Lüğətlərdə axtarış.

Müqəddəs Qriqoris (erm. Գրիգորիս Աղվանացի, 302, Kayseri – 335 və ya 330, Dərbənd) — ənənəvi olaraq Alban Həvari Kilsəsinin katolikoslarından biri qəbul edilən, Parfiya mənşəli din xadimi. Erməni Həvari Kilsəsinin müqəddəsi sayılır. == Həyatı == Qriqoris IV əsrin əvvəllərində, indiki Kayseridə — o zamanlar Caesaria Mazaca adlanan şəhərdə doğulmuşdu. Babası Müqəddəs I Qriqori, atası Müqəddəs I Vrtanes və qardaşı Müqəddəs I Husik Erməni Qriqorian Kilsəsi katolikosu olmuşdular. Əslən parfiyalı idi. Bir ənəyə görə babası Qriqori tərəfindən, başqa bir ənənəyə görə isə əmisi Aristakes tərəfindən hələ 15 yaşında təqdis edilərək dini fəaliyyətə başlamışdı. O, Albaniya kralı Urnayr dövründə xidmət edən Albaniyanın ilk katolikosu olan Satalalı Tomasın varisi hesab olunur. Ənənəvi olaraq o, həm də Zəkəriyyə və Müqəddəs Pantaleonun qalıqlarını Tsri şəhərində (müasir Bərdə yaxınlığında) tikilmiş kilsəyə gətirməsi ilə tanınır. Mxitar Qoşun Alban salnaməsində onun adı Katolikos Lazardan sonra, 8-ci yerdə çəkilir.

Katolikos II Qriqoris — Albanların LII katolikosu. Əsl adı Gagik idi. Atasının adı Georgi babasının adı isə Karapet idi. Onun katolikosluğu dövründə Albaniya ardıcıl müharibələrə qərq olmuşdu. Onun dövründə kilsə mərkəzi artıq Bərdə yox Gəncə idi. == Katolikosluğu == 1131–1139-cu illərdə Alban Həvari Kilsəsi katolikossuz qaldıqdan sonra o, 1139-cu il 11 iyunda kürsüyə qalxıb və 1155-ci ilə kimi 16 il müddətində kürsüdə oturub. == Hakimiyyətə gəlməsi == Mxitar Qoş isə onun katolikosluq kürsüsünə çıxması ilə bağlı maraqlı faktlar qeyd edir. O, yazır: …8 il keçdikdən sonra, daha doğrusu erməni təqviminin 588-ci ilində (15 fevral 1139 – 14 fevral 1140) Ərməniyyə katolikosu olan müqəddəs ata patriarx Qriqorisin nəslindən olan Ərzurum yepiskopu Sahak — məşhur David vardapetin (Alavik Gəncəlinin oğlu Davud — "Nəsihətverici Qaydalar" əsərinin müəllifi. Erməni tarixçisi N. Emin həmin əsəri "diqqətə layiq olmayan", "dəyərsiz" adlandırır.) şagirdi, ölkəmizin vardapeti Qriqorun təşəbbüsü ilə və onun xahişinə əməl edərək öz adamları ilə birlikdə Ərməniyyədən Albaniya ölkəsinə gəldi. İndi müqəddəs ata Sahak bu Albaniya ölkəsinə gəldikdə hamını Tovuz adlanan qalada topladı.

Müqəddəs Qriqoris (erm. Գրիգորիս Աղվանացի, 302, Kayseri – 335 və ya 330, Dərbənd) — ənənəvi olaraq Alban Həvari Kilsəsinin katolikoslarından biri qəbul edilən, Parfiya mənşəli din xadimi. Erməni Həvari Kilsəsinin müqəddəsi sayılır. == Həyatı == Qriqoris IV əsrin əvvəllərində, indiki Kayseridə — o zamanlar Caesaria Mazaca adlanan şəhərdə doğulmuşdu. Babası Müqəddəs I Qriqori, atası Müqəddəs I Vrtanes və qardaşı Müqəddəs I Husik Erməni Qriqorian Kilsəsi katolikosu olmuşdular. Əslən parfiyalı idi. Bir ənəyə görə babası Qriqori tərəfindən, başqa bir ənənəyə görə isə əmisi Aristakes tərəfindən hələ 15 yaşında təqdis edilərək dini fəaliyyətə başlamışdı. O, Albaniya kralı Urnayr dövründə xidmət edən Albaniyanın ilk katolikosu olan Satalalı Tomasın varisi hesab olunur. Ənənəvi olaraq o, həm də Zəkəriyyə və Müqəddəs Pantaleonun qalıqlarını Tsri şəhərində (müasir Bərdə yaxınlığında) tikilmiş kilsəyə gətirməsi ilə tanınır. Mxitar Qoşun Alban salnaməsində onun adı Katolikos Lazardan sonra, 8-ci yerdə çəkilir.

Katolikos III Qriqoris - Albanların LXVI katolikosu. == Katolikosluğu == Katolikos II Anastasdan sonra taxta çıxmışdır. Hakimiyyət illəri dəqiq deyil Gəncəsər monastırında katolikos siyahısında göstərilir.

Katolikos II Qriqoris — Albanların LII katolikosu. Əsl adı Gagik idi. Atasının adı Georgi babasının adı isə Karapet idi. Onun katolikosluğu dövründə Albaniya ardıcıl müharibələrə qərq olmuşdu. Onun dövründə kilsə mərkəzi artıq Bərdə yox Gəncə idi. == Katolikosluğu == 1131–1139-cu illərdə Alban Həvari Kilsəsi katolikossuz qaldıqdan sonra o, 1139-cu il 11 iyunda kürsüyə qalxıb və 1155-ci ilə kimi 16 il müddətində kürsüdə oturub. == Hakimiyyətə gəlməsi == Mxitar Qoş isə onun katolikosluq kürsüsünə çıxması ilə bağlı maraqlı faktlar qeyd edir. O, yazır: …8 il keçdikdən sonra, daha doğrusu erməni təqviminin 588-ci ilində (15 fevral 1139 – 14 fevral 1140) Ərməniyyə katolikosu olan müqəddəs ata patriarx Qriqorisin nəslindən olan Ərzurum yepiskopu Sahak — məşhur David vardapetin (Alavik Gəncəlinin oğlu Davud — "Nəsihətverici Qaydalar" əsərinin müəllifi. Erməni tarixçisi N. Emin həmin əsəri "diqqətə layiq olmayan", "dəyərsiz" adlandırır.) şagirdi, ölkəmizin vardapeti Qriqorun təşəbbüsü ilə və onun xahişinə əməl edərək öz adamları ilə birlikdə Ərməniyyədən Albaniya ölkəsinə gəldi. İndi müqəddəs ata Sahak bu Albaniya ölkəsinə gəldikdə hamını Tovuz adlanan qalada topladı.

Katolikos IV Qriqoris - Albanların LXXVI katolikosu. == Katolikosluğu == Həsən Cəlalın nəslindən idi. Xaçın məliyi Mehrabın oğlu, Katolikos I Sargisin qardaşı oğlu. idi. Gəncəsər monastırında katolikos siyahısında göstərilir.

Katolikos V Qriqoris - Albanların LXXXV katolikosu. == Katolikosluğu == Xaçın məliyi II Vəlicanın oğlu idi. Gəncəsər monastırında katolikos siyahısında göstərilir. 1634-cü ildə Katolikos I Filipp Ağbaketsi tərəfindən təsdiqlənmişdi. 1650-ci illərdə alban və erməni keşişləri Qriqorisin qovulması barədə tələblər irəli sürməyə başladılar. Bunların ən başlıcası Vərəndə mahalının yepiskopu Petros idi. Lakin 1651-ci ildə Səfəvi hakimiyyəti Qriqorisin katolikosluğunu bir daha təsdiq edən əmr verdi. Qriqoris ölümündən öncə Petros Xançketsini oğulluğa götürərək katolikosluğu ona vəd etdi.

Amaras monastırı — Xocavənd rayonunun Sos İƏD Cütcü (Maçqalaşen) kəndi ərazisində yerləşən xristian alban monastırıdır. Monastır Qafqaz Albaniyasında erkən xristianlıq dövründən Alban Həvari Kilsəsinin ləğv edilməsinə kimi ziyarət edilmiş ən müqəddəs məbədlərdən biri olmaqla, yaxın vaxtlara kimi yerləşdiyi ərazinin həm xristian, həm də müsəlman əhalisi tərəfindən müqəddəs hesab edilmişdir. Həmçinin Amaras ərazisi xristianlığın yayılmasından əvvəl də böyük dini mərkəz olmuşdur. Bu faktı ərazidə arxeoloji tədqiqatlar zamanı əldə edilmiş artefaktlar və bizim eranın I əsrinə aid məbəd qalıqları sübut edir. Tarixi mənbələr həm monastırı, həm də onun əsas məbədini Qafqaz Albaniyasının birinci katolikosu Qriqorisin adı ilə əlaqələndirirlər. Vatnan çölündə öldürülməsindən sonra onun cəsədi hələ Maarifçi Qriqori tərəfindən inşa edilmiş monastır kilsəsinə gətirilmiş və burada sərdabədə (və ya altar altında) dəfn edilmişdir. Arxeoloji tədqiqatlar zamanı abidənin üç inşaat mərhələsi müəyyən edilmişdir: birinci mərhələ IV əsrə, ikinci mərhələ X əsrə, üçüncü mərhələ isə XIX əsrə aiddir. Həmçinin, çoxsaylı məbəd inşa etdirmiş və köhnə məbədlərin bərpasına əmr vermiş Albaniya hökmdarı III Mömin Vaçaqanın (487-510) hakimiyyəti dövründə də məbəddə yenidənqurma işləri aparılmışdır. Lakin, çoxsaylı, inşaat, dağılma və yenidənqurma işlərinə baxmayaraq müasir məbəd binası öz ilkin formasını saxlaya bilmişdir. Monastır kompleksinin mərkəzinə yerləşən əsas məbəd binası, 15.9x11 m ölçülərinə malik, uzun bazilikadır.

Müqəddəs Qriqoris kilsəsi — Xocavənd rayonunun Zavadıq kəndində yerləşən tarix-memarlıq abidəsi. Kilsə XVII əsrdə əslən yaxınlıqdakı Kiş kəndindən olan arxiyepiskop Barseq Kişeçinin nəzarəti ilə Katolikos IV Petrosun sifarişi əsasında inşa edilmişdir. == Tarixi == İnşaat kitabəsinə əsasən Müqəddəs Qriqoris kilsəsi 1667-1676-cı illərdə Kiş kəndindən olan alban arxiyepiskopu Barseq Kişeçinin nəzarəti altında Alban Həvari Kilsəsinin katolikosu IV Petrosun sifarişi ilə inşa edilmişdir. Abidə üzərindəki kitabədən bəlli olur ki, kilsə Amaras monastırı qardaşlığının yay iqamətgahı kimi istifadə olunmuşdur ki, bu da onun memarlığına təsir etmiş, kilsədə dəyərli xaçdaşlar, tarixi əlyazmalar və digər dəyərli tarixi artefaktlar toplanmışdır. == Memarlıq xüsusiyyətləri == İlkin memarlıq xüsusiyyətlərini yaxşı qoruyaraq dövrümüzə çatmış kilsə, dörd pilonlu günbəzli bazilika formasına malikdir. Günbəzin alçaq barabanı xaçvari xarici həcmdə demək olar ki, görünmür. Kilsə divarlarının hörgüsündə yaxşı yonulmuş daş blokları istifadə olunmuşdur. Tağtavanlı örtüyə malik üçnefli ibadət zalı 19.24 m uzunluq, 13.63 m en və 8 m hündürlüyə malikdir. Ölçü xüsusiyyətləri baxımından kilsə, Amaras monastırındakı Müqəddəs Qriqoris kilsəsinin xüsusiyyətlərini xatırlatsa da, uzunluq baxımından bir qədər geri qalır. Tağtavan və onu örtən iki tərəfli dam, dörd pilon və onları birləşdirən tağlar üzərində dayanır.