Sarı qırxayaqlar: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktə
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Redaktənin izahı yoxdur
k Bot: tənzimləmə
 
(5 istifadəçi tərəfindən edilmiş 6 dəyişiklik göstərilmir)
Sətir 1: Sətir 1:
{{iş gedir}}
{{Takson}}


⚫
'''Sarı qırxayaqlar dəstəsi''' ({{Dil-lat|Julida}})-[[Buğumayaqlılar]] tipinin [[İkicütayaqlılar]] sinfinə aid olan dəstə
{{Takson
| adı = {{latb|Sarı qırxayaqlar}}
| aləmi = Heyvanlar
| şəkil =
| şəkil məlumat =
| şəkilaltı yazı =
| yuxarı takson = Arthropoda
| ranqı = Dəstə
| latınca adı = {{btadı|''Julida''}}
| müəllif =
| sinonim =
| tipik nümayəndə =
| aşağı takson adı =
| aşağı takson =
| arealın xəritəsi =
| arealın xəritəsi haqqında =
| arealın xəritəsinin eni =
| legend sərhədi =
| mühafizə =
| vikinövlər =
| vikianbar =
| bttsmb =
| ütmx =
| mbmm =
| he =
| geiş1 =
| geiş2 =
| beabs = 7140
⚫
}}

⚫
'''Sarı qırxayaqlar dəstəsi''' ({{lang-lat|Julida}})-[[Buğumayaqlılar]] tipinin [[İkicütayaqlılar]] sinfinə aid olan dəstə


== Xarici quruluşu ==
== Xarici quruluşu ==
Sarı qırxayaqlar dəstəsini silindrik bədən forması və sayı 30-dan artıq olan çoxlu miqdarda silindrik seqmentlər səciyyələndirir. Bəzi torpaq sarı qırxayaqların daha nazik bədəni olur (diametri 1 mm), onlar kordur, zəif piqmentləşmişlər, zəhər vəzilərinin xal şəkilli dəlikləri aydın nəzərə çarpır. Məsələn, nazik sarı qırxayaqlar fəsiləsinin (Blaniulidae) nümayəndələri belədir. Əsl sarı qırxayaqların (Julidae) bədəni naziklərdəkindən daha az dartılmışdır və onlarda adətən gözlər olur. <ref>Azərbayvcanın heyvanlar aləmi, II cild. Bakı, Elm, 2004</ref>
Sarı qırxayaqlar dəstəsini silindrik bədən forması və sayı 30-dan artıq olan çoxlu miqdarda silindrik seqmentlər səciyyələndirir. Bəzi torpaq sarı qırxayaqların daha nazik bədəni olur (diametri 1&nbsp;mm), onlar kordur, zəif piqmentləşmişlər, zəhər vəzilərinin xal şəkilli dəlikləri aydın nəzərə çarpır. Məsələn, nazik sarı qırxayaqlar fəsiləsinin (Blaniulidae) nümayəndələri belədir. Əsl sarı qırxayaqların (Julidae) bədəni naziklərdəkindən daha az dartılmışdır və onlarda adətən gözlər olur.<ref name="ReferenceA">Azərbayvcanın heyvanlar aləmi, II cild. Bakı, Elm, 2004</ref>


== Həyat tərzi ==
== Həyat tərzi ==
Sarı qırxayaqlar ikicütayaqlıların ən zəngin və çox yayılmış dəstəsini təmsil edirlər. Əsl sarı qırxayaqlar fəsiləsinin növləri (22 növ) daha zəngindir. [[Lənkəran]] zonasının qarışıq meşələrində onlardan Amblyiulus continentalis All. üstünlük təşkil edir. Alçaq dağlıq zonasının dağ-meşə sarıtorpaqlarında bunların sayı 1 m2 65 fərd təşkil edir. A.continentalis yalnız meşə örlüyü altında rast gəlinir, meşə döşənəyində, torpağın üst onsantimetrlik təbəqəsində, çürümüş ağacda yaşayır. Bir neçə il ərzində ömür sürür. Onlarda yaz və payız fəallıq zirvəsi və yay-qış diapauzaları ilə aydın mövsümi ritm müşahidə edilir. A.cjntinentalis-dən fərqli olaraq, Ommotoiulus caspius Lohm. subdominant növü meşələrdə, xam çöl sahələrində, çay və limon plantasiyalarında rast gəlinir. Bütün il ərzində fəal qidalanır. Miqdar səviyyəsi A.continentalis-dən aşağı olsa da, bitki qalıqlarının parçalanmasında onun əhəmiyyətini daha uzun qidalanma dövrü artırır. Hər iki növün fəaliyyəti nəticəsində Lənkəranın alçaq dağlıq zonasındakı meşələrdə olan bütün xəzəllər, demək olar ki, parçalanır. [[Böyük Qafqaz]]ın dağ-meşə qonur və dağ-meşə qəhvəyi torpaqlı qarışıq meşələrində Megaphyllum brachyurum Att. üstünlük təşkil edir. [[Kiçik Qafqaz]]ın alp çəmənlikləri altındakı dağ-çəmən sıx çimli torpaqlı yamaclarında bitki qalıqlarının əsas parçalayıcısı olan Anuroleptophyllum caucasicum Att., sayı 1 m2 fərddir. Mühitin əlverişsiz hidrotermik şəraiti ilə bağlı olaraq cəmi 4 ay çəkən fəallıq dövrü ərzində onlar 56 q/m2-ə qədər xəzəl parçalamağa qabildirlər ki, bu da il ərzində torpaqda çürüyən bütün xəzəlin təxminən yarısını təşkil edir. [[Kiçik Qafqaz]]ın alçaq dağlıq zonasındakı mədəniləşmiş şabalıdı (boz-qəhvəyi) torpaqlar üçün (yonca, dənli bitkilər) sarı qırxayaqlardan Brachyiulus lusitanus Verh. səciyyəvidir. [[Azərbaycan]]da sarı qırxayaqlar 24 növlə təmsil olunmuşlar.<ref>Azərbayvcanın heyvanlar aləmi, II cild. Bakı, Elm, 2004</ref>
Sarı qırxayaqlar ikicütayaqlıların ən zəngin və çox yayılmış dəstəsini təmsil edirlər. Əsl sarı qırxayaqlar fəsiləsinin növləri (22 növ) daha zəngindir. [[Lənkəran]] zonasının qarışıq meşələrində onlardan Amblyiulus continentalis All. üstünlük təşkil edir. Alçaq dağlıq zonasının dağ-meşə sarıtorpaqlarında bunların sayı 1 m² 65 fərd təşkil edir. A.continentalis yalnız meşə örlüyü altında rast gəlinir, meşə döşənəyində, torpağın üst onsantimetrlik təbəqəsində, çürümüş ağacda yaşayır. Bir neçə il ərzində ömür sürür. Onlarda yaz və payız fəallıq zirvəsi və yay-qış diapauzaları ilə aydın mövsümi ritm müşahidə edilir. A.cjntinentalis-dən fərqli olaraq, Ommotoiulus caspius Lohm. subdominant növü meşələrdə, xam çöl sahələrində, çay və limon plantasiyalarında rast gəlinir. Bütün il ərzində fəal qidalanır. Miqdar səviyyəsi A.continentalis-dən aşağı olsa da, bitki qalıqlarının parçalanmasında onun əhəmiyyətini daha uzun qidalanma dövrü artırır. Hər iki növün fəaliyyəti nəticəsində Lənkəranın alçaq dağlıq zonasındakı meşələrdə olan bütün xəzəllər, demək olar ki, parçalanır. [[Böyük Qafqaz]]ın dağ-meşə qonur və dağ-meşə qəhvəyi torpaqlı qarışıq meşələrində Megaphyllum brachyurum Att. üstünlük təşkil edir. [[Kiçik Qafqaz]]ın alp çəmənlikləri altındakı dağ-çəmən sıx çimli torpaqlı yamaclarında bitki qalıqlarının əsas parçalayıcısı olan Anuroleptophyllum caucasicum Att., sayı 1 m² fərddir. Mühitin əlverişsiz hidrotermik şəraiti ilə bağlı olaraq cəmi 4 ay çəkən fəallıq dövrü ərzində onlar 56 q/m²-ə qədər xəzəl parçalamağa qabildirlər ki, bu da il ərzində torpaqda çürüyən bütün xəzəlin təxminən yarısını təşkil edir. [[Kiçik Qafqaz]]ın alçaq dağlıq zonasındakı mədəniləşmiş şabalıdı (boz-qəhvəyi) torpaqlar üçün (yonca, dənli bitkilər) sarı qırxayaqlardan Brachyiulus lusitanus Verh. səciyyəvidir. [[Azərbaycan]]da sarı qırxayaqlar 24 növlə təmsil olunmuşlar.<ref name="ReferenceA"/>


== Yayılması ==
== Yayılması ==
[[Azərbaycan]]da [[Lənkəran]], [[Kiçik Qafqaz]] və [[Böyük Qafqaz]] bölgələrində yayılmışdır. <ref>Azərbayvcanın heyvanlar aləmi, II cild. Bakı, Elm, 2004</ref>
[[Azərbaycan]]da [[Lənkəran]], [[Kiçik Qafqaz]] və [[Böyük Qafqaz]] bölgələrində yayılmışdır.<ref name="ReferenceA"/>


== Təsnifatı ==
== Təsnifatı ==
Sətir 48: Sətir 18:
* ''[[Megaphyllum brachyurum Att.]]''
* ''[[Megaphyllum brachyurum Att.]]''
* ''[[Brachyiulus lusitanus Verh.]]''
* ''[[Brachyiulus lusitanus Verh.]]''
⚫
== Ədəbiyyat ==
⚫
* Azərbayvcanın heyvanlar aləmi, II cild. Bakı, Elm, 2004


== Həmçinin bax ==
== Şəkillər ==
⚫
{{Gallery
[[Buğumayaqlılar]]
⚫
|title=Sarı qırxayaqlar dəstəsi
| Fayl:Julid millipede (103842).jpg|
| Fayl:Millipede (17320852791).jpg|
| Fayl:Кивсяки. Парування.jpg|
⚫
}}


⚫
== İstinadlar ==
[[Çoxbağlılar]]
{{İstinad siyahısı}}

⚫
== Ədəbiyyat ==
⚫
* Azərbayvcanın heyvanlar aləmi, II cild. Bakı, Elm, 2004


[[Qalxancıqdaşıyanlar]]
== Xarici keçidlər ==
== Xarici keçidlər ==
* [http://bugguide.net/node/view/97423/bgpage Order Julida]
* [http://bugguide.net/node/view/97423/bgpage Order Julida]
* [http://tolweb.org/Julida/8157 Julida]
* [http://tolweb.org/Julida/8157 Julida]

== Qalereya ==
== Həmçinin bax ==
⚫
{{Gallery
{{Taksonbar}}
⚫
|title=Sarı qırxayaqlar dəstəsi

| File:Whiteleggedmillipede.250a.jpg|
⚫
[[Kateqoriya:İkicütayaqlılar]]
| File:Schizophyllum sabulosum-800.250a.jpg|
| File:2547662087 484d81580c o.250a.jpg|
}}
⚫
== İstinadlar ==
[[Kateqoriya:Buğumayaqlılar|Arthropoda]]
[[Kateqoriya:Traxeyatənəffüslülər|Tracheata]]
⚫
[[Kateqoriya:İkicütayaqlılar|Diplopoda]]

Səhifəsinin 14:38, 9 iyun 2023 tarixinə olan son versiyası

Sarı qırxayaqlar
Elmi təsnifat
XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır.
???:
Sarı qırxayaqlar
Beynəlxalq elmi adı

Sarı qırxayaqlar dəstəsi (lat. Julida)-Buğumayaqlılar tipinin İkicütayaqlılar sinfinə aid olan dəstə

Xarici quruluşu[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sarı qırxayaqlar dəstəsini silindrik bədən forması və sayı 30-dan artıq olan çoxlu miqdarda silindrik seqmentlər səciyyələndirir. Bəzi torpaq sarı qırxayaqların daha nazik bədəni olur (diametri 1 mm), onlar kordur, zəif piqmentləşmişlər, zəhər vəzilərinin xal şəkilli dəlikləri aydın nəzərə çarpır. Məsələn, nazik sarı qırxayaqlar fəsiləsinin (Blaniulidae) nümayəndələri belədir. Əsl sarı qırxayaqların (Julidae) bədəni naziklərdəkindən daha az dartılmışdır və onlarda adətən gözlər olur.[3]

Həyat tərzi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sarı qırxayaqlar ikicütayaqlıların ən zəngin və çox yayılmış dəstəsini təmsil edirlər. Əsl sarı qırxayaqlar fəsiləsinin növləri (22 növ) daha zəngindir. Lənkəran zonasının qarışıq meşələrində onlardan Amblyiulus continentalis All. üstünlük təşkil edir. Alçaq dağlıq zonasının dağ-meşə sarıtorpaqlarında bunların sayı 1 m² 65 fərd təşkil edir. A.continentalis yalnız meşə örlüyü altında rast gəlinir, meşə döşənəyində, torpağın üst onsantimetrlik təbəqəsində, çürümüş ağacda yaşayır. Bir neçə il ərzində ömür sürür. Onlarda yaz və payız fəallıq zirvəsi və yay-qış diapauzaları ilə aydın mövsümi ritm müşahidə edilir. A.cjntinentalis-dən fərqli olaraq, Ommotoiulus caspius Lohm. subdominant növü meşələrdə, xam çöl sahələrində, çay və limon plantasiyalarında rast gəlinir. Bütün il ərzində fəal qidalanır. Miqdar səviyyəsi A.continentalis-dən aşağı olsa da, bitki qalıqlarının parçalanmasında onun əhəmiyyətini daha uzun qidalanma dövrü artırır. Hər iki növün fəaliyyəti nəticəsində Lənkəranın alçaq dağlıq zonasındakı meşələrdə olan bütün xəzəllər, demək olar ki, parçalanır. Böyük Qafqazın dağ-meşə qonur və dağ-meşə qəhvəyi torpaqlı qarışıq meşələrində Megaphyllum brachyurum Att. üstünlük təşkil edir. Kiçik Qafqazın alp çəmənlikləri altındakı dağ-çəmən sıx çimli torpaqlı yamaclarında bitki qalıqlarının əsas parçalayıcısı olan Anuroleptophyllum caucasicum Att., sayı 1 m² fərddir. Mühitin əlverişsiz hidrotermik şəraiti ilə bağlı olaraq cəmi 4 ay çəkən fəallıq dövrü ərzində onlar 56 q/m²-ə qədər xəzəl parçalamağa qabildirlər ki, bu da il ərzində torpaqda çürüyən bütün xəzəlin təxminən yarısını təşkil edir. Kiçik Qafqazın alçaq dağlıq zonasındakı mədəniləşmiş şabalıdı (boz-qəhvəyi) torpaqlar üçün (yonca, dənli bitkilər) sarı qırxayaqlardan Brachyiulus lusitanus Verh. səciyyəvidir. Azərbaycanda sarı qırxayaqlar 24 növlə təmsil olunmuşlar.[3]

Yayılması[redaktə | mənbəni redaktə et]

Azərbaycanda Lənkəran, Kiçik Qafqaz və Böyük Qafqaz bölgələrində yayılmışdır.[3]

Təsnifatı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Şəkillər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sarı qırxayaqlar dəstəsi

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1999.
  2. ↑ Shear W. A. Class Diplopoda de Blainville in Gervais, 1844. // Animal Biodiversity: An Outline of Higher-level Classification and Survey of Taxonomic Richness / red. Z. Zhang 2011. C. 3148, burax. 1. S. 159–164. ISBN 978-1-86977-849-1, 978-1-86977-850-7
  3. ↑ 1 2 3 Azərbayvcanın heyvanlar aləmi, II cild. Bakı, Elm, 2004

Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Azərbayvcanın heyvanlar aləmi, II cild. Bakı, Elm, 2004

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Sarı_qırxayaqlar&oldid=7068214"