zərf1) tez, cəld, gözləmədən, qaçaraq, əlbəəl. Əldən bir papiros al! Əldən beş manat verdi;
2) mağazadan yox, əldə satandan. O, əldən bir samovar aldı.
11. Yerl.
halında: əldə1) mövcud, faktik. Əldə olan məlumata görə.
– Kömək etmək imkanı əldə ikən bu vəzifədən boyun qaçırmaq … insanlıq sifətini itirmək deməkdir. M.S.Ordubadi;

2) riyaz. Yadda, fikirdə, nəzərdə, xatirdə. İki yazırıq, bir əldə.
12. Bir çox mürəkkəb alət və s. adlarının birinci tərkib hissəsi olub, onların kiçik, əllə, ya əldə işləndiyini göstərir; məs.: əl arabası, əl mişarı, əl fənəri, əl tərəzisi, əl pulemyotu.
13. Əldə böyüdülmüş, ələ öyrədilmiş, əhliləşdirilmiş mənasında heyvan, quş adlarının əvvəlinə gətirilir; məs.: əl toğlusu, əl tulası, əl göyərçini.
◊ Əl açmaq1) əl qaldırmaq, əllərini işə salmaq, zor işlətmək.
…İnşaallah, bizi görən kimi yükləri töküb qaçacaqlar, qaçmasalar, əl açsalar – hamısını xingal kimi doğrayacağam. M.F.Axundzadə;

2) müraciət etmək, istəmək.
İşdir, gedib qulluq tapmadım, kəndə qayıtmağa da pulum olmadı, onda kimə əl aça bilərəm? M.Hüseyn.

// Yalvarıb xahiş etmək, dilənmək.
Eşqin əsiri olmayın; Əl açıb, boyun burmayın. Aşıq Hüseyn.

Əl ağacı – yeriyərkən söykənmək üçün əldə tutulan nazik ağac. Əl ağacı adama əyri görünər. ( Ata. sözü ).
[Qərənfil xala] bucaqdakı əl ağacı ilə qapını örtdü. Ə.Vəliyev.

Əl altında1) hazır, amadə. Əl altında saxlamaq;
2) yanında, rəhbərliyi altında.
[Xavəri] evlərinə atasının əlinin altında işləməyə aparmışdı. M.İbrahimov.

Əl altından çıxmaq – ustanın əli altında öyrənərək təcrübə hasil etmək.
Əl aparmaq – əl uzatmaq, əl atmaq.
[Axund:] Axı, belə müsəlmançılıq olmaz, … axır qurana da əl apardın? C.Cabbarlı.

Əl atmaq1) girişmək, təşəbbüs etmək. O, hər işə əl atır. – Düz deyirsən, əmi, bu peşəyə təzə əl atmışam, … özüm aqronomam. “Kirpi”;
2) istifadə etmək, tətbiq etmək, müraciət etmək. Ciddi tədbirlərə əl atmaq.
– Mürtəcelər demokratik hərəkatı ləkələmək və pozmaq üçün hər cür iftira və fitnə-fəsada əl atırlar. M.İbrahimov;

3) əlini uzatmaq. Əl atıb götürdü. Əl atıb cibindən papiros çıxartdı.
[Yaşlı kişi:] İki saatdan bəri min müşkülatla doldurduğum səbətə [Şirinnaz] əl atıb onu qaldırmaq istədi. S.Hüseyn.

// Əlini uzadıb götürmək.
Ancaq mən Eldarın könlünə dəyməmək üçün daha tüfəngə əl atmadım. M.Rzaquluzadə;

4) sataşmaq, təcavüz etmək istəmək.
[Məşədi Qədir:] Bəli, yoldaşlar, ərz eləyirəm ki, bizim namusumuza əl atıblar. T.Ş.Simurq.
Gördüm ki, əl atır bir zabit qıza. M.Rahim;

5) birini buraxıb o birisindən yapışmaq, başlamaq.
…Bu məktəbdən çıxıb, o məktəbə girib, bu rayondan üzülüşüb, o biri rayona əl atıb. S.Rəhman.

Əl ayası – ovucun içindəki düz yer.
Əl bağlamaq – hazır durmaq.
Əl basmaq – and içmək. O, ürəyinə əl basıb söz verdi.
Əl boyda – çox kiçik, lap balaca, bir qırıq. Əl boyda kağız.
– Hər dəfə əl boyda qəbzlərə, ya dilucu tapşırığa, anbar açdırıb taxıl buraxanacan Gəldiyevin canı boğazına yığılırdı. Mir Cəlal.

Əl bulamağına dəyməz – dəyərsiz, lüzumsuz, faydasız, heç bir xeyir gözlənilməyən şey haqqında.
Əl cəldliyi – cəldlik, əldən itilik, əl itiliyi. Əl cəldliyi cərrah üçün vacib şərtdir.
Əl çalmaq1) alqış əlaməti olaraq əllərini biri-birinə çırpmaq, alqışlamaq. Artistə hamı əl çaldı. Oynayanlara əl çalmaq. – Həyətdə palaz döşənib samovar qoyulmuşdu.
Mollabacı mis ləyəni dınqıldadıb oxuyurdu, mütəəllimələr də əl çalırdılar. Çəmənzəminli.
…Fəhlələr müdiriyyət tərəfindən “intizamı” qorumaq üçün əvvəlcədən görülən tədbirlərə baxmayaraq, dəzgahların başındaca durub əl çalır. M.İbrahimov.
Hamı irəli boylanaraq əl çalırdı. Ə.Məmmədxanlı;

2) sevinmək.
Ağlama, dəli könlüm; Düşmən görər, əl çalar. (Bayatı).

Əl çatmaq – əldə edilməsi mümkün olmaq, ələ gəlmək.
Əl çəkmək1) buraxmaq, boşlamaq, əlaqəni kəsmək.
Hacı Sultan ticarətdən tamamilə əl çəkib iki evindən aldığı kirələrin sayəsində rahatlıqla keçinirdi. S.Hüseyn;

2) vərdiş etdiyi bir şeydən imtina etmək, daha etməmək, buraxmaq, tərk etmək. Papirosdan əl çəkmək. Pis adətlərdən əl çəkmək.
[Heydər bəy:] Guya ki, bütün Qarabağda dana-doluq oğrusu bir Heydər bəydir! Əyər o əl çəkə, ölkə farağat olar. M.F.Axundzadə;

3) vaz keçmək, imtina etmək. Öz məqsədindən (fikrindən) əl çəkmək;
4) keçmək.
Ay dəmdəməki, sən … necə qorxmadın, o sözləri mənə yazdın? Məgər sən canından əl çəkibsən? C.Məmmədquluzadə;

5) üz döndərmək, daha özününkü hesab etməmək, dönmək, əlaqəsini kəsmək. Öz ata-anasından əl çəkmək. Öz övladından əl çəkmək;
6) rahat buraxmaq, əl götürmək, yaxasını buraxmaq. Axır ki, hərif bizdən əl çəkdi.
– Rüstəm bəy: – Məhəmmədəli, səni and verirəm atanın goruna, məndən əl çək! C.Məmmədquluzadə.
Bu sirri öyrənməmiş onun yaxasından əl çəkməyəcəyik. M.Hüseyn;

7) bax əl qoymaq 2-ci mənada. Qoca qarı uşağın başına əl çəkdi.
Əl çirki – pula ikrah və etinasızlıqla verilən ad.
[Məşədi:] Pul deyəndə, əl çirkidir, rəhmətlik ilə duz-çörək yemişik. Ə.Haqverdiyev.

Əl çırpmaq – bax əl çalmaq.
Əl dəymək – əl vurmaq, toxunmaq.
Bu eldə bir dənəyəm; Əl dəymə, pərvanəyəm; Yarım gedib səfərə; Dərdinnən divanəyəm. (Bayatı).
[Qərib:] Üç gözəlin biri bizə qohumdur; O birisi əl dəyməmiş qovundur. Aşıq Qərib”.
Sal dəmiri kürədə qızdırıb gavahının burnundan çiyninə kimi elə yapışdırdı ki, baxanda deyərdin, əl dəyməyib… S.Rəhimov.

Əl eləmək (etmək)1) çağırmaq əlaməti olaraq əlini yelləmək, əli ilə işarə edib çağırmaq. O, əl elədi, mən yanaşdım.
[Mirzə Səfər] dönüb gördü ki, o səsləyən Həsən ağadır, tacir Hacı Qulunun dükanında oturub oradan əl edir. Ə.Haqverdiyev;

2) xudahafizləşmə əlaməti olaraq əlini yelləmək.
[Tahir] …qıza əl elədi və sürətlə uzaqlaşdı. M.Hüseyn.
Bizim dərya könlümüzdə Vətən eşqi var; Sür gəmini, qoy sahildən əl eləsin yar. Ə.Cəmil.

Əl əməyi (zəhməti) – əllə görülən iş. Əl əməyini yüngülləşdirmək.
Əl əsası məc. – dayaq, söykənəcək.
Gözəl bir qız sevib almaq, qocalığın əl əsasıdır, – dedi. A.Şaiq.

Əl əti məh. – evdə kəsilən heyvanın əti.
Əl gəzdirmək1) əllə bir şeyi nizama, səliqəyə salmaq, yaxud pozmaq, qarışdırmaq. Bu kitablara yenə kim əl gəzdirib, heç biri öz yerində deyil. – Xankişi stullara əl gəzdirməyə başladı.
Hamını növbə ilə bir arvad, bir kişi düzdülər. Mir Cəlal.

// Araşdırmaq, əlləşdirmək;
2) üzərində bir qədər işləmək, düzəltmək. Əlyazmasına bir əl gəzdirmək lazımdır;
3) oğurlamaq, soyub aparmaq. Evinə yaxşıca əl gəzdirdilər.
– Qalxdı hirslə ayağa; Soyğunçular adətincə əl gəzdirdi otağa. Ə.Cəmil.

Əl gəzmək – əl toxunmaq, əl dəymək. Aşıq Ələsgər məsti aldı.
Baxtı gördü ki, zalım oğlu elə tikib ki, elə bil heç üstündə əl gəzməyib; iki göz gərək tamaşa eləyə. Aşıq Ələsgər”.

Əl götürmək – bax əl çəkmək.
Mərd olanlar keçər külli varından; Əl götürməz namusundan, arından. M.V.Vidadi.
[Mirzə Turab:] …Əlləşdim, vuruşdum, çox zəhmət çəkdim, amma siz yenə cəhalətdən əl götürmədiniz. B.Talıblı.
[Şamama Cadu:] A gədə, itil cəhənnəmə, yaxamdan əl götür! Ə.Haqverdiyev.
Yasəmən onun evindən əl götürmək, yorucu əzabdan qurtarmaq istəyirdi. Mir Cəlal.

Əl ilişdirmək – bir işlə məşğul olmağa başlamaq.
Əl işi – maşın vasitəsilə deyil, əllə görülən iş, əl vasitəsilə hazırlanan şey.
Kurs, klub, əl işi, zəhmət nə demək, can nə demək? On beş arşın güllü çitdəndi tumanım, çadra! Ə.Vahid.

Əl kiri – bax əl çirki.
Əl kölgəliyi – vaxt, imkan.
[İbrahim bəy:] …Gəldilər mənim yanıma ki, bəy, Allah xatirinə, bizə bir əl kölgəliyi ver, gedək Camal bəyin yanına. N.Vəzirov.

Əl qaldırmaq (qalxızmaq)1) kimisə vurmağa təşəbbüs etmək. Heç kəs sənə əl qaldıra bilməz.
[Kəndlilər:] Qulamhüseyn bəyə də əl qalxızmaq olarmı? Hüseynqulu bəyi də həbsə almaq olarmı? B.Talıblı.
Bu … nə qiymətli adamdır ki, onun üstündə əziz qardaş mənə əl qaldırdı? S.Rəhman;

2) səsvermə zamanı əlini qaldırmaqla lehinə səs vermək. O, yerli komitəyə seçiləndə mən ona əl qaldırmışam;
// əlini qaldırmaqla lehinə, ya əleyhinə səs vermək.
Bəzi kəndlilərə də kimin lehinə, kimin əleyhinə, nəyə qarşı əl qaldırmağı başa salmaq çətin idi. Mir Cəlal.
[Səfərəli:] Kim tətil tərəfdarı isə, əlin qaldırsın. H.Nəzərli;

3) təslim, tabe əlaməti olaraq əlini və ya əllərini yuxarı qaldırmaq;
4) dua etmək;
5) əlini qaldırmaqla söz istəmək.
…Solmaz əlini qaldırıb söz istədi. S.Rəhimov.

Əl qatmaq1) qarışmaq, məşğul olmaq, işə qarışmaq.
Yüzbaşının ayağına buxov vuran kimi, bizə də əl qatarlar. Ə.Haqverdiyev.
Bu adam fağır-məzlumun birisi olmasa, heç əl qatmaram. Mir Cəlal.
Hər bir işə əl qatdı, mürüvvət götürüldü! Millətdə olan büsbütün adət götürüldü. M.Ə.Sabir;

2) yapışmaq.
Nə bilim Zalxa dua yazdıracaq at nalına; Tazə arvad da bunun əl qatacaqdır yalına… Ə.Nəzmi.

Əl qoymaq1) razı olmaq, razılığını bildirmək.
[Hacı Mehdi:] Əgər bu işə əl qoyacaqsan qoy, qoymayacaqsan onu de… Ə.Haqverdiyev;

2) mövhumata inanan şəxslərin duazikr etməklə adamın (xüsusilə bərk qorxmuş adamın) başına əl çəkmək şəklində icra etdikləri dini ayin.
Çox adam əhlü əyalın aparıb qoydurub əl; Xalq hərçənd deyir özgə təhər böhtanı. S.Ə.Şirvani.

Əl mənim, ətək sənin – yalvarış ifadəsi.
Atım, tutum alma, yar; Evdə yalqız qalma, yar; Əl mənim, ətək sənin; Nəzərindən salma, yar. (Bayatı).

Əl ovuşdurmaq – peşman olmaq, məyus olmaq, çaşmaq. Əl ovuşdurmaqdan nə çıxar, indi çalış, bundan sonrasını düşün.
Əl oyunu – idmanın tennis, voleybol, basketbol və s. kimi əllə oynanılan növlərindən hər biri.
Üç gündür ki, mərkəzi əl oyunları stadionunda əltopu üzrə Bakı məktəbliləri arasında birincilik yarışları keçirilir. (Qəzetlərdən).

Əl saxlamaq – toxtamaq, dayanmaq, icra etmək istədiyi işi, hərəkəti dayandırmaq.
Qoy musiqi dilə gəlsin, çağlasın; Uzun sözə qıfıl vurub bağlasın; Kim bacarmır çalmasın, əl saxlasın. R.Rza.
Bu uğursuz niyyətinlə bir əl saxla, sən bir dayan. N.Rəfibəyli.
Qardaş oğlanları, yeməkdən əl saxlamayın. M.Rzaquluzadə.

Əl satışı xüs. – əldən satış, malı əldən satma; apteklərdə reseptsiz satış.
Əl sıxmaq – əl verərək görüşmək, salamlaşmaq.
Əl sıxmaq, qucaqlaşmaq və öpüşmək bitdikdən sonra … yoldaşları ilə birlikdə … şayiələri müzakirə üçün çağırılmış iclasa getdi… M.S.Ordubadi.

Əl suyu – Şərq adətincə yeməkdən qabaq əlləri yumaq üçün qonağa təklif edilən su.
Yemək xonçaları aralığa gəlmədən əl suyu verdilər. M.S.Ordubadi.
[Pərzad xala] bişirdiyi xörəyin şirin yeyilməsindən bildi ki, o, hər şeydə naşı olsa da, əl suyu verməklə aş bişirməkdə ustadır. Mir Cəlal.

Əl tapmaq – üstün olmaq, qalib gəlmək.
Əl ki tutmur yazam, əl tapmaqda; Qələmə, ya davata, bilməyirəm. Şəhriyar.

Əl tərpətmək1) işi yubandırmamaq üçün tələsmək, cidd-cəhd göstərmək, daha cəld işləməyə başlamaq. Bircə əl tərpət, bu işlərə bir əncam ver. – Ancaq biz bu məsələ ilə əlaqədar olan yoldaşları inandırırıq ki, bir az əl tərpətsələr, bu iş nəinki əlli il, heç əlli saat da qalmaz. “Kirpi”;
2) vurmağa hazırlaşmaq, vurmaq istəmək, əl qaldırmaq.
Əl toxundurmaq – qarışmaq, müdaxilə etmək. Əl toxundurmağa dəyməz.
Əl tutmaq1) əllərini birbirinə verməklə görüşmək.
[Cavad] sonra da ev yiyəsi ilə əl tutaraq əlavə etdi: – Mənə göstərdiyiniz qonaqpərəstliyə dərindən təşəkkür edirəm. Ə.Vəliyev;

2) razılığa gəlmək, razılaşmaq əlaməti olaraq bir-birinə əl vermək;
3) yardım etmək, maddi kömək etmək, borc vermək. Əl tutanın əlindən tutarlar. ( Ata. sözü ).
Bəzirgan Əhməd gəlib bunlara əl tutmaq üçün pul verdi. Aşıq Qərib”.
Ancaq o, darda qalana … əl tutar, sonra isə bir verdiyinə beş alardı. S.Rəhimov.
Varlı qohumlarımdan heç biri belə dar gündə mənə əl tutmadı. C.Cəbrayılbəyli.

Əl tutuşmaq – bax əl tutmaq 1-ci mənada.
Tahir onunla əl tutuşanda qocanın elə bil barmaqlarında toplanmış qüvvətini çox yaxşı hiss elədi. M.Hüseyn.

Əl uzatmaq1) almağa, ələ keçirməyə, əldə etməyə təşəbbüs etmək. Başqasının şeyinə əl uzatmaq;
// götürmək üçün əlini uzatmaq;
// şüru etmək, başlamaq.
Axşam azanı deyilən kimi, mömin müsəlman bilmir ki, nəyə əl uzatsın: çaymı içsin, firnimi yesin, halvadanmı dadsın. C.Məmmədquluzadə.
Uşaq xörəyə də əl uzatmadı. Mir Cəlal;
2) sataşmaq, namusuna toxunmaq istəmək, əl atmaq.
[Vəzir:] …Günün günortasında mənim kimi kişinin evinə giribdir ki, övrətimə əl uzatsın. M.F.Axundzadə;

3) kömək istəmək, kömək diləmək, kömək üçün birisinə müraciət etmək. Başqasına kömək üçün əl uzatmaq;
4) kömək etmək, yardım etmək, kömək əli uzatmaq. Əlacın olanda el üçün ağla; Yoxsula əl uzat, nəzarət eylə! Aşıq Şəmşir;
5) girişmək, başlamaq.
[Mozalanbəy:] Sən elə məsələlərə əl uzatma. Ə.Haqverdiyev.

Əl üstündə əl var – hər adamdan daha güclü adam var.
Əl üstündə kimin əli – Azərbaycan xalq oyunlarından birinin adı.
Əl üzmək – ümidini kəsmək, daha gözləməmək.
Əzizim gedər, qalmaz; Axar su gedər, qalmaz; Vəfalı əlin üzməz; Vəfasız gedər, qalmaz. (Bayatı).
Vidadi ortaboylu, çalsaqqal, … çox dindar və dünyadan əl üzmüş bir adam idi. Çəmənzəminli.
Üç aydır ki, ormanların arasında yataraq; Əl üzmüşdür vətənindən, millətindən Gəray bəy. S.Vurğun.
Həmin vaxtdan əl üzmüşdü hamı buruqdan. Ə.Cəmil.

Əl verir – bəsdir, yetər, kifayətdir. Əl verir, başqa söz danış.
Əl vermək1) əl-ələ tutmaqla görüşmək. Onlar birbirlərinə əl verdilər.
– Rast gəlir yenə də dostlar, tanışlar; Görüşür, əl verib öpüşürük biz. S.Vurğun;

2) işə yaramaq, xeyirli olmaq, əlverişli olmaq. Bu iş ona əl vermir. – Bahəm söhbət edə-edə gedərik.
Təklik mənə də əl verməz. Ə.Haqverdiyev;

3) üz vermək, baş vermək, olmaq. Peşmançılıq əl verdi. Yorğunluq əl verdi.
– Koroğluya yalqızlıq əl vermişdi. Koroğlu”.
Qeyrət mənə əl verib, bir dəqiqə çəkməyib, Teymur ağanı çəkdim pişləngə. M.F.Axundzadə.

Əl vurmaq1) toxunmaq, dəymək. Hər şeyə əl vurur. Kitablara heç əl vurmamışam. – Bağında bax narınca; Əl vurma saralınca. (Bayatı);
2) qarışmaq, girişmək, toxunmaq, müdaxilə etmək. Sən bu işə əl vursan, mən qarışmayacağam;
3) əl çalmaq.
Əl vurun, cərgə durun; Sonadır, yaylağa gəlir. Aşıq Nəcəf.
Döyüşçülər ayağa qalxaraq əl vurur: – Xalqımıza bizim təşəkkür və salamımızı yetirin! – deyə qışqırırlar. M.İbrahimov;

4) bax əl basmaq.
Gülzarına Quran deyə əl vurdum; İnanmadın niyə, gülmədin yəni. Ə.Cavad.

Əl yaylığı – əl, burun silmək üçün cibdə gəzdirilən kiçik yaylıq. Cibindən əl yaylığını çıxarıb tərini sildi.
Əl yeri – müraciət etmək, sonradan məsələyə qayıtmaq, yenidən danışıq aparmaq üçün vasitə, bəhanə. O, təklifi rədd üçün yenə bir əl yeri saxladı.
– Bircə düyün, yapışmağa bir əl yeri; Bir anlığa səni, səni xilas üçün; Tapılmadı. M.Araz.

Əl yetirmək – kömək etmək.
Ay qadaşlar, mənə bir əl yetirin; Yüküm ağırdı, çata bilməyirəm. Şəhriyar.

Əl yetmək – bax əl çatmaq.
Göyərçin havadadır; Əl yetməz, yuvadadır. (Bayatı).

Əl(lər)i duada din. – dua oxumaq məqsədi ilə əllərini qaldırmış halda.
Şəhərin kənarı, camaat ayaq üstə, əlləri duada, dodaqları dua vird edir. C.Məmmədquluzadə.

Əl(lər)ini döşünə qoymaq – ehtiram, yaxud razılıq əlaməti olaraq əllərini döşünə qoyub təzim etmək.
Xəlilin anası üzünü örtüb küncə girdi və Xəlil də əlini döşünə qoyub, mollasına təzim edib ədəblə durdu. Ə.Haqverdiyev.
Əl(lər)ini qaldır! – “tabe ol! təslim ol!” mənasında düşmənə əmr.
Əldə bəhanə etmək – əsaslanmaq, bəhanə etmək.
…Şəriəti əldə bəhanə edib, biçarə avam camaatı öz qərəz və mərəzimizə alət edirik. C.Məmmədquluzadə.

Əldə bəsləmək – ev şəraitində, əldə saxlamaq, ələ öyrətmək, əhliləşdirmək.
Bu ayı meşə ayısı deyil, əldə bəslənmiş ayıdır. S.S.Axundov.

Əldə böyümək – ev şəraitində, ailədə tərbiyə almaq, böyümək.
Bəy, eyib olmasın soruşmaq, əldə böyümüsüz, yoxsa meşədən tutulmusunuz? N.Vəzirov.

Əldə etmək – bir şeyə nail olmaq, ələ keçirmək, tapmaq, qazanmaq. İmkan əldə etmək.
[Yaşlı kişi:] Münasib bir fürsət əldə edincə bu arzumu anama açacaqdım. S.Hüseyn.
Zabit nə qədər axtarmışdısa, vəsiqə adlı bir parça kağız əldə edə bilməmişdi. M.S.Ordubadi.

Əldə gəzdirmək – həddindən artıq əzizləmək.
Əldə qoymaq – üzdə, əl çatan yerdə qoymaq, əl altında, hazır vəziyyətdə saxlamaq. Gedəndə açarı əldə qoy.
Əldə ölmək1) öldürülmək.
Çillə gərək şəhid qəbri üstündə, yəni əldə ölmüş bir adamın qəbrinin üstündə kəsilsin. Ə.Haqverdiyev;

2) başqalarının əhatəsində ölmək.
Əldə saxlamaq1) bax əldə bəsləmək;
2) əldən verməmək, özü üçün saxlamaq. [Tın-tın Musanın oğlu:] Bəlkə bir növlə dükanımızı əldə saxlayaq. Kim kimədir? Qantəmir;
3) gələcəkdə lazım ola biləcək bir şəxsi hörmətlə, yaxud naz və arzusu yerinə yetirilməklə öz tərəfinə çəkmək.
Min dəfə sənə deyirəm, maymaq böyükləri əldə saxla, adamın olsun. Mir Cəlal.

Əldən almaq1) ələ keçirmək, sahib olmaq, yiyələnmək, ixtiyarına almaq. Bütün hakimiyyəti ələ almaq;
2) öz iradəsinə tabe etmək, öz tərəfinə çəkmək.
[Sona] bir az da yanaşır və onu ələ almaq istəyir. H.Nəzərli.

Əldən buraxmaq1) fürsəti qaçırmaq, ötürmək;
2) əl çəkmək, boşlamaq;
3) qaçırmaq, qaçmağına imkan vermək.
Gözətçi həmsöhbətini əldən buraxdığına təəssüfləndi və papiros eşib balaca müştüyünə keçirdi. İ.Şıxlı.

Əldən çıxarmaq1) bax əldən qaçırmaq;
2) köhnəltmək, üzmək, dağıtmaq. Kostyumlarını geyib əldən çıxarmaq;
3) bir işi görüb qurtarmaq, tamamlamaq.
Tut ağacın darama; Əldən çıxar barama; Halal zəhmətlə gələr; Haram gedər harama. (Bayatı).

Əldən çıxmaq1) qeyb edilmək, itirilmək, yox olmaq. Var-dövlət əldən çıxdı.
– Doğrudan, uşaqlıq bir gözəl nemət imiş ki, əldən çıxdı. C.Məmmədquluzadə;

2) köhnəlmək, yıpranmaq, əldən düşmək. Paltarı lap əldən çıxıb;
3) aradan çıxmaq, qaçmaq, əkilmək, ortadan yox olmaq.
[Qasım kişi:] Bala, bir az qıvraq qaçın, əldən çıxın… C.Məmmədquluzadə;

4) qayrılmaq, hazırlanmaq, istehsal edilmək. Əldən çıxmış məhsul. Bu qab yaxşı əldən çıxıb.
Əldən düşmək1) zəifləmək, haldan düşmək, üzülmək, halsızlaşmaq. O qocalıb lap əldən düşübdür. Uşaq qaçmaqdan əldən düşdü.
– Anası bilər, bir də qızı, mən daha yorulub əldən düşmüşəm. S.Rəhimov;

2) yoxsullaşmaq. Var-yoxu gedib, əldən düşüb;
3) dağılmaq, köhnəlmək, yıpranmaq. Evin balkonu əldən düşüb. Ayaqqabılarım lap əldən düşüb.
Əldən getmək1) son dərəcə istəmək, sevmək, arzulamaq. Onda nə görmüsən ki, əldən gedirsən;
// nazını çəkmək, son dərəcə əzizləmək. Ana uşağı üçün əldən gedir;
2) məhv olmaq, puça çıxmaq, heç olmaq, xarab olmaq, əldən çıxmaq. Taxıl əldən gedir, tez sulamaq lazımdır.
– Yalnız, nə deyim, getdi mənim millət əlimdən; Torpaq başıma, çıxdı bütün izzət əlimdən. M.Ə.Sabir.
[Birinci kəndli:] Əlac elə, aşağı bağlar əldən getdi. H.Nəzərli.

Əldən qaçırmaq – bax əldən buraxmaq.
Əldən qoymaq – əldən buraxmaq, əldən qaçırmaq.
Əldən qoymamaq1) buraxmamaq, tərgitməmək, daha yada salmamaq. Zarafatı əldən qoymur.
– Dəvədən yıxılıb höt-hötünü əldən qoymur. Ə.Haqverdiyev;

2) əl çəkmək, narahat etmək.
[Balaxan:] Xeyr ha, sən öləsən, əldən qoymaram. C.Cabbarlı.
Ancaq nə edəsən ki, aylardan bəri başında yer eyləyən şirin niyyətlər Gəldiyevi əldən qoymurdu. Mir Cəlal.

Əldən qurtarmaq – xilas olmaq, canını qurtarmaq.
Əldən nə gələr – nə etmək olar, çarə yoxdur.
[Rəhim:] İndi iş işdən keçəndən sonra əldən nə gələr? H.Nəzərli.

Əldən salmaq – çox yormaq, əziyyət vermək, üzmək. Qova-qova toyuğu əldən salıb tutdu. Heyvanı döyə-döyə əldən saldı. Səsküy bizi əldən saldı.
[İbad:] Şəhəri əldən salmışsınız, indi də gəlib bizə əl uzadırsınız? C.Cabbarlı.

Əldən tutmaq – kömək, yardım etmək.
[Məsmə:] Mən səni böyüdüb bir tikə çörək gətirən, əldən tutan eləmək istəyirəm. Mir Cəlal.

Əldən vermək – davam etdirə bilməmək, saxlaya bilməmək. Təşəbbüsü əldən vermək. Bayrağı əldən vermək.
Əldən yapışmaq – bax əldən tutmaq.
Əldən-dildən düşmək – bax əldən düşmək.
Əldən-dildən salmaq – bax əldən salmaq.
Əldən-ələ düşmək (keçmək)1) qapıbaqapı düşmək, müəyyən bir yeri, məskəni olmamaq. Göyərçinəm, uçdum, gəl; Əldən-ələ düşdüm, gəl. (Bayatı);
2) birisindən başqasına keçmək, bir-birinə ötürülmək.
Əldən-ələ gəzmək1) çox əziz olmaq, hamının istəklisi olmaq, çox qiymətli, dəyərli olmaq. Uşaq əldənələ gəzir;
2) çox rəvac olmaq.
Əldən-ələ gəzir malı Təbrizin. Aşıq Qərib”.
[Qurbani:] Xasiyyətdi, əldən-ələ gəzirsən; Yoxdu sana qorxu-qadağa, alma! “Qurbani”;
// çox oxunmaq, hamı tərəfindən sevilib oxunmaq. [Nurcabbar Bağıra:] Bax, sənin xoşuna gəlib.
Gör dünyada sənin təkin nə qədər adam var? Nağıllarımı ortalığa çıxartsam, əldən-ələ gəzər. İ.Məlikzadə.

Ələ baxmaq – möhtac olmaq, maddi cəhətdən başqasından asılı olmaq, ondan yardım gözləmək. İndi qocalmışdır, işləyə bilmir, ələ baxır.
// Başqasının öhdəsində olmaq. Cavankən tənbəllikdən ələ baxır.
Ələ dolamaq – aldatmaq, oynatmaq.
…Camaatı ələ dolamaq zarafat deyil. Ü.Hacıbəyov.

Ələ düşmək1) tapılmaq, ələ keçmək, hasil olmaq. At ələ düşər, ot ələ düşməz. ( Ata. sözü ).
Bidamaq olmaqdan nə düşər ələ; Şükr elə Allaha, gəz gülə-gülə! M.P.Vaqif.
Axtarıram, uşaqlıq düşmür ələ. A.Səhhət;

2) tutulmaq, yaxalanmaq, ələ keçmək, girə keçmək. Səni göydə axtarırdım, yerdə əlimə düşmüsən.
– Bəyin adamları Cəfərqulunu bərk axtarırdı, harada ələ düşsəydi, o dəqiqə öldürəcəklərdi. Qantəmir.
Çıxdın aralıqdan, düşmədin ələ. R.Rza.
Allah eləməsin, əllərinə düşəsən.
Özünü gözlə, dost! S.Vəliyev.

Ələ gələn – hasil, hasil olan, əldə edilən.
Ələ gəlmək – əldə edilmək, hasil olmaq.
Ancaq iki il o mahalda quraqlıq keçdi, əkindən heç bir şey ələ keçmədi. B.Talıblı.

Ələ gətirmək – əldə etmək, ələ keçirmək, nail olmaq.
Demək olar ki, behiştdə vədə olunan ləzzətlərin hamısını Tiflisdə qışda ələ gətirmək olar. C.Məmmədquluzadə.

Ələ girmək – bax ələ düşmək.
Elm pul ilə ələ girməz, ancaq çalışmaq ilə qazanılar. Məktəb”.

Ələ xına qoymaq1) əllərini xına ilə boyamaq.
Köhnə adətlərdən biri ələ xına qoymaq idi. H.Sarabski;

2) məc. şərikli işdəki xeyirdən yoldaşın əlini çıxarmaq.
Ələ keçirmək1) tapmaq, əldə etmək.
Hər şeydən əvvəl ələ silah keçirmək lazımdı. S.Vəliyev;

2) tutmaq;
3) ixtiyarına keçirmək, sahib olmaq, mənimsəmək.
Ələ keçmək – bax ələ düşmək.
O vaxt ki, azadlığın işartısı göründü; Qəlbimizi bir anda dəlib keçdi o bayraq; Qəlbimizdən boylanıb ələ keçdi o bayraq. B.Vahabzadə.

Ələ öyrənmək – əhliləşmək.
Ələ öyrətmək – əhliləşdirmək. Tülkü balasını ələ öyrətmək.
Ələ salmaq1) ələ keçirmək, əldə etmək, tapmaq. Gəlmişdim bu Dərbənddə qalmağa; Bir tülək tərlanı ələ salmağa. Aşıq Abbas;
2) məc. dolamaq, oynatmaq, masqara etmək, araya qoymaq.
Cəfər Quluya göz vurdu və Ocaqverdini ələ salmağa başladı. Çəmənzəminli.
Əla salma daha bir bunca əvamı, mən ölüm; Nəql edib Rüstəmü Keykavusü Sami.
mən ölüm. Ə.Nəzmi.

Ələ tapşırmaq – əmanət vermək, saxlamaq üçün vermək, təslim etmək.
[Atabəy:] Mən öz qəlbimi haman ələ tapşırmaq istəyirəm. M.S.Ordubadi.

Ələ vermək – təslim etmək, xəbər vermək, satmaq. Yoldaşı ələ vermək.
[Səlma:] Sən bir qonaqsan, qatil olsan belə; Səlma həlak olur da, verməz ələ. H.Cavid.

Əl-əl gəzmək – baxmaq, ya oxumaq üçün bir-birinə verilmək (çox bəyənilən şey haqqında). Çəkdiyi rəsmlər əl-ələ gəzirdi.
– Ustanın neçə həftəyə başa gətirdiyi başmaqlar məsciddə əl-əl gəzərdi. Çəmənzəminli.

Əl-əl üstə dayanmaq – hazır, amadə vəziyyətdə olmaq, hazır dayanmaq.
Qurbani … baş əyib, xidmət məqamında əl-əl üstə dayandı. (Nağıl).
Hər on-on beş addımda bir xidmətçi əl-əl üstə duraraq əmr gözləyir, gözlərini qonaqlardan çəkmirdi. M.İbrahimov.

Əl-ələ vermək1) bir-birinin əlini tutmaq.
Gəl verək əl-ələ, çıxaq bir bağa; Gül-gülə sarmaşır, budaq-budağa… Aşıq Abbas.
Yox, yox, bu bayram günü gəlin verib əl-ələ; Yallı gedək bu gün biz. B.Vahabzadə;

2) birgə, bir yerdə çalışmaq, bir iş görmək.
İkimiz əl-ələ verib istədiyimizə nail olacağıq. (Qəzetlərdən).

Əl-ətək eləmək köhn. – yalvarmaq, iltimas etmək.
Əmanətim budur: bir kənara çək; Yalvarıb, yapışıb elə əl-ətək… Q.Zakir.

Əli (əlləri) sustalmaq – həvəsdən düşmək, ümidsizliyə qapılmaq, ruhdan düşmək.
Əli altında olmaq – yaxında hazır halda olmaq. Kitablar hamısı əlimin altındadır.
Əli aşağı düşmək – yoxsullaşmaq, kasıblaşmaq.
Əli aşağı olmaq – yoxsul, kasıb olmaq; maddi ehtiyac çəkmək.
Əli aşağı olmasaydı, bu il üzümlüyü bir az böyüdərdi. Ə.Əbülhəsən.
[Məşədi Məmməd:] …Ay Səməd dayı, burada mən də bir işə girərdim.
Yoxsa əlim çox aşağıdır. B.Talıblı.
Eyibdir, bala, müdirimizə bədbəxtlik üz verib, əli aşağıdır, gərək ona kömək edək. Kirpi”.

Əli beldə – lovğalovğa, əkə-əkə.
Əli bir yerə (işə) yetişmək – müəyyən bir peşə, sənət, ixtisas sahibi olmaq, bir işdə işləmək.
…Qoy Fərhad qurtarıb gəlsin, əli bir yerə yetişsin, yəqin ki, məni bu halda qoymayacaq, mühəndis bir adama məni saxlamaq ağır olmaz. C.Cabbarlı.

Əli boşa çıxmaq – istədiyinə nail olmamaq, təşəbbüsü boşa çıxmaq, nəticəsiz qalmaq, heç bir şey əldə edə bilməmək.
[Nəbi] bir neçə adamdan borc pul istəyir, amma əli boşa çıxır. Qaçaq Nəbi”.

Əli çatmamaq – vaxtı, macalı olmamaq, vaxt tapmamaq. Əlim çatmır ki, bir sizə gəlim;
// görməmək, görüşə bilməmək, görməyə, görüşməyə vaxtı olmamaq.
…Əhməd də çox zaman şəhərdə və qəzada olur, Cəmilə əli çatmırdı. Mir Cəlal.

Əli çıxmaq – məhrum olmaq, əlində saxlaya bilməmək.
Kölgəyə uyma hirsü qəflətdən; Ta əlin çıxmasın həqiqətdən. A.Səhhət.
Amma sözün doğrusu budur ki, dəxi mollaların məktəbindən əlim çıxandan sonra, əməlli-başlı müsəlman dərsi görmədim. C.Məmmədquluzadə.
[Bəhram:] Maldan əlin çıxarsa, canın sağ olsun. C.Cabbarlı.

Əli dinc oturmamaq1) daim bir şeylə məşğul olmaq;
2) heç bir ehtiyac olmadan toxunmaq, əl vurmaq, toxunaraq, qurdalayaraq xarab etmək.
Əli əlinə dəymək – əl verib görüşmək.
Mən bir qurban kəsərəm; Əli əlimə dəyəndə. (Bayatı).

Əli əsmək (bir şeyin üstündə) məc. – xəsislik etmək.
Əli gəlmək – qıymaq, rəva görmək.
Əli gəlməmək – qıymamaq, rəva görməmək.
Titrəyir, gecikir, əli gəlməyir; Bilməyir nə oyun hazırlar təqdir. Şəhriyar.

Əli gətirmək – çox qazanmaq;
// oyunda bəxti gətirmək, dalbadal çoxlu udmaq. Əli gətirmir ki, gətirmir.
[Səlim bəy:] Budur, bir neçə gündür əlim çox yaxşı gətirir. Ə.Haqverdiyev.

Əli gicişmək1) kimisə vurmaq istəmək, vurmağa bəhanə axtarmaq. Əlim gicişir, durub döyəcəyəm ha!
2) zar. əlinə pul gəlmək ehtimalı olmaq.
Əli iş tutan – işləyən, işləyə bilən. Əli iş tutanın hamısı buraya toplaşmışdı.
Əli işdə olmaq – işləmək, bir işlə məşğul olmaq.
Sənət məktəbini bitirən gündən əlim işdədir. Kirpi”.

Əli iti – əldən çox cəld.
[Aslan bəy:] [Aydəmir] şeytan oğlu doğrudan igiddir, həm də əli itidir. C.Cabbarlı.

Əli kəsilmək – məhrum olmaq.
Əli qalxmaq (adətən inkar formasında işlənir) – bax əli gəlmək.
[Pirverdi Camal bəyə:] Üç min deyil, on min də olsa, heç kimin əli qalxmaz sizin canınıza qəsd etsin. N.Vəzirov.

Əli qələm tutan – savadlı, yaza bilən.
Məktəbin əli qələm tutanı Hidayətin və qəzetin başına toplandı. Mir Cəlal.

Əli qələm tutmaq – yazmağı bacarmaq, savadlı olmaq.
Əli qıymaq – əli getmək, rəva görmək, əsirgəmək, qıymaq. Əlim qıymır ki, bu ağacları kəsim.
Əli qoynunda – məyus, məəttəl, çarəsiz, naçar bir halda. Əli qoynunda durub baxır.
[Pristav:] Bu kasıb bədbəxtin öküzünü aparıbsan, binəvanı əli qoynunda qoyubsan. Ə.Haqverdiyev.
[Qızxanım] gündüz axşama qədər və gecə sabaha qədər əli qoynunda, boynu çiynində oğlunun yanını kəsdirib oturur idi. Məktəb”.

Əli silah tutan – silah götürə bilən, silahdan istifadə edə bilən, vuruşa bilən.
Hər əli silah tutan aləmə ağalıq etmək istəyirdi. Mir Cəlal.

Əli soyumaq – işdən soyumaq, həvəsdən düşmək, ruhdan düşmək.
Əli təmiz olmaq – işində düz olmaq, tapşırılan şeyə xəyanət etməmək.
[Hacı Murad:] İndi de görüm, əlin-zadın təmizdirmi? S.S.Axundov.

Əli təmiz olmamaq – arabir kiçik oğurluğa meyil etmək.
Əli titrəmək – bax əli əsmək.
Əli tutmaq – bax əli gətirmək.
Əli üzülmək – ümidi kəsilmək, çarəsiz qalmaq, əli çıxmaq, məhrum olmaq.
Dağlar tutum dumanı; Yoxdu bircə umanı; Eldən əli üzülüb; Kimə getsin gümanı? (Bayatı).

Əli varmaq – bax əli gəlmək. Əlin necə vardı ki, bu işi sən gördün?
Əli yetişmək (yetmək) – çatmaq, nail olmaq. Onu görmək istəyirəm, əlim yetişmir.
– Uzaq düşüb, əlim yetməz; Həsrət qoyma yara məni. Aşıq Abdulla.

Əli yüngül – bax əliyüngül.
[Vaqif:] Lələ, əlin yüngüldür, ağanın arxasınca su at, uzaq səfərə gedir. Çəmənzəminli.

Əlim yaxanda olsun – o dünyada mənə cavab verəsən (dini təbir).
Əlimin içindən (ortasından) gəlmək – yaxşı eləmək, əcəb etmək (bir hərəkətə qarşı edilən etiraza qabacasına cavab).
[Sənəm Güllüyə:] Belə yaxşı eləyirəm, əlimin içindən gəlir, yazdırıram … əlindən gələni beş qaba çək! Ə.Haqverdiyev.

Əlində ölmək – bilavasitə özünə baxan, xidmət edən adamın lap yanında, qabağında ölmək.
Əlində saxlamaq – başqasına verməmək, əlindən verməmək, öz ixtiyarında saxlamaq, sahib olmaq.
Düşmən kəndi əlində saxlamaq üçün bütün qüvvətini sərf etdi. M.S.Ordubadi.

// Özünə tabe vəziyyətdə saxlamaq, əldə saxlamaq.
Əlindən (əlinizdən) gələni beş qaba çək (çəkin) – hər nə bacarırsan (bacarırsınız) elə(yin), heç şeydən qorxmuram.
Əlindən almaq1) birini bir şeydən məhrum etmək. Hakimiyyəti burjuaziyanın əlindən almaq. İxtiyarı əlindən almaq.
– Sənin kimi bacıoğlunu Allah Rəşidin əlindən alsın. H.Nəzərli.
Aldı əldən əqlimi ahü nəvasi bülbülün; Huşu tarac etdi ləhni-dilrübası bülbülün. Ə.Nəzmi;

2) zəbt etmək, zorla almaq. Var-yoxunu əlindən almaq;
3) başqasının şeyinə, malına və s.-yə zorla və ya başqa yolla sahib olmaq, mənimsəmək.
Aldadıban alar əlindən varın; Elə ki keyfincə saf gördü karın. Q.Zakir;

4) məhrum etmək.
İndi [Həzi Aslanov] vəfat etmiş, ölüm əbədi olaraq onu bizim əlimizdən almışdır. M.İbrahimov.

Əlindən çıxmaq1) hazırlamaq, qayırmaq, hasil etmək. Bu iş kimin əlindən çıxıb?
// Birinin rəhbərliyi altında hazırlanmaq, yetişmək, öyrənmək. Usta əlindən çıxıb;
2) itirmək, qeyb etmək, məhrum olmaq.
Əlindən dad çəkmək – həddindən artıq narazılıq, şikayət bildirir.
[Namaz:] Camaat Həsənin əlindən dad çəkir. Ə.Haqverdiyev.

Əlindən düşməmək – həmişə əlində olmaq, yerə qoymamaq, heç vaxt ayrılmamaq (bir şeydən).
Atarsan, yıxarsan xeyli zamandı; Nə ox düşər, nə də kaman əlindən. Q.Zakir.
[Gəldiyevin] düz on yeddi gün qələm, xətkeş, pərgar, rezin əlindən düşmədi. Mir Cəlal.
[Surxay Aydına:] Əvvəlləri [tar] əlindən düşməzdi. C.Cabbarlı.

…əlindən düşsün! – qarğış ifadəsi kimi işlənir.
Əlindən getmək1) əlindən çıxmaq, əldə saxlaya bilməmək. Kamandan ox tükəndi; Əlimdən yay da getdi. (Bayatı);
2) itirmək, qeyb etmək, yox olmaq, ölmək.
[Həsən:] İndicə bir nər kimi oğlu əlindən getdi. H.Nəzərli.

Əlindən gələni etmək (eləmək)1) mümkün olan hər bir şeyi etmək, özündən asılı olan hər tədbiri görmək. …İşin mənafeyinə xidmət etmək üçün əlimizdən gələni edəcəyik;
2) nə bacarırsa, hər nə pislik varsa etmək.
[Hafizə xanım:] Çor xanım, zəhrimar xanım, itil çölə… Bəyin sağlığında əlindən gələni eləyib, indi məni də arvad görüb istəyir mənim başıma corab hörsün. Ə.Haqverdiyev.

…əlindən gələr –
…gözləmək olar (mənfi şəkildə).
Əlindən gəlmək – bacarmaq, imkanı, iqtidarı olmaq. Əlimdən gəlsəydi, edərdim.
[Məşədi Həsən:] Yəni özgələrə quyu qazmaq əlindən gəlirmi? Ə.Haqverdiyev.
[Qurbanəli:] İgidin əlindən hər şey gələr. H.Nəzərli.
Müavin təbiəti yumşaq adam idi, rədd eləmək əlindən gəlməzdi. Mir Cəlal.

Əlindən iş gələn – bacarıqlı, işbilən, işbacaran, zirək.
[Bədircahan bəyim:] A kişi, adam gərək özünü aldatmasın… Bu zəmanədə xan, bəy o adamdır, başında ağlı ola, cibində pulu, əlindən iş gələn ola. N.Vəzirov.

Əlindən iş gəlməmək – bacarmamaq, heç bir şey edə bilməmək, gücü çatmamaq, aciz olmaq.
Ögey atamın anamla rəftarını görüb, əlimdən bir iş gəlmədiyinə görə, biixtiyar ağlardım. H.Sarabski.

Əlindən iş gəlməyən – bacarıqsız, aciz, iş bacarmayan adam. Əlindən iş gəlməyən çox danışan olar. ( Ata. sözü ).
Əlindən qaçmaq – yaxasını qurtarmaq, canını qurtarmağa çalışmaq.
Əlindən qurtarmaq1) fəlakətdən, əziyyətdən, ölümdən qurtarmaq, nicat tapmaq.
Rəşidin əlindən ov qurtarmazdı. H.Nəzərli;

2) xilas etmək, azad etmək, qurtarmaq.
[Telli:] Yaxşı ki qonaq gəldi, məni ağamın əlindən qurtardı… Ü.Hacıbəyov.

Əlindən tutmaq – birinə maddi kömək etmək, yardım əlini uzatmaq. Əl tutanın əlindən tutarlar. ( Ata. sözü ).
[Məşədi Səttar:] Əlində maya düzəltmək üçün qədim dost və aşnalarına yönəldi, heç kəs əl tutmadı. Ə.Haqverdiyev.
[Məşədi Qədim:] Ay arvad, sənə də, mənə də övlad lazımdır ki, qocalanda əlimizdən tutan olsun. T.Ş.Simurq.

Əlindən yapışmaq – bax əlindən tutmaq.
Əlindən zara gəlmək – təngə gəlmək, cana gəlmək.
Əlində-ovcunda qalsın – ölməsin, çox yaşasın.
Əlinə almaq – bax ələ almaq.
Məşhur mərhum xanəndə Hacı Hüsü də Məkkədən gələndən sonra əlinə qaval alıb xanəndəlik eyləyirdi. Ə.Haqverdiyev.

Əlinə çöp vermək – aldadıb yola salmaq, başından etmək.
Bizim uşaqlar söhbət arasında deyirdilər ki, “filankəsin əlinə çöp verdilər, getdi”. Kirpi”.

Əlinə düşmək – girinə keçmək.
[Məşədi Həsən:] Xudanəkərdə, Hacı Seyid Ağabalanın əlinə düşərsən, evin yıxılar. Ə.Haqverdiyev.
[Nadir:] Sizi and verirəm Allaha, gedib vaxt var ikən bir tərəfdə gizlənəsiniz ki, məndən sonra zalımlar əlinə düşməyəsiniz. C.Cabbarlı.

Əlinə salmaq – əldə etmək, tapmaq, ələ keçirmək, ələ gətirmək.
[Hacı Murad:] Qırx il külüng çalıb bir cüzi pul əlimə salmışam. S.S.Axundov.

Əlini (əllərini) ölçmək – əllərini oynada-oynada, həyəcanla danışmaq. Əlini ölçməyinə baxma, iş bacaran deyil.
…əlini öpür məc. – əlindən gəlir. Pis işlər həmişə onun əlini öpür.
Əlini ağdan qaraya vurmamaq – heç bir iş görməmək, bikar durmaq.
…Neçə yüz adam əlini ağdan qaraya vurmayıb, müftə dolanır. N.Vəzirov.
[Şəkinski:] Baxın, deyirəm sizə, bundan sonra hər yetən gəlib yenə bir ağa olacaqsa, mən əlimi ağdan qaraya vurmaram. C.Cabbarlı.

Əlini başına çırpmaq (vurmaq) – təəccüblənmək, təəssüflənmək.
Əlini bənd etmək – bir işdən yapışmaq.
Əlini dizinə vurmaq (çırpmaq) – təəccüblənmək, təəssüflənmək. Əlini vurub dizinə, indi gəlib özünə. ( Ata. sözü ).
Əlini əlinə vermək – vüsala çatdırmaq, görüşdürmək, birləşdirmək, qovuşdurmaq.
[Qarı:] Qorxma, oğlan, verrəm əlin əlinə; Eşitdiyin şəhri-Tiflis buradır. Aşıq Qərib”.

Əlini əlinin üstünə qoymaq – bikar, işsiz oturmaq, heç bir iş görməmək.
Əlini gözünün üstünə qoymaq – bu hərəkətlə tapşırılan bir işi yerinə yetirəcəyinə söz verdiyini, hazır olduğunu bildirmək.
Əlini kəsmək – ümidini üzmək, əlini çəkmək.
Əlini qulağının dibinə qoymaq – oxumaq (hava ilə).
[Əhməd:][Əntiqə] əlini ki qulağının dibinə qoydu, zalım qızı lap möcüz görsədir. Mir Cəlal.

Əlinin dalını yerə qoymaq1) tabe olmaq, təslim olmaq, məğlub olduğunu etiraf etmək;
2) tabe etmək, məğlub etmək.
Əlinin içi gicişmək zar. – bax əli gicişmək 2-ci mənada. Əlimin içi gicişir deyəsən, əlimə pul gələcək.
Əlinin suyu – qüvvəti, gücü, zülmü.
Əlinin suyunu heç kəs görməsin! Əllər yuxarı! – bax əllərini qaldır! Əlləri dalında – əllərini dal tərəfdə bir-birinə çatmış halda. Əlləri dalında gəzinir.
Əlləri qızıldır – mahir usta, sənətkar haqqında.
Əlləri yanına sallanmaq – məyus olmaq, ruhdan düşmək, ümidsiz olmaq.
Əllərini daraqlamaq – əl barmaqlarını bir-birinə keçirmək.
Əllərini düyünləmək – əllərinin barmaqlarını bir-birinə keçirərək düyün halına gətirmək.
…Alagöz tir-tir titrəyib əllərini düyünlədi. S.Rəhimov.

Əllərini görmək olmamaq – çox sürətlə işləmək.
[Qızlar] pambığı elə sürətlə yığırdılar ki, əllərini görmək olmurdu. (Qəzetlərdən).

Əllərini işə salmaq1) əlləri ilə işləməyə, bir iş görməyə başlamaq;
2) əlləri ilə vurmağa, dalaşmağa başlamaq, fiziki qüvvəyə əl atmaq.
Əllərini qaldırmaq – təslim olmaq.
Əllərini ölçmək – danışarkən əl(lər)ini oynatmaq, tərpətmək. Əllərini ölçə-ölçə danışmaq.
Əllərini öpür (adətən cəm şəklində) – hazırdır.
…əlini(zi) çək(in)! – başqasının daxili işinə qarışmamağı, başqasına toxunmamağı tələb edən nida. Əllərini yana salmaq – ayaq üstə sakit, hərəkətsiz durmaq; qımıldanmamaq.
Bir əldə (olmaq) – bir adamın ixtiyarında, bir adamda, bir şəxsdə (olmaq).
Bir əldə iki qarpız tutmaq – eyni vaxtda bir neçə işdən yapışmaq, yaxud bir neçə məqsədi əldə etməyə çalışmaq.
Dörd əl mus. – iki adam tərəfindən piano çalma üsulu.
Dörd əllə – bax dördəlli.

Синонимы

  • ƏL 1. ƏL (qolun biləkdən dırnaqlara qədər olan hissəsi) Əlində körpəni oynadır qarı; Göstərir uzanan dilsiz yollan (S

Этимология

  • ƏL Əsli ilişmək kəlməsinin kökü olan il sözü ilə bağlıdır. Engelsdə belə bir fikir var: əl tədricən qabaq ayaq rolunu itirmiş və tutmaq, yapımaq funksiya
ƏQVAM
ƏL-AYAQ
OBASTAN VİKİ
Əl
Əl — insan və meymunun yuxarı ətrafları. İnsan bir əlində 5 barmaq olmaqla 10 barmağa sahibdir. Əl tutma, dartma, itələmə, vurma, yazma kimi onlarla funksiyanı yerinə yetirir. Baş barmağın tutuş zamanı digər barmaqlardan əks tərəfdə yerləşməsi tutma qüvvətini xeyli artırır. Əlin hissetmə qabiliyyəti çox yüksəkdir. Görmə qabiliyyətini itirmiş şəxslərin əllərindəki hissiyat daha güclü olur. == Anatomiya == Əldə 27 dənə sümük var. Bir əlin barmaqlarında isə 14 sümük var. Baş barmaqda 2, qalan barmaqların hərəsində 3 sümük var. == Əllər haqqında maraqlı faktlar == iz hər gün əllərimizdən istifadə edirik və həyatımızı onlarsız təsəvvür edə bilmirik.
Əl-Cəbəl əl-Əxdar
Əl-cəbəl Əl-əxdar (ərəb diliالجبل الأخضر) - Liviyanın Kirenaika regionunda şəhər.
Əl-Münəzzəl Əl-Mübarək
Cudi Dağı - Türkiyədə, cənub-şərqi Anadoluda, Şırnak və Silopi mahal mərkəzləri arasında ihündürlüyü 2 114 metr olan dağ. == Coğrafiyası == == Tarixi rəvayətlər == İslami inanclara görə, Tufandan sonra Nuhun Gəmisi bu dağın üzərinə oturmuşdur. Sözü keçən gəminin Ağrıda tapıldığı mövzusunda söz-söhbətlər vardır. Austen Henry Layard və L. King, bu dağın ətraflarında mismar yazısıyla hazırlanmış Asar kitabələrinə rast gəliblər. Quranda gəminin Cudi dağına oturduğu qey edilir. Hud Surəsində "Ey yer üzü! Ud suyunu. Ey göy! Tut suyunu" deyildi. Su çəkildi, iş bitdi.
Əl-Məhəllə əl-Kübra
Əl-Məhəllə əl-Kübra (ərəb. المحلّة الكبرى‎) — Misirin əl-Qərbiyyə mühafəzəsində şəhər. Əhalisi təxminən 543.271 nəfərdir (2018).
Əl-Məscid əl-Haram
Məscidül-Həram (ərəb. المسجد الحرام‎) — Məkkə şəhərində məscid. Kəbəni daxilinə alan və "Hörmətli Məscid" mənasını verən bu "Məscidül-Həram" ifadəsi Quranda 16 yerdə işlənib. Kəbə İbrahim və İsmail peyğəmbərdən sonra bir çox dəyişikliklərə uğramışdır. Ayrı-ayrı dönəmlərdə qismən genişləndirilərək indiki duruma gəlib çıxmışdır. Hazırda Məscidül-Həramın sahəsi 361.000 m2-dır. Ümrə və həcc ziyarətinin rüknü olan səy əməlinin icra olunduğu Səfa və Mərva təpələri də bu məscidin ərazisindədir.
Əl-Əsvəd əl-Ansi
Əl-Əsvəd əl-Ənsi (ərəb. عبهلة بن كعب‎; bilinmir – 632, Yəmən) — daha çox əl-Əsvəd əl-‘Ansi (ərəb. الاسود العنسي‎) — Ərəbistanın “yalançı peyğəmbərlərindən” biri. Daha çox Zül-ximar (ərəb. ذو الخمار‎) kimi də tanınırdı. == == Əl-Əsvəd Əl-Ənsi qəbiləsinin Mədhic qolundandır. İslam ənənəsində o, falçı və sehrbaz (kahin) kimi tanınırdı. Əl-Əsvəd Yəmənin qərb hissəsində yaşayan Ansit qəbiləsinin başçısı idi. O, Məkkəyə "vida həccindən" sonra xəstələnən İslam peyğəmbəri Məhəmmədin ömrünün sonuna yaxın özünü peyğəmbər elan edir. Əl-Əsvəd öz bəstəsinin ayələrini oxuyaraq bunların Allahdan ona nazil olan vəhylər olduğunu iddia edir.
Əl-Ədl
Əl-Ədl (ər. العدل) — Allahın adlarından biri. Ey iman gətirənlər! Allah qarşısında (borcunuzu yerinə yetirməkdə) sabitqədəm və ədalətli şahidlər olun. Hər hansı bir camaata qarşı olan kininiz sizi ədalətsizliyə sövq etməsin. Ədalətli olun. Bu, təqvaya daha yaxındır. Allahdan qorxun. Allah etdiklərinizdən xəbərdardır! (Maidə Surəsi, 8) Allah ədalətlilərin ən xeyirlisidir.
Əl-Əfuv
Əl-Əfuv (ər. العفو) — Allahın adlarından biri. Əgər yaxşı bir əməli aşkara çıxarsanız, yaxud onu gizlətsəniz və ya bir pisliyi əfv etsəniz (Allah onları bilər). Həqiqətən, Allah bağışlayandır, qüdrət sahibidir! (Nisa Surəsi, 149) İnsan, yaradılış etibarıyla səhv etməyə meylli varlıqdır. Hər an, bir çox mövzuda qüsurlu düşünə bilər, səhv bir qərar verə bilər, xətalı rəftar göstərə bilər. Ancaq insanı yaradan və ondakı bu çatışmamazlıqları bilən Allah, edilən səhvləri də əfvedicidir. Allahın "əfvediciliyi" olmasa heç bir insanın cənnətə girməyi mümkün olmazdı. Bu gerçəyə Quranda açıqça diqqət çəkilmişdir: Əgər Allah insanları zülmləri üzündən cəzalandırsaydı, yer üzündə heç bir canlını sağ buraxmazdı. Lakin (Allah) onlara müəyyən müddət (ömürlərinin sonunadək) möhlət verər.
Əl-Əhram
"Əl-Əhram" (ərəb. الأهرام‎; azərb. Piramidalar‎) — Misirin paytaxtı Qahirədə nəşr olunan gündəlik qəzet. Qəzet 1875-ci ildə Livanlı iki xristian qardaş – Salim və Bişara Takla tərəfindən yaradılmışdır. 1881-ci ildən sonra gündəlik nəşrə keçmişdir. 29 yanvar 2015-ci ildə naməlum silahlılar Əl-Əriş şəhərindəki qəzetinin regional bürosuna hücum edərək 6 nəfəri qətlə yetirmişdir.
Əl-Əhəd
Geri qalmış üç nəfəri də (bağışladı). Hətta yer üzü öz genişliyinə baxmayaraq onlara dar gəlmiş, ürəkləri (kədərdən) sıxılmış və yəqin bilmişdilər ki, Allahdan (Onun əzabından), ancaq Onun Özünə sığınmaqdan başqa çarələri yoxdur. Sonra (Allah) peşman olsunlar deyə onların tövbəsini qəbul etdi. Həqiqətən, Allah tövbələri qəbul Edəndir, Rəhmlidir.İnsanların hamısı dua etməyə möhtacdır. Dua edən insan, qarşısına çıxa biləcək çətin, ya da asan hər cür vəziyyəti, bütün hadisələri, kainatın Yaradıcısı və hakimi olan Allaha yönəltmiş, Ona sığınmış deməkdir. Bir problemi həll etmənin, ya da bir zərəri önləmənin bütün yollarının kainatdakı bütün qüdrətin sahibi olan Allaha dayandığını bilmək, bütün işlərdə Onu vəkil tutmaq və yalnız Ona sığınmaq qullar üçün böyük bir güvən qaynağıdır. Bu sığınma, gücü məhdud və sonlu varlıq olan insanın, gücü sərhədsiz bir qüdrət qarşısında acizliyini qəbul edərək ehtiyacını Ondan istəməsiylə reallaşır. İnsanı yalnız bir damla sudan yaradan, bütün varlıq aləmini yoxdan var edən Allah üçün hər hansı bir adamın çətinliyini, ya da ehtiyacını aradan qaldırmaq çox asandır. Ondan başqa sığınılacaq heç kim, heç bir məbud yoxdur. Göydə və yerdə nə varsa ehtiyacını Allahdan istəyir.
Əl-Əlameyn
Əl-Ələmeyn (ərəb. العلمين‎) — Misirin şimalında şəhər. İsgəndəriyyədən 106 km qərbdə yerləşir. Əhalisi təxminən 2.413 nəfərdir (2006). Şəhər İkinci dünya müharibəsi zamanı Əl-Ələmeyn döyüşləri ilə yadda qalmışdır.
Əl-Əliyy
Əl-Əliyy (ər. العلي) — Allahın adlarından biri. (Heç bir bəşər övladına Allahla danışmaq müyəssər olmaz, çünki bəşər övladı olan peyğəmbərlər maddi aləmdə, zaman və məkan daxilində olduqları halda, Allah qeyri-maddidir, zaman və məkan xaricindədir. Allahla onlar arasında minlərlə zülmət və nur pərdəsi vardır. Buna görə də Allahın peyğəmbərlərlə bir yerdə qarşı-qarşıya durub danışması qeyri-mümkündür). Allah bəşər övladı ilə (Musanın anası ilə olduğu kimi) ancaq vəhylə (ilham və röya ilə), yaxud (Musa kimi) pərdə arxasından danışar (Allahın kəlamı eşidilər, amma Özü görünməz). Və ya bir elçi (mələk) göndərər ki, o da Allahın izni ilə (göndərildiyi kimsəyə) Onun istədiyini vəhy edər. Həqiqətən, O (hər şeydən) ucadır, hikmət sahibidir! (Şura Surəsi, 51) Allah Quranda Özünü bizə tanıdıb: Bütün aləmləri yaradan, kainatın tək hakimi olan Allah Ucadır. Göylərin, yerin və bu ikisi arasında olanların yeganə sahibi Odur.
Əl-Ələmeyn
Əl-Ələmeyn (ərəb. العلمين‎) — Misirin şimalında şəhər. İsgəndəriyyədən 106 km qərbdə yerləşir. Əhalisi təxminən 2.413 nəfərdir (2006). Şəhər İkinci dünya müharibəsi zamanı Əl-Ələmeyn döyüşləri ilə yadda qalmışdır.
Əl-Ərəbiyə
Əl-Ərəbiyə adası (ərəb. جزيرة العربی‎) — Fars körfəzində Farsi adası yaxınlığında Səudiyyə Ərəbistanı adalardan biridir.
Əl-Əvvəl
Əl-Əvvəl (ər. الأوّل) — Allahın adlarından biri.
Əl-Əyun
Əl-Əyun (ərəb. العيون‎, isp. El Aaiún) — Qərbi Saharanın ən iri şəhəri, şimal-qərbi Afrikada mübahisəli ərazi. Mərakeşin nəzarəti altındadır. Mərakeşin — Əl-Əyun-Bujdur-Saqiet-əl-Hamra vilayətinin mərkəzi, həmçinin Saxara Ərəb Demokratik Respublikasının paytaxtı. Şəhər Mərakeşin nəzarəti altında olduğundan SƏDR-in müvəqqəti paytaxtı Bir-Lelu şəhəridir. == Əhalisi, dil və dini == 2008-ci ilin məlumatına əsasən şəhərin əhalisi 192 639 nəfərdir. Şəhərdə ölkə əhalisinin yarısı yaşayır. Milli tərkibi 95% səhravidir. Şəhərdə 8 min avropalı yaşayır, dövlət dili ərəb dilidir, gündəlik ünsiyyətdə hasaniya dialekti də işlənir.
Əl-Əzhər
Əl-Əzhər Universiteti — İslam dünyasının ən qədim Universitetlərindən biri, Misir Universiteti Əl-Əzhər Uiversiteti təkcə müsəlman Şərqində deyil, bütün dünyada ən qədim universitetlərdən biridir. Artıq 1000 ildir ki, bu universitet islam elmlərini öyrənir, tədris edir və müsəlman dünyasının mötəbər elm, din, mədəniyyət mərkəzi olaraq qalır. Əl-Əzhər Universitetinin əsası 359 (970)-cu ildə Misir Fatimiləri dövründə qoyulmuşdur. O, əvvəlcə universitet kimi deyil, cümə məscidi kimi inşa edilmişdir. Fatimilərin ordu başçısı Cövhər əs-Səqəli 358 (969)-ci ildə son İxşidi hökmdarı Əhmədi (968–969) taxtdan salıb Füstata (Qədim Qahirəyə) daxil oldu. Misirdə Fatimilər öz paytaxtlarını salmaq istədilər və Qahirəni (əl-Qahirə — "Qalib şəhər") tikməyə başladılar. Əl-Əzhər də həmin vaxt inşa edilmişdir. Tikinti işləri iki il davam etmiş və 972-ci ildə məscid ilk dəfə namaz qılanları qəbul etmişdir. Fatimi xəlifəsi Müizz Lidinillah (953–975) Qahirəyə gəldikdən sonra əl-Əzhər məscidi İsmaili Fatimilərin əqidələrini təbliğ edən bir mərkəz olmuşdur. Baş qazı Əbülhəsən Əli bin ən-Nüman əl-Qeyruvani 365 (975)-ci ilin səfər ayından etibarən məsciddə tarix, fəlsəfə və fiqh dərslərini deməyə başlamışdır.
Əl-Əzim
Əl-Əzim (ər. العظيم) — Allahın adlarından biri. Göylərdə və yerdə nə varsa (hamısı) Onundur! O, (hər şeydən) ucadır, (hər şeydən) uludur! (Şura Surəsi, 4) Allahın böyüklüyü və əzəməti şübhəsiz bir insanın anlayışının çox üstündədir. Lakin insan yenə də öz ağılının sərhədləri daxilində Allahın nə qədər güclü və qüdrətli olduğunu görə bilər, anlaya bilər. Çünki bütün kainat Allahın böyüklüyünü göstərən saysız örnəklə doludur. İnsan yalnız içində yaşadığı dünyanı bir az araşdırsa, hər şeyi yaradan Allahın əzəmətini hiss edəcək. Ağırlığı tonlarla olan buludları daşıyan səma, min metrlərlə yüksəyə uzanan dağlar, içlərində milyonlarla növ canlının olduğu dənizlər, çaxan şimşək və onun ardından gələn göy gurultusu və Allaha boyun əymiş milyardlarla canlı… Bunlar və burada sayıla bilməyən saysız detal Allahın böyüklüyünün açıq dəlillərindəndir. Bir də dünyanın bir az xaricinə çıxıb düşünək.
Əl-Əziz
Əl-Əziz (ər. العزيز) — Allahın adlarından biri. (Ya Rəsulum!) Allahın peyğəmbərlərə verdiyi vədə xilaf çıxacağını sanma! Həqiqətən, Allah yenilməz qüvvət sahibi, intiqam sahibidir! (İbrahim Surəsi, 47) Allahın 'Əziz' sifəti, Onun heç bir zaman məğlub edilə bilməyəcəyini, hər vaxt qalib olanın Özü olduğunu ifadə edir. Allah kainatda mütləq qüvvət sahibidir və Ondan üstün heç bir güc yoxdur. Kainatdakı bütün nizamı, insanların sirrini qavramağa güc çatdıra bilmədikləri və ya yeni-yeni kəşf edə bildikləri hər cür qanunu yaradan Allahdır. Bunula yanaşı yer üzündə olan hər canlını yaradan da Odur. Allahın kainatda özünü göstərən sonsuz gücü və qüdrəti qarşısında, yaratdıqlarının acizliyi açıq-aşkardır. Yaratdığı bütün varlıqlar ancaq Onun əmriylə hərəkət edə bilir, həyatlarını davam etdirə bilir, müəyyən bir nizam içində var ola bilirlər.
Əl-Əşəri
Əbülhəsən Əşəri(ərəb. ابو الحسن علي بن إسماعيل الأشعري‎) (təq. 873[…], Bəsrə, İraq, Abbasilər – təq. 935, Bağdad, İraq, Abbasilər) — Ərəb ruhanisi, filosofu, Əşərilər təriqətinin yaradıcısı. == Həyatı == Ömrünün təxminən 35 ilini mütəzilə əqidəsində keçirib, əqli elmlərdə məharət sahibi olduqdan sonra, o məzhəbi tərk edərək Əhli Sünnətin məzhəbinə keçmiş və məharətini bu əqidənin müdafiəsi üçün sərf etmiş, xüsusilə əqli cəbhədəki ehtiyacı qarşılamışdır. Dönüş səbəbi isə, Allahın Rəsulunu dəfələrlə yuxuda görməsi və ona "sünnətimə dəstək çıx, olduğun yoldan (itizaldan) uzaqlaş" deməsi və bunu dəfələrlə yuxuda təkrarlaması olmuşdur. İmam, bundan sonra hər şeyi kənara buraxıb bir müddət dəlilləri qarşılaşdırmış, üzərində düşünmüş və nəhayət Əhli Sünnət məzhəbinə keçərək, bütün köhnə kitablarını etibarsız elan etmişdir. Belə ki, o mütəzilənin imamlarıyla münazirə etmək üçün məclislər qurar və onları daha öncə məğlub olmadıqları şəkildə məğlub edərdi. Əbu Səhlin rəvayətinə görə, o Bəsrədə mütəzilə məzhəbindən olan bir qrup alimlə münazirə məqsədilə məclis qurdu. Münazirədə iştirak edən alimlər tək tək məğlub olub susdular.
Əl-Аmаrа
Amara — İraqın Meysan mühafazasının mərkəzi. Əhalisinin 79% ni şiələr təşkil edir. Bu da 1000 il əvvəl buralarda yaşayan Lurlar ilə bağlıdır. Şəhər həmçinin Dəclə və Fərat çayı arasında yerləşir.
Əl-Аudcа
Əl-Auca — İraqın Səlahəddin mühafəzəsində şəhər. Tikritdən 18 km uzaqlıqda yerləşir.
Əl Cəzari
Əl-Cəzari (1136, Cəzirə – 1206, Türkiyə) — 1136–1206-cı illərdə Diyarbəkirdə (Türkiyə) yaşamış müsəlman astronom, ixtiraçı və mühəndisdir. == Həyatı == Texnika sahəsindəki yaradıcılığı ilə öz dövrünün tanınmış mühəndisi sayılan Əl-Cəzari Şırnakta anadan olmuşdur. Cəzari su nəql edən mexanizmlərin layihələndirilməsi, mürəkkəb konstruksiyalı saatların və bir çox başqa mexanizmlərin hazırlanması ilə məşğul olmuş və bu işlərin nəticələrini 1206-cı ildə yazmış olduğu "Mexaniki sənətin nəzəri və praktiki əsasları" (ərəb. Əl Cəmi Bein Əl-Elm Val-Amal Əl-nafi Fi Sinat) kitabında təsvir etmişdir. Bu kitab XIII əsrdə Avropada bərabəri olmayan, nəzəri və praktiki mexanika haqqında vacib bir texniki əsər sayılırdı. Əl-Cəzarinin kitabında praktiki aspekt çox sahəli olmuşdur, çünki, o yaxşı mühəndis və təcrübəli sənətçi idi. Kitabda müxtəlif qurğuları şəkillərlə izah edərək maşınqayırmanın tarixi üçün dəyərli bir əsər qoymuşdur. Kitabda 50-yə yaxın maşının layihələndirilməsini, hazırlanmasını və yığılmasını təsvir edən texnologiya 6 fəsildə təsvir edilmişdir. Kitabda əsasən iki silindrli nasosların işləmə prinsipi, dişli valların maşınqayırmada tətbiqi, su saatları, deşiklərin dəqiq kalibrlənməsi, tikintidə ağacların laminasiyası, valların statik tarazlanması, kağız modellərin maşınların layihələndirilməsində tətbiqi, bağlı qum qəliblərdə tökmə kimi texnologiyalar tarixdə ilk dəfə olaraq onun tərəfindən izah edilmişdir. Əl-Cəzarinin layihəsi və rəhbərliyi altında hazırlanan bir çox qurğuların tətbiqi ona böyük şöhrət gətirmişdir.
Əl Cəzirə
Al Jazeera Ərəbcədə "ada" mənasını verən, mərkəzi Qətərdə olan TV kanalıdır. Əl Cəzirə ilk olaraq yalnız Ərəb dünyasına bağlı aktual xəbərlərlə yayıma başlamış olsa da, o zamandan günümüzə gələnə qədər başqa tematik kanalları da tərkibinə qatan bir şəbəkə halına gəlmişdir. Kanal etdiyi yayımlarla və xüsusilə Əl Qaidə lideri Usamə bin Ladenin video görüntülərini və etdiyi şərhləri, xüsusilə 2001-ci ildə ABŞ-nin Dünya Ticarət Mərkəzinə edilən 11 sentyabr terror hadisələrindən sonra dünya səviyyəsində diqqət çəkmişdir. Əl Cəzirə ingilis dilində yayımları və yayım keyfiyyəti ilə dünyanın ən mühüm televiziya kanalları sırasına daxil oldu. Şəbəkə bəzən pan-sünni və anti-şiə təmayüllü Müsəlman qardaşları təşviq edən materiallar hazırlayıb, yayımlayır. == Tarixi == Əl Cəzirə ilk olaraq Qətər əmirinin 150 milyon dollarlıq maliyyə yardımıyla 1996-cı ildə yaradılmışdır. 1996 aprel ayında BBC World'ün Səudiyyə Ərəbistanı mərkəzli ərəbcə yayımlanan kanalı 2 il yayımlandıqdan sonra bağlanmış, kanal işçilərinin çoxu da Əl-Cəzirə kanalına keçmişdir. 1996-cı ilin sonlarına doğru Əl Cəzirə yayıma başlamışdır. Əl-Cəzirənin peyk vasitəsilə Orta Şərqdə izlənilməsi bölgədəki media tarixini də dəyişdirmişdir. Əl Cəzirə yayıma başlamamışdan əvvəl Orta Şərqdə dövlətin əngəllədiyi televiziya kanalları xaricindəki kanallara baxılmazkən, Əl Cəzirənin yayıma başlamasıyla birlikdə televiziya dünyasına ifadə azadlığı baxımından yeniliklər gəlməyə başladı.
Əl Dicerid
Əl Dicerid (ərəb. شط الجريد‎) —Tunisin mərkəzində duzlu göl və şoranlıq. Duzlu göl Böyük Səhranın daxilinə doğru uzanır. Qabes körfəzindən bir qədər aralıda yerləşir. == Təsviri == Qış yağışları axarsız duzlu gölə çevrilir. Sahəsi 5—7 min. km². təşkil edir. Yay ayları isə göl tamamən quruyur və burada ilğım müşahidə edilir. Burada yay ayları temperatur +50 °C qədər artır.
"Alqışlar ən böyük mükafatımdır". Əli Zeynalov (film)
"Alqışlar ən böyük mükafatımdır". Əli Zeynalov — qısametrajlı, sənədli televiziya filmi. Rejissor Salar Aslanov tərəfindən çəkilmişdir. Azərbaycan televiziyasında istehsal edilmişdir. Film Azərbaycan xalq artisti, görkəmli aktyor Əli Zeynalov haqqındadır. == Məzmun == Film Azərbaycan xalq artisti, aktyor, Əli Zeynalovun həyat və yaradıcılığından bəhs edir.
"Aşıq Ələsgər – 200" yubiley medalı
"Aşıq Ələsgər – 200" yubiley medalı — Azərbaycan aşıq poeziyasının inkişafında xüsusi xidməti olan və aşıq poeziyasında uğurlar qazanmış, habelə Azərbaycan aşıq poeziyasının inkişafında, tanıdılmasında xüsusi xidmətlərə görə təltif ediləcək medal. == Təsviri == Medal diametri 40 mm olan, latundan tökülmüş və qızıl suyuna çəkilmiş dairəvi lövhədən ibarətdir. Medalın ön tərəfində üç dairə əks olunmuşdur. Birinci dairə boyu Azərbaycanın buta ornamenti əks olunmuşdur. İkinci dairədə yuxarı qövs boyunca "Aşıq Ələsgər", aşağı qövs boyunca "200" sözləri yazılmışdır. Üçüncü dairədə Aşıq Ələsgərin, Göyçə gölünün, Ağrı dağının və günəşin təsviri həkk olunmuşdur. Medalın ön tərəfindəki yazılar və təsvirlər qabarıqdır. Medalın arxa tərəfində iki dairə əks olunmuşdur. Birinci dairədə yuxarı qövs boyunca ""Dədə Ələsgər Ocağı" İctimai Birliyi", aşağı qövs boyunca "2021" sözləri yazılmışdır. İkinci dairənin üzərində səkkizguşəli ulduz, üst hissəsində dəryadan doğan günəş, alt hissəsində "Aşıq Ələsgər" sözləri, ondan aşağıda "1821–1926" rəqəmləri, və ondan aşağıda saz təsviri göstərilmişdir.
"İctimai asayişin qorunmasında əla xidmət etməyə görə" medalı
"İctimai asayişin qorunmasında əla xidmət etməyə görə" medalı - SSRİ Ali Sovetinin 1 noyabr 1950-ci il tarixli qanunu ilə təsis olunmuş SSRİ medalı == Xarici keçidlər == "Медаль «За отличную службу по охране общественного порядка»". Ордена и медали СССР. 2012-03-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 08 января 2008.
"Əlahəzrət imperatorun konvoyunda xidmətə görə" medalı
"Əlahəzrət imperatorun konvoyunda xidmətə görə" medalı (rus. Медаль «За службу в собственном конвое государя императора») — 1850-ci ildə Rusiya imperatoru I Nikolay tərəfindən təsis olunmuşdur.
"Əlincə" Azərbaycan Xeyriyyə Cəmiyyəti
Əlincə — 1990-ci ildə Naxçıvan Muxtar Respublikasında yaranan ictimai təşkilat, xeyriyyə cəmiyyəti == Haqqında == Azərbaycan xalqının yenilməzlik, mətinlik, və mübarizə rəmzi olan Əlincəqalanın adınadır. Proqram və Nizamnaməsi 6 aprel 1990-ci ildə keçirilmiş təsis konfransında qəbul olunmuşdur. Əsasən respublikanın sərhəd rayonlarında fəaliyyət göstərir. === Yaradılmasında məqsəd === Nizamnaməsində göstərdiliyi kimi, sərhəd rayonlarının sosial-iqtisadi və mədəni inkişafına yardım etmək, həmin rayonların əhalisini erməni quldur basqınından qorumaq üçün tədbir görmək, sərhəd kəndlərinin boşalmasının, işsizliyin qarşısını almaq, təbii ehtiyatlardan, yerli xammaldan istifadə etməklə istehsalat sahələri açmaq, kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalını artırmaq, məhsul satmaqda əhaliyyət kömək etmək, erməni təcavüzündən zərər çəkənlərə, qocalara, əlillərə, ehtiyacı olanlara yardım göstərmək, müxtəlif xeyriyyə tədbirləri keçirmək,elm və texnikanın nailiyyətlərinə əsaslanmaqla sərhəd rayonlarında iqtisadiyyatın intensiv inkişafına kömək göstərmək, bu rayonlar haqqında normativ aktlar tərtib etmək və s.cəmiyyətin əsas vəzifələridir. == Cəmiyyətin strukturu == "Səs" adlı qəzeti nəşr olunur. Ali orqanı iki ildən bir çağırılan konfransdır. Rəhbər orqanları cəmiyyətin məclisi, idarə heyəti və ağsaqqallar şurasıdır. == Mənbə == Naxçıvan Ensiklopediyası. Bakı. 2002.
777 saylı xüsusi təyinatlı əlahiddə hərbi hissə
777 saylı xüsusi təyinatlı əlahiddə hərbi hissə, daha sonra 777-ci Motorlu Tüfəng Alayı — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinə bağlı Azərbaycan Quru Qoşunlarında xüsusi təyinatlı hərbi hissə. == Tarixi == === Birinci Qarabağ müharibəsi === 777 saylı xüsusi təyinatlı əlahiddə hərbi hissə 1 yanvar 1992-ci il tarixində, Azərbaycanın paytaxtı Bakı şəhərində, keçmiş Azərbaycan Prezidenti Ayaz Mütəllibovun hakimiyyəti dövründə yaradılmışdır. Polkovnik-leytenant Elçin Məmmədov tabor komandiri, baş leytenant Rövşən Əkbərov isə tabor komandirinin müavini təyin edilmişdir. Taborun tərkibi ilkin olaraq Əfqanıstan müharibəsi zamanı Sovet Ordusunda xidmət etmiş 32 azərbaycanlı zabitdən ibarət idi. Buna görə tabor "Əfqan" ləqəbi ilə tanınırdı. Taborun formalaşdırılma prosesi davam etdiyi müddətdə dövrün Azərbaycan Müdafiə naziri Tacəddin Mehdiyevin əmri ilə hərbi hissənin Vaqif Musayevin rəhbərlik etdiyi bir kəşfiyyat qrupu Şuşa şəhərinə göndərilmişdir.1992-ci ilin yanvarında hərbi hissənin şəxsi heyəti keçirdiyi əməliyyat nəticəsində keçmiş SSRİ-nin 4-cü ordusunun 295-ci Motorlu Tüfəng Diviziyasının 7 PDM-ni ələ keçirmişdir. 1992-ci il fevral ayının əvvəlində, 30 zabit və 20 əsgərdən ibarət olan 777 saylı xüsusi təyinatlı əlahiddə hərbi hissə şəhəri müdafiə etmək üçün Şuşaya köçürülmüşdür. Şəhərə gələn batalyon dərhal döyüş tapşırıqlarını yerinə yetirməyə başlamışdır. Bu döyüş tapşırıqlarına Ermənistan Silahlı Qüvvələrinə aid döyüş xətlərinin arxasında kəşfiyyat və təxribat əməliyyatları, eləcə də Laçından Şuşaya doğru irəliləyən kolonlara müşayiət etmək aid idi. Şuşanın işğal edilməsinin ertəsi günü bir qrup azərbaycanlı hərbçi Zarıslı kəndində mühasirəyə düşmüşdür.
ABŞ–Azərbaycan iqtisadi əlaqələri
AMEA Əlyazmalar İnstitutu
Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutu — Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının strukturuna daxil olan elmi təşkilat. == Tarixi == Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutu (əvvəllər Respublika Əlyazmalar fondu) orta əsrlər Şərq yazılı abidələrinin toplanması, sistemləşdirilməsi, mühafizəsi və nəşri üzrə vahid bir mərkəz kimi 1950-ci ildə Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun əlyazmalar şöbəsi əsasında yaradılmışdır. 1945-ci ilə qədər Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Nizami adına Dil və Ədəbiyyat İnstitutu binasında xüsusi bir otaq vardı ki, qapısında “Əlyazmalar şöbəsi” yazılan lövhə vurulmuşdu. Otağın rəflərində iki minə yaxın fars, ərəb, Azərbaycan dillərində kitab, bir neçə şairin, ədibin arxivi düzülmüşdü. 1950-ci ildə bu balaca şöbə Məmmədağa Sultanovun səyi nəticəsində müstəqil Respublika Əlyazmalar fonduna çevrilib. Əlyazmaların respublikamızda toplanması işinə hələ XX əsrin əvvəllərindən, sovet hakimiyyətinin ilk illərindən başlanmışdır. 1924-cü ilin 21-24 sentyabrında Bakıda Birinci Ümumazərbaycan diyarşünaslar qurultayı keçirildi. Burada mədəni quruculuqla əlaqədar başqa məsələlərlə yanaşı Azərbaycan Tədqiq və Tətəbbö cəmiyyəti nəzdində xüsusi əski çap kitabları və əlyazmalar şöbəsi olan elmi kitabxana təşkili məsələsinə də baxıldı. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutu orta əsrlər Şərq yazılı abidələrinin toplanması, sistemləşdirilməsi, mühafizəsi və nəşri üzrə vahid bir mərkəz kimi 1950-ci ildə Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun əlyazmalar şöbəsinin əsasında yaradılmışdır. Ötən əsrin 80-ci illərində Respublika Əlyazmalar Fondu (RƏF) öz fəaliyyətində Akademiyanın institutlarından geri qalmır, akademik elmi-tədqiqat institutu kimi işləyirdi.
Abbas ibn Əli
Abbas ibn Əli, Əbəlfəzl Abbas (ərəb. العباس بن علي‎) ( 4 Şaban 26 AH – 10 Məhərrəm 61 AH; təqribən 15 may 647 – 10 oktyabr 680) Əhli beytin ə.s. üzvü, səhabə Həzrət Əlinin və Ümmül Bənin (oğulların anası) Fatimə binti Hişamın oğlu. Abbas ibn Əli tarixdə daha çox, qardaşı Hüseyn ibn Əliyə qarşı loyallığı ilə, onun Əhli-Beytə sevgisi və Kərbəla döyüşündəki rolu ilə daha çox yadda qalıb. O, Ərəbistanda atası Əli ibn Əbu Talib kimi şücaətli qəhrəman kimi tanınmışdır.
Abdul Vahab Əli
Abdul Vahab Əli (7 iyul 1958) — İraqı təmsil edən stolüstü tennisçi. == Karyerası == Abdul Vahab Əli İraqı 1988-ci ildə Seul şəhərində baş tutan XXIV Yay Olimpiya Oyunlarında təmsil edib və fərdi turnirdə 49-cu pillənin sahibi olub.
Abdulla ibn Əli ibn Əbu Talib
Abdullah ibn Əli ibn Əbu Talib (ərəb. عَبْد ٱللَّٰه ٱبْن عَلِيّ ٱبْن أَبِي طَالِب‎; 647) — 680-ci ildə Əlinin Kərbəlada öldürülən oğullarından biri idi və o, Kərbəla döyüşünün şəhidlərindən sayılır. Abdullah da Həzəmin qızı Ümmül-Banunun dörd oğlu arasındadır. == Kərbəla döyüşü == Tarixçilər Abdullah ibn Əli ibn Əbi Talib haqqında yazırlar ki, Aşura günü Hüseyn ibn Əlinin səhabələri və ailəsinin bir çoxu öldürüldükdə, Abbas ibn Əli qardaşlarını yaşlarına görə çağırıb onlara döyüş meydanında hücuma keçməyi əmr etdi. Abdullah ibn Əli Ömər ibn Sədin ordusu ilə döyüşmək üçün çağırılan ilk şəxs idi. Abbas ona dedi:"Ey qardaşım, sən əvvəlcə döyüş meydanına get, çünki övladın yoxdur (uşaq(lar)a üzülmək üçün). Sənin Allah yolunda şəhid olmağını, şəhadətində səbirli olmağını istəyirəm".Abdullah döyüş meydanına getdi və dastan(lar) oxudu. Sonra qılıncını vuraraq döyüş meydanına çıxdı. Nəhayət, Hani ibn Sabit ona hücum etdi və Abdullahın başına vuraraq onu öldürdü. Onun iyirmi beş yaşı var idi.
Abdulla ibn əl-Müqəffa
Abdulla ibn əl-Müqəffa (fars. ابومحمد عبدالله روزبه بن دادویه‎), Ibn al-Muqaffaʿ (ərəb. ابن المقفع‎), Ibn Muqaffa/Ebn-e Moghaffa (fars. ابن مقفع‎), ilkin adı Rūzbeh pūr-e Dādūya (fars. روزبه پور دادُویی‎))—İran ədibi, tərcüməçi. == Həyatı == Abdulla ibn əl-Müqəffa (724-759) İranda zərdüştilər ailəsində doğulmuş və İslamı qəbul edənə qədər adı Ruzbix olmuşdur. O, ənənəvi zərdüştilik tərbiyəsi almış və fars mədəniyyəti haqqında biliklərə yiyələnmişdir. Sonradan Bəsra şəhərinə gələrək təhsilini başa vurmuş və istilaçıların mədəniyyətinə qaynayıb qarışmışdır. O, İran və İraqın müxtəlif şəhərlərində omeyyad və abbasi canişinlərinin yanında katib olaraq çalışmış və təkcə məmur kimi deyil, həm də yazıçı kimi şöhrət qazanmış, ömrünün son illərində İslamı qəbul etmişdir. İbn əl-Müqəffanın farslara rəğbəti, ərəblərə laqeyd münasibəti arxasında gizlənən qərəzli münasibəti və zindiq (dinsiz) sözü yazıçının düşmənləri tərəfindən onu nüfuzdan salmaq üçün istifadə olunmuşdur.
Abdulla Əl-Məşayxi
Abdulla Əl-Məşayxi (d. 26 sentyabr 1998) — Azərbaycanı təmsil edən gimnast. == Həyatı == Abdulla Əl-Məşayxi 1998-ci il sentyabrın 26-da anadan olub. == Karyerası == Abdulla Əl-Məşayxi və Ruhidil Qurbanlı cütlüyü 2018-ci ildə baş tutan Dünya Çempionatında 4-cü yeri tutdu. Abdulla Əl-Məşayxi və Ruhidil Qurbanlı 2019-cu ildə Belarusun ev sahibliyində baş tutan II Avropa Oyunlarına qatıldı. Əl-Məşayxi və Qurbanlı cütlüyü temp yarışlarında 28.830 balla gümüş, balans yarışlarında isə 28.160 balla bürünc medala sahib oldu.
Abdulla Ələkbərov
Abdulla Ələkbərov (bioloq) — Biologiya elmləri doktoru, professor. Abdulla Ələkbərov (rəssam) — Azərbaycanlı rəssam. Azərbaycan Rəssamlar İttifaqı (1972) və Jurnalistlər Birliyinin (1981) üzvü.
Abdulla Ələkbərov (bioloq)
Abdulla Mustafa oğlu Ələkbərov (1912 – 1981) — Biologiya elmləri doktoru, professor. == Həyatı == Abdulla Ələkbərov 1912-ci ildə anadan olmuş, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində ali təhsil almışdır. A.Ələkbərov 1946–1967-ci ildə illərdə AMEA-nın Zoologiya İnstitutunda baş elmi işçi vəzifəsində çalışmış, namizədlik və doktorluq dissertasiyalarını Leninqrad Dövlət Universitetində müdafiə etmişdir. Abdulla Ələkbərov 1967-ci ildən ömrünün sonlarınadək Bakı Dövlət Universitetində tədris işləri üzrə prorektor, Biologiya fakültəsinin dekanı, Onurğasızlar və onurğalılar zoologiyası kafedralarının müdiri vəzifələrində çalışmışdırvə Şərəfsidir == Elmi yaradıcılığı == Abdulla Ələkbərovun əsas tədqiqat sahəsi herpetologiyadır. Onun "Azərbaycanın suda-quruda yaşayanları və sürünənləri" (1978) adlı monoqrafiyası (rus dilində) nəşr olunmuşdur. A.Ələkbərov 80-ə qədər elmi məqalənin müəllifidir, 10 nəfər biologiya elmləri namizədi hazırlamışdır. Abdulla Ələkbərov "Qırmızı ulduz", "Şərəf nişanı" ordenləri və bir sıra medallarla təltif olunmuşdur. == Əsas monoqrafiyası == Azərbaycanın suda-quruda yaşayanları və sürünənləri.
Abdulla Ələkbərov (professor)
Abdulla Mustafa oğlu Ələkbərov (1912 – 1981) — Biologiya elmləri doktoru, professor. == Həyatı == Abdulla Ələkbərov 1912-ci ildə anadan olmuş, Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində ali təhsil almışdır. A.Ələkbərov 1946–1967-ci ildə illərdə AMEA-nın Zoologiya İnstitutunda baş elmi işçi vəzifəsində çalışmış, namizədlik və doktorluq dissertasiyalarını Leninqrad Dövlət Universitetində müdafiə etmişdir. Abdulla Ələkbərov 1967-ci ildən ömrünün sonlarınadək Bakı Dövlət Universitetində tədris işləri üzrə prorektor, Biologiya fakültəsinin dekanı, Onurğasızlar və onurğalılar zoologiyası kafedralarının müdiri vəzifələrində çalışmışdırvə Şərəfsidir == Elmi yaradıcılığı == Abdulla Ələkbərovun əsas tədqiqat sahəsi herpetologiyadır. Onun "Azərbaycanın suda-quruda yaşayanları və sürünənləri" (1978) adlı monoqrafiyası (rus dilində) nəşr olunmuşdur. A.Ələkbərov 80-ə qədər elmi məqalənin müəllifidir, 10 nəfər biologiya elmləri namizədi hazırlamışdır. Abdulla Ələkbərov "Qırmızı ulduz", "Şərəf nişanı" ordenləri və bir sıra medallarla təltif olunmuşdur. == Əsas monoqrafiyası == Azərbaycanın suda-quruda yaşayanları və sürünənləri.
Abdulla Ələkbərov (rəssam)
Abdulla Abasqulu oğlu Ələkbərov (2 iyun 1936) — Azərbaycanlı rəssam. Azərbaycan Rəssamlar İttifaqı (1972) və Jurnalistlər Birliyinin (1981) üzvü. == Həyatı == Abdulla Ələkbərov 2 iyun 1936-cı ildə Bakıda anadan olmuşdur. O, 1959-cu ildə Ə.Əzimzadə adına Rəssamlıq məktəbini, 1967-ci ildə Lvov Poliqrafiya İnstitutunu bitirmişdir. Abdulla Ələkbərov 1972-ci ildən Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının, 1981-ci ildən Jurnalistlər Birliyinin üzvüdür. O, 1964-cü ildən “Maarif” Nəşriyyatında baş rəssam kimi fəaliyyət göstərmişdir. Abdulla Ələkbərov, Heydər Əliyev və İlham Əliyevə həsr olunmuş bir çox kitaba bədii tərtibat vermişdir. Bunlardan “Heydər Əliyev dünyanın gözü ilə”, “Böyük ömrün anları”, “Heydər Əliyev və Azərbaycan dili”, “Vədinə sadiq prezident”, “Böyük yolun davamçısı”, “Sülh və sabitlik prezidenti” və s. kitabları qeyd etmək olar. O, dərslik və kitab nəşrinə görə 1987-ci ildə XTNS-nın bürünc medalı, “Nailiyyət” Jurnalist mükafatı, Səməd Vurğun, Süleyman Rüstəm, Rəsul Rza albom-kitablarına verdiyi bədii tərtibata görə “Səməd Vurğun-90” fəxri diplomuna (1996), 1998-ci ildə “Qızıl qələm-kamil sənətkar” mükafatı laureatı, Azərbaycan Respublikası Sərhəd Qoşunları 85-illik yubileyi ilə əlaqədar olaraq “Heydər Əliyev sərhəd xidmətinin yaradıcısıdır” diplom və mükafatlara layiq görülmüşdür.
Abdullah bin Əbdüləziz Əl Səud
Abdullah bin Əbdüləziz Əl Səud (1 avqust 1924, Ər-Riyad, Ər-Riyad regionu[d], Səudiyyə Ərəbistanı – 23 yanvar 2015[…], Ər-Riyad, Ər-Riyad regionu[d], Səudiyyə Ərəbistanı) — Səudiyyə Ərəbistanının 6-cı kralı, iki müqəddəs ocağın xadimi. == Həyatı == Abdullah bin Əbdüləziz Əl Səud 1924-cü ildə Ər-Riyadda anadan olmuşdu və kral nəslinin banisi Əbdüləziz Əl Səudun 42 oğlundan onuncusu idi. O, taxt-taca 2005-ci ildə gəlmiş, bundan əvvəl isə bir sıra dövlət vəzifələri tutmuşdu: Məkkə şəhərinin meri, Milli Qvardiyanın komandanı, Baş nazir olmuşdu. 2013-cü ildə varidatı 63,2 milyard dollar məbləğində qiymətləndirilən Abdullah dünyanın ən zəngin insanları arasında 8-ci, ən varlı monarxlar arasında isə 2-ci yeri tuturdu. 23 yanvar 2015-ci ildə vəfat etmişdir.
Abdullah ibn Ömər Əbu Vəhhab əl Kəlbi
Əbu Vəhhab Abdullah ibni Ümeyr Kəlbi — İmam Hüseynə qoşulub İslamı qəbul etmiş xristian gənc. Kərbəla şəhidlərindən biridir. O və onun ailəsi İmam Kərbəlaya yollanarkən o həzrətin karvanına qoşulmuşdu. Yeni evlənən (bəzi rəvayətlərə görə cəmi 17 gün idi ki evlənmişdi) gəncin şəhid olan zaman 25 yaşı var idi. Aşura günündə təkbətək döyüşlər zamanı şəhid oldu. Başının üstünə gələn anasını da rəhmsizliklə şəhid etdilər. Rəvayətə görə, anasının ondan daha tez iman gətirməsi onun İslamı qəbul etməsinə zəmin yaratmışdı. Əsasən anası idi ki, onun İmam Hüseynə qoşulmağa və döyüşə atılmağa təşviq edirdi. Aşura günündə Vəhəbin başını kəsib, anasının qarşısına atanda o dedi: - “Həmd o Allaha olsun ki, onun şəhid olması ilə Rəbbim və İmam yanında başım uca, gözüm isə aydın oldu. Allaha şəhadət verirəm ki, kilsələrdəki və atəşgahlardakı xristianlar, yəhudi və atəşpərəstlər sizdən yaxşıdır” Xarəzmi deyir ki, Şimr ibni Zil-Couşən öz nökərinə onu öldürməyi əmr etdi və o da Vəhəbinin anasının başından vurub onu qətlə yetirdi.
Abdullah ibn əl-Mübarək
İbn əl-Mübarək kimi tanınan Əbu Abdu-r-Rəhman Abdullah ibn əl-Mübarək əl-Mərvazi (736, Mərv – 1 noyabr 797, Hit) — müsəlman ilahiyyatçı və hədis alimidir. == Bioqrafiya == Onun tam adı: Əbu Abdu-r-Rəmman Abdullah ibn əl-Mübarək ibn Vadix əl-Hanzəli at-Turki al-Mərvazi (ərəb. أبو عبد الرحمن عبد الله بن المبارك بن واضح الحنظلي، التركي ثم المرْوزي‎). Atası türk, ərəb qəbiləsinin Bənu Təmim qollarından olan Bənu Xanzalə qəbiləsindən olan tacirin azad edilmiş (məula) adamı idi. Anası xarəzmlı idi. O, 736-cı ildə anadan olub. O, 20 yaşında İslam elmlərini öyrənməyə başlayır. Onun ilk müəllimi ər-Rəbi ibn Ənəs əl-Xorasani olmuşdur. 758-ci ildən başlayaraq elm axtarışında İslam dünyasını gəzir. Süleyman ət-Taimi, Hişama ibn Urvə, Süleyman əl-Əməş, Abdullah ibn Aun, əl-Avzai, Əbu Hənifə, İbn Cureyc, Süfyan əs-Sevri, Şubə ibn əl-Həccac, Malik ibn Ənəs, əl-Leysdən ibn Səd, İsmayıl ibn Əyyaş, Süfyan ibn Uyeynə və bir çox başqalarından hədis öyrənmişdir.
Abdullah ibn əl-Səid Məhəmməd
Abdullah ibn Səid Məhəmməd (ərəb. عبد الله بن سعيد محمد‎; 1846[…], Darfur – 24 noyabr 1899, Kordofan[d]) — Sudanlı Mehdinin ölümündən sonra Mehdi Dövlətinin başçısı və xəlifə (1885–1898). == Həyatı == Abdullah ibn Səid Məhəmməd təxminən 1846-cı ildə Tayşa Bəqqarə qəbiləsində anadan olmuşdur. Atası Məhəmməd ət-Taki ailəsi ilə birlikdə Məkkəyə köçmək istəmiş, lakin bölgənin çətin vəziyyəti ona mane olmuşdur.Abdullah Sudanlı Mehdinin ölümündən sonra, 1885-ci ildə Mehdi Dövlətinin başına gəlmişdir. O, mehdiçilərin mərkəzləşdirilmiş feodal dövlətini gücləndirmiş, qüvvətli ordu yaratmışdı. İngilis müstəmləkəçilərinə qarşı sudanlıların müqavimət hərəkatına (1895–1898) başçılıq etmişdir. 1898-ci ildə Omdurman döyüşündə ingilislər qalib gəldikdən sonra Abdullah Sudan xalqının gerilla hərəkatına rəhbərlik etmiş və döyüşdə həlak olmuşdur.
Abdullah ibn əl-Əftas
Abdullah ibn əl-Əftas (d.? - ö.1045) — Əftasilər dövlətinin qurucusu (1022-1045). == Həyatı == Bərbərilərdən Miknasə qəbiləsinə mənsubdur. Kurtubanın şimalındəkı Fahsülbəllutda doğulmuşdu. Atasının adı Məhəmməd ibn Məsləmə (İbn Əftas) idi. Kurtuba Əməvi xəlifələrindən II Hakəmin azad edilmiş qulu olub Batalyevsdə müstəqil bir əmirlik quran Sabur onu özünə xələf seçdi. Saburun 10 şaban 413-cü (8 noyabr 1022-ci) ildə ölümünə görə əl-Mənsur ləqəbiylə başa keçən Abdullah, Batalyevsdə Əftasilər xanədanını qurdu. Hökmdarlığının ilk illəri barış içində keçdi. Ancaq Abbadilərin qurucusu Qadi Məhəmmədin Bəcanı ələ kəçirərək torpaqlarını genişlətmək istəməsi, Abdullah ibn əl-Əftas ilə aralarının açılmasına səbəb oldu. Kadi Məhəmmədin oğlu İsmail ilə Karmunə (Carmona) əmiri Məhəmməd əl-Birzalinin birləşik qüvvələri Abdullahın oğlunun komanda etdiyi Əftasi ordusunu məğlub edincə, oğlu Məhəmməd əl-Əftas əsir alınaraq Karmunəyə göndərildi.
Adallo Əliyev
Adallo Əliyev (avar. Гӏалиязул Гӏадалло Мухӏаммадил вас; 15 fevral 1932 – 30 avqust 2015, Mahaçqala) — Avar şairi, yazıçı, publisist, Şamil Basayevin İçkeriya və Dağıstan xalqları qurultayında müavinlərindən biri. == Bioqrafiya == Avar şeirinin klassiki və Dağıstanda mövcud siyasi sistemin ən sərt tənqidçilərindən biri, dağıstanlıların millətçilikdən və İslamdan kənarlaşdırılması istiqamətində bir kurs aparan şəxs. Kaxib orta məktəbini bitirdikdən sonra (1949) Dağıstan Pedaqoji İnstitutunun qiyabi şöbəsinə daxil olur. Doğulduğu kənddə ibtidai sinif müəllimi işləyir. O, ağır bədən xəsarəti yerinə yetirmək ittihamı ilə 5 il həbs cəzasına məhkum edilir. Amnistiya ilə (Stalinin ölümü ilə əlaqədar) tezliklə sərbəst buraxılır. Məktəb yaşında şeir yazır və dərc olunmağa başlayır. Respublika "Baqlarab bayrax" ("Qırmızı Bayraq") qəzetində işləməyə dəvət edilir. 1957-ci ildə Maksim Qorki adın Ədəbiyyat İnstitutuna daxil olur.
Adcoş Əliyeva
Аdcoş İbrahim qızı Əliyeva (25 mart 1922, Çobankərə, Eçmiədzin qəzası – 23 mart 1996, Culfa rayonu, Naxçıvan Muxtar Respublikası) — aqronom, Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası üzvü (1964), Sosialist Əməyi Qəhrəmanı (1950). == Həyat və əmək fəaliyyəti == Аdcoş Əliyeva 25 mart 1922-cü ildə İrəvan quberniyasının İrəvan qəzasının (indiki Ermənistan) Çobankərə kəndində anadan olmuşdur. Əmək fəaliyyətinə 1947–1973-cü illərdə Ermənistan SSR-in Oktemberyan rayonundakı Sovetakan kolxozunda və Naxçıvan MSSR-in Naxçıvan rayonundakı Y.Cabbarov adına kolxozda manqabaşçısı işləmiş, 1973-cü ildən indiki Babək rayonundakı tərəvəzçilik-südçülük sovxozunda manqabaşçısı olmuşdur. 1964-cü ildən Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası üzvü olmuşdur. 1949-ci ildə pambıqçılıq sahəsində yüksək əmək göstəricilərinə nail olmuşdur. SSRİ Ali Sovetinin 14 iyun 1950-ci il tarixli qanunu ilə Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adına layiq görülmüş, "Oraq və Çəkic" medalı və Lenin ordeni və "Şərəf nişanı" ordeniləri ilə təltif olunmuşdur. Аdcoş Əliyeva 1 oktyabr 2001-ci ildə Culfa rayonunda vəfat etmişdir.
Adel Əl-Fakir
Adel Əl-Fakir (d. 18 sentyabr 1996) — Liviyalı üzgüçü. Adel Əl-Fakir Liviyanı 2017-ci ildə XXXVII Su idman növləri üzrə Dünya Çempionatında təmsil etdi. == Karyerası == Adel Əl-Fakir birinci dəfə Dünya Çempionatına 2017-ci ildə qatıldı. O, Budapeştdə baş tutan XXXVII Su idman növləri üzrə Dünya Çempionatında kişilər 100 m sərbəst stildə, təsnifat mərhələsində iştirak etdi. 53.00 saniyəlik nəticəsi ilə 119 üzgüçü arasında 74-cü oldu və yarımfinala vəsiqə qazana bilmədi.

Значение слова в других словарях

заде́лка ко́рюшковый не́т как не́т опи́ливание проте́зный ста́пель ту́товник электропрово́дность иста́чиванье лейкоцито́з лицеме́рка многоты́сячный пом... урабо́таться флеболо́гия щито́вник худощавый flying start full stop homozygous peace movement peacock pro patria притискивать убыточность