ГАФ

фарс, сущ.; -уни, -уна; -ар, -ари 1) са ва я са шумуд сесиникай ибарат хьанвай, вичихъ тайин мана авай чӀалан уьлчме Белки са гаф лагьайтӀа на хатадай... Е. Э. Къарийриз. Гаф са ва я са шумуд сесиникай ибарат я... ЦӀийи гафар я маса чӀаларай къачуда, я гьа и чӀалан къене авай гафарикай туькӀуьрда. Гь. Гь. Грамматика. < Дуст > лагьай гаф чун паталди вири я. А. С. Лезги куьче. Митинг... И гафни чаз "перестройка ва "демократия" лугьудайбуру чирна. М. Ж. Ванер-сесер, хабарар ва гьакъикъат. 2) са шумуд гафуникай ибарат тир тайин манадин ибара, уьлчме.... Гафар зурба, серфе ажуз, Ихьтин мехеннат кими жеч. С. С. Эхир азият кими жеч. Гьич кьабулич кесибдин гаф, ТагайтӀа ришвет, судуяр. С. С. Судуяр - Квез чишни зани сифтедай адан гафар дуьз гьисабнай. А. И. Самур. ӀӀӀ. Крар авач вун шагьид яз тежезвай, Гафар авач япариз ван текъвезвай. М. Б. Регьят туш. Синонимар: ихтилат, келима, чӀал. * а гафар хийирдиз хьурай, буш гаф( ар), къаб алай гаф (ар), са гафуналди, чӀуру гаф( ар), ширин гаф( ар).

* гаф авач! межд., низ-квез; аферин! Чан экуь варз, сини зардин, Гьич гаф авач ви гьунардиз X. Т. Экуь варз. -Гаф авач Сергей Степановичаз. лугьузвай кӀарасдин материалар гьазурзавай мастерскойдин бригадир Магьмуда. -Пуд норма тамамар тавуртӀа, ада вич мишердин сиве вугуда. Гь. М. Чи бахт чи гъиле ава. ЧӀурудазни хъсанвализ Къенивал заз акуна. -Гаф авач ви инсанвилиз, Вун вуж я? за жузуна. Ф. Н. Гьар мидядиз кхьиз ракьар. - ЦӀару яни?.. -Дирибашвилиз гаф авач... Б. Гь. Заз эвера. - Гуьрчегвилиз гаф авач, -жаваб гана Керима, вилер яйлахдин чинал алаз. -Амма... Б. Гь. Заз эвера.

* гаф акатун гл., нин ник авур ихтилатди таъсир авун. Минет-суьнетдин гафни Сулейманак акатнач, аял авай чкани ада Гьалиматаз лагьанач. Я. Къафаров. Аял буржунай...

* гаф атай \[кватай\] чкадал лугьун арал. ийизвай ихтилатдиз талукь яз. Гаф атай чкадал лугьун, халкьдиз акси рахазвай, «лезги чӀал гьина ише физвайди я» лугьузвай лезги алимарни жми туш. М. М. За нин бахтар чуьнуьхна хьи... Инал, гаф кватай чкадал лугьун тавуна жедач... Г. Ханов. Абадлувални агьваллувал патал. Гаф атай чкадал лугьун, за са тӀимил регъуьвални кваз, гьикӀ ятӀани Абдулбаридивай хабар кьуна... Гь. Гьемзетов. Абдулбари Магьмудовакай гаф.

* гаф атун гл., низ нин патай чӀуру кардай туьгьмет авун, къазанмишун, къачун. Гад вахтунда кӀватӀнач лугьуз, чазрайондай гаф атана. Р.

* гаф < юкьвалай > атӀун гл., ни нин рахун акъвазарун Амма бикеди адан гаф атӀана. Лезги халкьдин махар. Вучиз куьне гаф юкьвалай атӀуда, Белки а гаф лайихлу я гьуьрметдиз! Ш. Т. Кьве устӀар. Анал гьалтайла, вун гьахъ я, - лагьана адан гаф атӀана Давуда. А. Р. Кьве чин. Зи уьлчийрин ракъурай ваз гаф атӀана элкъуьрна на... Ас. М. Гъезелар. - Къуллугъар квев гвайди я, адан гаф атӀана Серенжема. Я. Къафаров. ВикӀегь паб

* гаф вугун \[гун\] гл., ни низ 1) рахадай ихтияр гун. \[ЦӀарухва\]. Рахаз кӀанибур авани? \[ Керим \]. Заз гаф це. \[ ЦӀарухва \]. Гаф гузва.. Гь. Гь. Колхоз. Ингье абуру гана гаф Магьамадаз. А. Ф. КьатӀ-кьатӀ авур зунжурар. Чан кумай кьван чалишмиш хьун Гаф гана ада вичиз. А. Ф. Зарбачи Гьасан. Лагь на шаир, ваз гузва гаф рахадай, ЦӀийи йисузвуч мурадар ава вахъ? А. Б. ЦӀийи йис; 2) са кар ийида лагьана хиве кьун. Сифте вахтара гзаф жегьилри адалай чархар яна, тав гана. Ада садазни гаф ганач. А. И. Самур. ӀӀӀ. Селимани Мусади кьведани гаф це, - вун бахтлу хъижеда лугьузвай. А. И. Самур. ӀӀӀ. Вичи хъсан кӀелда лагьана гаф ганва. Р.

* гаф квадарун гл., ни ийизвай ихтилат маса патахъ элкъуьрун. - Вуч, вун яни?.. Садра жуван пенжекдин ценциз килиг! - лагьана гаф квадарна Зарбафа. А. Сайд. Вили яна.

* гаф къачун гл., ни инсанар кӀватӀ хьанвай чкадал рахадай ихтияр къачун.... Агьмеда чпинбур акъвазарна, сифтени-сифте гаф къачуна А. И. Самур. ӀӀӀ.

* гаф кьилиз акъудун гл., ни нин; хиве кьур кӀвалах тамамарун. - Зи гаф кьилиз акъудда за! Ж. Мумкин я... Гьайиф хьи, алай вахтунда чун гьинал кӀватӀ хьайитӀани, рахазвай ихтилатар халкьдин вилик квай, гафар кьилиз акъуд тийизвай еке къуллугъчийрикай, кӀвалах авачиз куьчейра гьатнавай жегьилрикай... физва. С. Муслимов. ЦицӀигъ-наме.

* гаф кьулухъ вахчун гл., ни; авур меслятдилай элячӀун. Адан дирибашвал, къуват акурла, Ажигьмед халуди вичин гаф кьулухъ вахчуна... А. Сайд. Кьисас.

* гаф кӀвачерик вегьин гл., ни нин; авур теклиф кьилиз акъуд тавун. Икьван ара ахъа хьайидалай кьулухъ зи гаф абурувай кӀвачерик вегьез жедач... Т. А. Мешебеги.

* гаф сиве амаз нар. тадиз. Гаф сиве амаз, цӀиб цавуз акъатна. Б. Гь. Заз эвера. Сад муькуьдан гъавурда дуьз акьадай гаф сиве амаз, - Гъич санани дуьшуьш тахьай аламатдин кар акуна. Ас. М. Гъезелар. Синоним: вил акьална ахъайдалди.

* гаф чрана сивяй акъуд! мисал 'эхирдал кьван фагьум тавур ихтилат ийимир' манадин ибара. «Гаф чрана сивяй акъуд», «Гаф гарал гадармир», - лугьуда лезгийри. А. Къ. Гаф - кутугай чкадал.

* гаф чӀур тавун гл., ни нин лагьайвал авун. Аскеран гаф чӀур тавуна, Гьалимат гила мад буржар кьадай рекьера гьатна. Я. Къафаров. Аял буржунай... Аскеран гаф чӀур тавуна, Гьалимат гила мад буржар кьадай рекьера гьатна. Я. Къафаров. Кумукьна

* гафар акъудун гл., ни 1) никай пис манадин гафар чукӀурун. 2) няй фикирда авай гафар лугьун, лугьудай гьалдиз гъун.... сив ахъайна сад-садахъ галазрахун тавуна, бязи, рикӀин къене ргазвай муьгьуьббатдин, гафар акъудна ачухдиз лугьуз тахьайтӀани, са рахунзарафат тавуна акъвазиз хьун мумкин тирни мегер?.. Я. Я. Агалай сандух.

* гафарай тӀеквенар \[кьацӀар\] акъудун гл., ни нин; сада лугьузвай гафарик масада вичиз кӀандай манаяр кутун. ГьикӀ хьайиди туш?! Хузаинар мад гьихьтинбур жедайди я?! - фялейрик гъулгъула акатна. - Гафарай тӀеквенар акъудмир! Гь. Къ. Четин бахт.

* гафарик кьел тахьун гл. нин \[Гуьлханум\]. 'ви гафар маналу я' манадин ибара. Ви гафарик кьел ква, чамма. Амма итимриз са тарс гана кӀанда. ТахьайтӀа, абуру мадни чи вилик чпин нерар хкажна кьада. Н. И. Гьакимрин папар.

* гафар-чӀалар сущ. ихтилатар. Чна цихъ суза ийизвай, Амай крар чна гьеле кьуру гафар-чӀалар яз гьисабзавай... А. Къ. Жуьгьенар.

*   гафар-чӀалар хьун гл., нинни нин арада арада пис ихтилатар, рахунар хьун.

*   гафара-чӀалара хьун гл., вуж герек авачир, манасуз ихтилатар авун, ихтилатрал амал авун.

*   гаф(ар)чӀал(ар) сад авун гл., ни са нихъ галаз ятӀани вири патарихъай сад-садан терефдарар хьун. Дуьньядилай кицӀер вири кӀватӀ уна, Абурухъ галаз гафар-чӀалар сад уна. X. Т. Эхирдиз тамаш. Куьне вирида гаф-чӀал сад авунвани? Б. Гь. Заз эвера.

*   гафба-гаф нар. Гьар са гаф лагьайвал, лагьай тегьерда аваз.

*   гафунал амал авун гл., ни нин лагьайвал авун. ТӀвар инсан яз вич гъакӀан мал, Дуьз гафунал тийиз амал... С. С. Са кас гъалтна зал Сейидай, Гафунал амал тийидай... С. С.

* гафунал гаф эцигун гл., ни нин; гьуьжет авун. -Пагь! -. лагьана, гьарай акъатна хандай. - Зи гафунал гаф эцигиз вун гьикьван жуьрэтлу везир я? Ф. Акьуллу данарбан. Залагьай гафунал гаф эцигдайди заз лазим туш 3. Э. Мехъер кьуьл туш.... зи гафунал гаф эцигиз кӀан хьайитӀа, ахпа завай туш... Б. Гь. Заз эвера. Гьар гафунал гаф эцигиз хьана на, Гуя зун ваз гьа кар патал герек тир. А. С. Чухсагъул ваз. Эциг мийир гафунал гаф, Апаязни, къаридизни гьуьрмета. X. X. Лал свас. Шаирдин гафунал гаф эцигиз женни?! А. Къ. Жуьгьенар. Зун бегьем галат хьанва, ятӀани адан гафунал гаф эцигзавач. М. Б. За бананар недач.

* гафунал кӀевиз \[кӀеви\] акъвазун \[хьун \] гл., вуж кьабулай къарар кьилиз акъудун. Вун гьикьван гагьда гафунал кӀевиз акъвазнатӀа, виридаз чизва. Бесрай. А. И. Самур. ӀӀӀ. Гафунал кӀеви хьун пис кӀвалах туш, амма хъсан адетрални кӀевивал ийиз алакьна кӀанда. А. Къ. Гафунал кӀеви чам.

*   гафуни атӀун гл., ни сада лагьай теклифар масадбуру вири кьилиз акъудун.

*   гафунив гъун гл., ни вуж; алакьариз хьун. - Халкь гафунив гъидай итим кӀанда хуьре, Жабир, -худда гьатзава Нурали. М. Б. ЦӀийи мискӀин. Синоним: чӀалал гъун.

*   гафунивай тухуз тахьун гл., вуж; гьикьван четин шартӀар хьайитӀани, лугьудай гафар чир хьун.

*   гафунин кьилиз нар. гьар гаф рахайла. Бегьем сагъ таххьанмаз свас датӀана кӀвалахал ракъуриз; гафунин кьилиз экьуьгъиз, гъуьнтӀ гуз, гатаз хьана. А. И. Самур.

* гафунин юкьвалай атӀун гл., ни нин эхирдал кьван ихтилат давамардай мумкинвал тагун. – Я рушар! - гьарайна Балади, бирдан рахазвай гафунин юкьвалай атӀана. Б. Гь. Заз эвера.

* гаф-чӀал сущ. ихтилат, са гьихьтин ятӀани ихтилат.... суддиз гаф-чӀал лугьуз кӀанзаватӀа, буюр. Я. Къафаров. Тапархъан.