сущ.; -пу, -па; -пар, -пари, -пара инсандин ва я гьайвандин кьилин кьве пата вич шкьуьнтдин къабухдин кӀалубда авай вири жуьрейрин ванер кьабулзавай орган. Яб авачиз ван жериди Вун я хьи... Е. Э. Иллагьи. - Эгер мад гьа сифте хьиз ТахьайтӀа, - ЦӀаруди гьакӀани шалам кьван вичин яб кьуна чӀугуна, - за эй яб атана гадарда. Б. Гь Заз эвера. Вун лал хьунихъ хьанва цӀигел. Къабулзамач япу сесер. С. А. Зун чӀалахъ туш.
* ламран япар, кьифрен япар.
* яб атӀайдаз тум къекъуьрдай кицӀ сущ. жуваз зиян гайидаз ялтахвал ийидайди. Вун тек туш, ваз ава са дуст дуьньяда - Амни - кицӀ, яб атӀайдаз тум къекъуьрдай. И. Гь. Рубаияр.
* яб гун \[акалун, элягъун ! гл., ни низ-квез \[ нихъ-квехъ, нел-квел \] 1) лугьузвай гафар, ийизвай ихтилат жував агакьарун. Гьа и арада пачагьдин хци рикӀинихъай рушан суьгъбетдихъ яб акалзавай кьван. Ф. Бибихатун. Яб телягъиз, уьркуьтмиш жез фимир вун... Е. Э. Кьил хураваз фимир вун. - Чан хва, за ваз гила са гьвечӀи эхтилат ахъайда, вуна яб це, хьайи кар я А. Ф. Лянет. Эхь, эхь. Заз ам абурал ашукь хьана кӀанзавач. Яб це, ваз тажуб жемир, захъ яб акала. Ваз рушар гьихьтин намуссузар ятӀа чидани? А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Гила яб це, заз вахъ галаз Ийидай са суьгьбет ава. ЧӀал гъеле ваз чидачтӀани, Вилера ви дикъет ава. А. С. Хцихъ галаз ихтилат. Телефонди зенг яна. Махсуда - трубка къачуна яб акална. З. Э. Муькъвел гелер. Ваз хъел къвемир. Захъ яб акала... А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. 2) сада ийизвай теклифдал амал авун. Чи хуьре фекьи вич амач. Куьгьне хуьре амаз Милавердиди фекьивал ийизвай... Амма адаз яб гудай касни хьанач. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер. Минет хьуй квез лап кӀевелай, зи манийрихъ яб акала, Забита квез ачух лагьай гафаркай хъел къвемир, рушар. З. Р. Рушар. 3) фикирда хуьн. Эхир лампа жагъана, Вични къадим замандин, Садани яб тахгана Гадарнавай айвандик. А. Ал. Экв халу.
* яб денг авун (денгун ) гл., ни-куь ванцелди, ихтилатралди инжиклу авун, икрагь авун. Хиросима, Багъ, Жегьил паб, Шезва, жезвач накъвар кьаз. Самолетри денгзава яб, физва мадни яракь гваз. А. Ал. Хиросима. Аялри сифтедай гьа мус хъфида чун лугьуз япар денг авунайтӀани, ахпа Тамаман буйругъдин ван галукьайдалай гуьгъуьниз мад хабар кьан хъийизвач. Гь. М. Ирид къаш. Синонимар: яб тухун, япай акъудун.
* яб кьун гл. 1) ни нин хабар гун. Гада хьана лагьана, ада дидедин яб кьуна. Р. 2) ни нин. туьгьметар авун, айибар гъун. Амма рушан яб кьадай кас авачир. З. Э. Трактористдин мехъер. 3) табийрун. Кьаз жеда хьи фашизмдин яб завай Акъудна хьиз Къисасдин терс гапурар. А. С. Ленинан вилик. Гьикьван чиркер рикӀин хци чукӀулдив Уьмуьрдилай алудна яб кьуна за. Ш. Къ. Пехил туш зун чара касдин бахтунал.
* яб тагун кил. яб гун.
* яб тухун гл., ни, куь нин ванцелди, ихтилатралди инжиклу авун, икрагь авун. \[Ремихан\] - Я кас, эхир зи Яб тухун тийин вуна! Гзаф лагълагъар ямир, паб, а ихтилатар акъвазара. А. Аминов. Вун накь вучиз атаначир? Синонимар: яб денг авун, япай акъудун.
* яб це ! обр. ихтилат башламишдайла ва давамардайла, масадахъ галаз алакъа хуьн патал ишлемишдай ибара Яб це. Ваз чна шумудра жувахъ галаз хзанар тухун тапшурмишна. Вучиз тухванач? Лагь садра! А А. Лезгияр.
* яб элягъун кил. яб гун.
* яб ягъун кил. яб гун.
* япа кьун нугъ., гл., ни вуч; фикир гун, фикирда кьун. Адан чӀуру амалрикай виридаз малум туш. Малумбуруни япа кьазвач. Къ. А. Лацу м арал. Лагьай гафар кьуна япа, КӀевиз яхъ на гьатайди тупӀа. Х. Т. Мухбирдиз.
* япа(ра) цун гл., ни вуч лугьузвай гафар масадав агакьарун. Тектек гафар метлеб зурба, Цуз на и юлдашрин япа. С. С. Чи партиядин рекьиз.
* япай акъудун гл., ни, куь нин инжиклу авун, икрагь авун. - Види мани туш, - лагьана кӀекре, -япай акъуддай гъакӀан къуркъур я. Ж. Къибни кӀек. Синонимар: яб тухун, яб денг авун.
* япай чӀар акъудайди хьизни хьанач гьал кьилел атай пис кардикай эсиллагь хабарни авачирдай кьур гьал.
* япал кӀуф \[сив\] эцигна нар., вуч авун 1) масадбуруз ван текъведайвал (лугьун). Им акур Банбубади зи кьуьнелай кьуна, япал сив эцигна хьиз, лагьана: - Салман птул, мукъаят хьухь. Къ. М, Птул руш. 2) мукьуфдалди, рикӀивай. Абур за ваз, азиз кӀелзавай кас, япал кӀуф эцигна лугьуда. Вунани, ваз минет я, гьа икӀ япал кӀуф эцигна масабуруз лагь. З. Э. Директива кардик.
* япалай(ни) тавун гл., ни вуж-вуч фикир тагун, кваз такьун. Руша и ихтилатар япалайни ийизмач, на лугьуди ясдин и луькӀуьнар гьар йикъан хкетар я. Гь. М. Гьасрет етим яни? Дуьз акуртӀан Гафар ягъи, Гьич япалмир - Тапарзава. Н. С. Шарвилидин веси. - Вун стӀалжем жеда гьа, - пудра лагьанва папа. Квасади адан гафар япалайни ийизвач. М. Б. Футболист.
* япар акъажун гл., ни нин тадияр гун, туьгьметар авун. Къанмазали къариб кас я, Лугьуда ваз деве вуч я? За кьве тупӀув хкажда, На лагьайтӀа жери кар туш! Къведа хъел. Вич чилел алаз Вацран япар акъажда. Н. Шабанов. Къанмаз.
* япар алай \[квай\] бармак сущ. мекьи вахтунда япар, хъуькъвер чимиз хуьдай, кӀевдай кӀусар галай бармак. Са нин ятӀани япар квай бармак стулдин кӀаник аватнава. А. А. Лезгияр. ЧӀулав бармак япар галай Къе аялдин кьилел алукӀ... С. А. ЧӀехи бубадин къайгъуяр.
* япар вегьин гл., ни гъарикӀ хьун, зайиф хьун. Заведиш акъудунин гьакъиндай приказ Темирхан Шуьредай рахкурдайвал я лугьудай хабарни акъатна. Жанаби заведишди вичин япар вегьенвай. З. Э. Муькъвел гелер. Синоним: япар куьрс хьун.
* япар куьрс хьун гл., нин пашман хьун, сефил хьун. Сусахъ, аялрихъ галаз хьиз, Мегьамед вичин къунши Шакъулидихъ галазни къужахламиш хьана... Амма Бала-къадаш ( амни хуьруьнви я ) атайла, ам кӀвализ ахъайнач. Бала-къадашан япар куьрс хьана. Р. Гь. Са нянихъ. Синоним: япар вегьин.
* япар хкажун гл., ни 1) игьтиятлу хьун, игьтиятлу авун. Фекьиди хкажна япар. Тадидаказ кьада хабар., Х. Т. Малла Иса. Са кар мадни ашкара тир: накь хуьруьз чкӀай хабарди инсанрин япар хкажнавай. Анжах гуьзлемишзавай абурук кӀусни рахун-луькӀуьн квачир. З. Э. Йифен тӀурфан. 2) гьазур хьун. РакӀарай, тухузвай свасар хьиз дигай парталар алукӀна, гьа и эверун гуьзлемишиз «япар хкажна» акъвазнавай хьиз, тади кваз, сад~садалай гуьзел пуд руш далбадал кӀвализ атана. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар.
* япар яру хьун гл., нин регъуь хьун. Пакад юкъуз векил вичин кӀвалахдив эгечӀ хъувуна. - ГьикӀ хьана, ахтармишнани? - хабар кьуна адавай идарадин рукоеодителди. - Эхь, ахтармишна, -жаваб гана векилди ва и арада япар яру жез башламишна. Б. Гь. Ширин чайдихъ галаз насу.
* япара памбагар тун гл., ни нин яб гуз кӀан тахьун. Амма куь вилерал хъцӀур акьалтнава, япара памбагар тунва, И. Къ. Смоленский чилел.
* япара цун гл., ни нин са вуч ятӀани лугьун, фикирда тун. Ахпа Бакъарей Бакъурай жегьилрихъ галаз чинебани рахадай. Са-садахъ галаз. Кьилди-кьилди. Гьардан япара цадай: «Вун виридалайни зурба я. За чӀехидаз ви патахъай лагьанва» 3. Гергерви. Бакъарей Бакъураякай нагъил.
* япарал залан \[агъур \] прил.,; вуж писдиз ван къведай. - Ваз ван къвезвани, дишегьлийри гьикьван хъсандиз манияр лугьузватӀа? - Аллагьдиз шукур, зун гьеле япарал агъур хьанвач. Я. Я. Нурар ва хъенар. – Ва-аъ. - кӀевиз рахазва гада, гуя Абас япарал залан кас я, адаз ван текъвез кичӀезва. М. В. Гьарасатдин майдандал. 95 нумрадин аялрин бахчадай, япарал залан аялрин интернетдай, кесиб хзанрай тир вири санлай 40 аялдиз мергьяматлувилин тӀуьн гана. ЛГ, 2004, 30. ӀХ.
* япувай тӀветӀ фейиди хьизни тахьун гл., низ вуч гьич са къайгъуни тахьун, хьайи карди са къайгъударвални гъун тавун. Амма адаз и кар гьич япувай тӀветӀ фейи хьизни тушир. И. Къ. Смоленский чилел.
* япуз гьатун кил. япара гьатун.