HUNLAR

cəm IV əsrdə Asiyadan Avropaya gələn türkdilli köçəri tayfalar.
Belə yaşamışdır dünən və bu gün; Bizim keçmişimiz – oğuzlar, hunlar. B.Vahabzadə.

HUMANİ́ZM
HURİ
OBASTAN VİKİ
Hunlar
Hunlar — IV-VI əsrlərdə Mərkəzi Asiyada, Qafqazda və Şərqi Avropada yaşamış köçəri xalq. Avropa ənənəsinə görə, onlar ilk əvvəllərdə Volqa çayının şərqində, yəni o dönəmdə Skitiya adlandırılan yerlərdə yaşamışdırlar. Hunların qərbə doğru köçmələri ariyanlardan hesab edilən Alanların qərbə doğru yürüşü ilə əlaqələndirilir. 370-ci ildən etibarən Hunlar Volqa sahillərinə gəldilər və 430-cu ildə Avropada özlərinin böyük, lakin qısaömürlü dövlətlərini qurdular. Hunlar tədricən Qotları və Roma sərhədlərindən kənarda yaşayan bir çox digər german tayfalarını özlərinə tabe etdilər, yerdə qalanları isə Roma sərhədləri daxilinə miqrasiya etməyə məcbur oldu. Hunlar, xüsusən Attilanın rəhbərliyi altında tez-tez Şərqi Roma imperiyası üzərinə dağıdıcı yürüşlər həyata keçirdilər. 451-ci ildə onlar Qərbi Roma imperiyasının əyaləti olan Qaulu ələ keçirdilər. Onlar buanı ələ keçirmək üçün romalılarla vestqotların birləşmiş ordusu ilə Katalaun döyüşündə döyüşmüdülər. 452-ci ildə onlar İtaliyanı ələ keçirdilər. Attilanın 453-cü ildə ölümündən sonra Hunlar artıq Roma üçün əsas təhlükə olmaqdan çıxdılqar və öz torpaqlarının çoxunu 454-cü ildə baş vermiş Nedao döyüşündən sonra itirdilər.
Ağ Hunlar
Ağ Hunlar və ya Eftalitlər — Hunların qərb qolu. Tenqriçilikdəki simvolizmə görə qərbi ağ rəng simvolizə edirdi. Xan Çao dövlətinin dağılmasından sonra Xarəzmə gələn hunlar iki hissədən ibarət idi. Qərbdə, Xəzər dənizinin şərq sahillərində yaşayan Ağ Hunlar və cənubda Hindistanın şimalı və Əfqanıstanda yaşayan Qırmızı Hunlar. Qırmızı hunlar, Ağ hunlar, Avarlar, Kutriqurlar və Onoqurlar qərblilər tərəfindən Xionitlər adlandırıldılar. Ağ hunlar əvvəllər Qırmızı Hunların yaratdığı dövlət olan Kidar imperiyasında yaşayırdılar. Onların dövləti sonralar Sasanilər, Kabulşahlar və Göytürklər arasında bölündü. == Etimologiya == Ağ Hunların adları fərqli dillərdə fərqli səslənir. Çinlilər Yanda (嚈噠) deyirdilər . Koreyalılar isə onlara Yeoptal deyirdi.
Şimali Qafqaz hunları
Şimali Qafqaz Hunları — Huni, Huni və ya Çuni qədim dövrlərdə Şimali Qafqaz xalqları idi. Onlara bəzən Şimali Qafqaz Hunları deyilir və tez-tez Şərqi Avropaya daxil olan Hunlarla əlaqəli olduqları güman edilir. Bununla birlikdə, huninin etnolinqvistik və coğrafi mənşəyi aydın deyil. Huni haqqında ilk müasir qeyd Dionisi Periqet və Klavdiy Ptolemey tərəfindən coğrafiyada 2-ci əsrdə, Xəzər dənizinin yaxınlığında yaşadıqları söyləndikdə verilə bilər. Aqafanqelos, 227-ci ildə Hunların Qafqaz xalqları arasında yaşadıqlarını və İran Hunlarının qohumları olduqlarını iddia edir. 535 və ya 537-ci illərdə yepiskop Kardostun başçılıq etdiyi bir erməni missioner qrupu Şimali Qafqaz Hunlarının çoxunu vəftiz etdi. Bu hadisəni bildirən Suriya dilli bir mənbə də Hun dili üçün bir yazı sisteminin hazırlandığını göstərir. Hunların eramızın 6-cı əsrində Dağıstanda bir dövlət qurduqlarını söyləyirlər. Bunun səbəbi Qafqazın çoxsaylı yerli xalqları ola bilər. 682-ci ildə Qafqaz Albaniyası yepiskopu İsrail, Qafqaz Hunlarının hökmdarı Alp İlutuerin xristianlığı qəbul etməsi üçün uğursuz bir heyətə rəhbərlik etdi.

Digər lüğətlərdə