xitin

Xitin — Xitin (C8H13O5N)n (/ˈkaɪtɪn/ KY-tin) qlükozanın amid törəməsi olan N-asetilqlükozaminin uzun zəncirli polimeridir. Təbiətdə ən çox yayılmış ikinci polisaxarid (yalnız sellülozadan sonra), göbələklərin hüceyrə divarlarının, xərçəngkimilər və həşəratlar kimi artropodların ekzoskeletlərinin və molyuskların radulaların, sefalopodların dimdiklərinin və qladiuslarının əsas komponentidir. O, həmçinin ən azı bəzi balıqlar və lissamfibiyalar tərəfindən sintez edilir. Xitinin strukturu sellüloza ilə müqayisə oluna bilər, kristal nanofibrillər və ya bığlar əmələ gətirir. Funksional olaraq keratin proteini ilə müqayisə edilə bilər. Xitinin bir sıra tibbi, sənaye və biotexnoloji məqsədlər üçün faydalı olduğu sübut edilmişdir. İngiliscə "xitin" sözü 1821-ci ildə yunanca χιτών (khitōn), örtük mənasını verən fransızca "xitine" sözündən yaranmışdır. Bənzər "xiton" sözü qoruyucu qabığı olan dəniz heyvanına aiddir. Xitinin quruluşu 1929-cu ildə Albert Hofmann tərəfindən müəyyən edilmişdir. Hofman Helix pomatia ilbizindən əldə etdiyi xitinaz fermentinin xam preparatından istifadə edərək xitini hidroliz etdi.

Xitinozoalar (Chitinozoa) – sistematik mənsubiyyəti aydın olmayan (Incerta regnum) canlılar; fossil halda onların çox möhkəm xitinəbənzər qabıqları (kapsula) 30–40-dan 500 mkm, çox vaxt 100 mkm-dək ölçülərində olur. Bu kapsullar xarici görünüşünə görə xitini xatırladır, lakin kimyəvi tərkibinə görə, ondan, fərqlənir. Kapsullar formasına görə adətən kolba və butulkaya oxşayır. Üst səthləri hamar və ya müxtəlif çıxıntılarla örtülüdür. Kapsulun daralmış qurtaracağında iri dəlik, əks tərəfdə isə kiçik yarımörtülü dəlik yerləşir. Paleozoyun (ordovik-devon) epikontinental dənizlərində yaşamışdır. Xitinozoalar platforma vilayətlərində yayılan ordovik-çökmələrinin dəqiq stratiqrafik korelyasiyası üçün böyük əhəmiyyəti vardır. Geologiya terminlərinin izahlı lüğəti. Bakı: Nafta-Press. 2006.