Dolayı vergi

Vikipediya, azad ensiklopediya
Araz Yaquboglu (müzakirə | töhfələr) tərəfindən edilmiş 06:31, 16 yanvar 2022 tarixli redaktə
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç

Dolayı vergi — özündə satılan məhsulların dəyərinə əlavə edilən məbləğlərdən gizli şəkildə vergi tutulmasını əks etdirir. Bu vergi növünə isə əlavə dəyər vergisi, aksizlər, gömrük rüsumları, alış və satış vergiləri daxildir.

Haqqında

Formalaşma mexanizmindəki fərqlərə görə vergilər iki növə ayrılır: birbaşa və dolayı vergilər.

Dolayı vergilərin üstün cəhəti onların gizli, yəni belə desək qapalı olmasındadır. Bir çox insanlar dolayı vergi ödədiyinin fərqində olmadan belə vergi ödəyir. Belə ki, çox vaxt məhsulun dəyərinə dolayı verginin əlavə edildiyi qeyd edilmir. Bu sosial-iqtisadi nöqteyi-nəzərdən çox vacibdir.

Dolayı vergi növünün sayəsində aşağı dəyərli məhsulları iqtisadi rasional səviyyədə dəstəkləmək mümkündür. Bu adətən spirtli içki və tütün məhsulları ilə baş verir. Gömrük rüsumları formasında olan dolayı vergilər dövlətə yerli məhsul istehsalçılarına təsir etməyə, əcnəbi rəqiblərdən qorumağa və onların dünya baazrına çıxmasına kömək edir.

Dolayı vergi növünün əsas çatışmayan cəhəti isə onun əhali arasında vergi yükünün qeyri-bərabər paylanmasını gücləndirməsidir. Aydındır ki, məhsulun dəyərinə dolayı vergi növünün əlavə edilməsi əhalinin varlı təbəqəsi üçün hiss edilməz qalacaq. Lakin yoxsul təbəqə üçün bu heç də eyni şey demək deyil. Dolayı vergilərin digər çatışmayan cəhəti isə onun inflyasiya xarakterli olmasındadır.

Mal istehsal edən və ya xidmət göstərən müəssisənin sahibi onları əlavə haqq daxil olmaqla qiymətə (tarifə) satır və əldə etdiyi gəlirdən dövlətə müvafiq vergi məbləği ödəyir, yəni mahiyyət etibarı ilə o, kollektor, alıcı isə dolayı vergi ödəyicisi.

Dolayı vergi kimi əlavə dəyər vergisi (ƏDV) anlayışı 1918-ci ildə alman sənayeçisi Vilhelm von Simensin ideyası idi. Bu gün effektiv və nisbətən asan toplanması və tətbiqi üçün nəzərdə tutulmuş vergi dünyanın 140-dan çox ölkəsində qüvvədədir[1].

Dolayı vergilərin növləri

  • fiziki şəxs (aksizlər) — malın satış qiymətindən faizlə müəyyən edilən dolayı vergilər; onlar, bir qayda olaraq, istehsalçıların əldə etdikləri izafi mənfəətin dövlət büdcəsinin gəlirinə çıxarılması üçün yüksək gəlirli mallar üçün müəyyən edilir;
  • universal (əlavə dəyər vergisi);
  • fiskal inhisarlar — hüquqi və fiziki şəxslər tərəfindən dövlət təşkilatları tərəfindən onlara göstərilən xidmətlərə görə ödənilən ödənişlər; fiskal inhisarlara misal olaraq, məsələn, müxtəlif dövlət lisenziyaları, icazələr, sənədləşmə işləri (möhür rüsumu) və s. buraya satış vergiləri də daxildir.

Birbaşa vergi ilə dolayı vergi arasındakı fərq

Birbaşa vergi ilə dolayı vergini fərqləndirmək üçün əsas meyar vergi yükünün ötürülməsidir. Dolayı vergilər mal və xidmətlərdən tutulur. Onlar ancaq dolayı yolla ictimaiyyətə yönəlib. Mallar alqı-satqı zamanı dövriyyə vergisinin böyük bir hissəsi sonrakı keçidlərə keçəcək. Məhz bu mənada iqtisadçı Müller demişdir: “(Dolaylı vergi) guya kiməsə bu cür vergi qoyur, amma əslində həmin şəxs başqa bir şəxsin mənafeyinə zərər vurmaqla kompensasiya edilə bilər”. Aşağı gəlir vergisi və əmlak vergisi, vergi ödəyiciləri üçün vergi yükünü başqalarına keçirə bilməyən və ya əlverişsiz olan bu növ vergilər tipik birbaşa vergilərdir.Mənfəət vergisinə fərdi gəlir vergisi, korporativ gəlir vergisi və s., əmlak vergisi isə əmlak vergisi və miras vergisi , sosial vergi və s.[2] daxildir

Birbaşa vergi ödəyicisinin həm də faktiki vergi ödəyicisi olduğunu görmək asandır. Birbaşa vergi böyük ölçüdə vətəndaşların mülkiyyət hüquqlarının bilavasitə əlindən alınmasıdır və onun tutulması vətəndaşlar arasında daha çox “vergi ağrısına” səbəb ola bilər. Dolayı vergilərin ödəyiciləri vergi ödəyiciləri deyillər. Dolayı vergi ödəyən istehlakçılar çox vaxt qanunda “tərəvəz” statusunda yerləşdirilir və vergi ödəyicisinin öz hüquqlarına həssas yanaşmır, “vergi ağrısı” hissi güclü deyil[3]. Çinin kənd təsərrüfatı vergisinin ləğvindən sonra fermerlərin faktiki yükünün niyə hələ də yüngül olmadığını izah edir. Bu, gübrə və toxumun bahalaşması ilə bağlıdır. Fermerlər hələ də onlar üçün ödəməlidirlər, milli vergi sistemində ən son "mənfi vergi". Xalq". Bu məsələ ilə bağlı Qərb ölkələri vergini malın qiymətinə daxil etmir, istehlak hesab-fakturasına vergini ayrıca köçürür. Qiymət qiymətdir, vergi isə vergidir, ona görə də istehlakçılar vergi ödəyiciləri ola bilərlər[4].

İstinadlar

  1. ↑ International Indirect tax guide, Статья на grantthornton.global
  2. ↑ Schenk, Alan; Oldman, Oliver. Chapter 1: Survey of Taxes on Consumption and Income, and Introduction to Value Added Tax // Value Added Tax: A Comparative Approach (1st). Cambridge University Press. 2007. 5, 23. ISBN 978-0-521-85112-1.
  3. ↑ Martinez-Vazquez, Jorge; Vulovic, Violeta; Liu, Yongzheng. "Direct versus Indirect Taxation: Trends, Theory and Economic Significance". International Center for Public Policy Working Paper Series. International Center for Public Policy, Andrew Young School of Policy Studies, Georgia State University. 2010.
  4. ↑ OECD (2020), Revenue Statistics 2020, Chapter 1: Tax revenue trends 1965 - 2019, Table 1.1, Last update 26-Nov-2020. Organisation for Economic Co-operation and Development. https://www.oecd-ilibrary.org/sites/213bafbd-en/index.html?itemId=/content/component/213bafbd-en#tablegrp-d1e314

Ədəbiyyat

Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Dolayı_vergi&oldid=6284996"