YOD-BROMİD

Yod (I) — D. İ. Mendeleyevin elementlərin dövri sistemində 53-cü element. == Ətraflı məlumat == Yod (I) – 70 kq ağırlığında sağlam insanın orqanizmində təxminən 25 mq-dır. Bir gün ərzində qalxanabənzər vəzidən qana 100–300 mkq-a qədər hormonal yod keçir. İnsan qidasında yodun çatışmazlığı endemik ur (zob) xəstəliyinin əmələ gəlməsinə səbəb olur. Yod balıqda (5–8 mkq%), dəniz suyunda, feyxoada (390 mkq%), dəniz kələmində, balıq yağında vardır. Suyunda yod çatışmayan rayonların əhalisi üçün yodlaşdırılmış duz hazırlanır. 1 ton duza 25 q KJ əlavə edilir ki, həmin duz vasitəsilə insan sutkada 200 mkq yod qəbul edir. Sutkalıq tələbat insanın əməyindən və həyat tərzindən asılı olaraq 100–260 mkq-dır. Mikroelementlər yeyinti məhsullarında cüzi miqdarda vardır və bunların miqdarı mikroqram və ya qamma ilə göstərilir. Mikroelementlərin də orqanizm üçün çox böyük əhəmiyyəti vardır.

Kalium bromid – kimyəvi formulu KBr olan qeyri-üzvi birləşmə,bromid turşusunun kalium duzu. == Fiziki xassələri == Kalium bromid – natrium xlorida bənzər kub tipli kristalik qəfəsi olan rəngsiz kristallardı. 298 °C -ə qədər qızdırıldıqda və 1.7 GPa təzyiqi altında, kristal qəfəs sezium xlorid kimi başqa bir kub modifikasiyasına çevrilir. == Alınması == 1. Sənaye ehtiyacları üçün kalium bromidi, kalium karbonatın qarışıq dəmir bromidi (II, III) Fe3Br8 ilə reaksiyası zamanı almaq olar: 4 K 2 C O 3 + F e 3 B r 8 → 8 K B r + F e 3 O 4 + 4 C O 2 {\displaystyle {\mathsf {4K_{2}CO_{3}+Fe_{3}Br_{8}\rightarrow 8KBr+Fe_{3}O_{4}+4CO_{2}}}} 2. Laboratoriya şəraitində kalium bromidi kalium hidroksid, brom və ammonyakın qarşılıqlı təsirindən almaq olar: 6 K O H + 3 B r 2 + 2 N H 3 → 6 K B r + 6 H 2 O + N 2 ↑ {\displaystyle {\mathsf {6KOH+3Br_{2}+2NH_{3}\rightarrow 6KBr+6H_{2}O+N_{2}\uparrow }}} 3. Otaq temperaturunda birbaşa sintez nəticəsində: 2 K + B r 2 → 2 K B r {\displaystyle {\mathsf {2K+Br_{2}\rightarrow 2KBr}}} 4. Bromla daha az aktiv halogenin (yod) əvəz edilməsi nəticəsində: 2 K I + B r 2 → 2 K B r + I 2 ↓ {\displaystyle {\mathsf {2KI+Br_{2}\rightarrow 2KBr+I_{2}\downarrow }}} 5. Kalium bromatın 434 °C temperaturdan yuxarı termiki parçalanma nəticəsində: 2 K B r O 3 → > 434 o C 2 K B r + 3 O 2 {\displaystyle {\mathsf {2KBrO_{3}\ {\xrightarrow {>434^{o}C}}\ 2KBr+3O_{2}}}} === Termodinamik kəmiyyətlər === == Həllolması == == Kimyəvi xassələri == Kalium bromid tipik ion duzudur. Suda həll edildikdə, dissosiyasiyaya uğrayır amma hidroliz olunmur, çünki güclü bir qələvidən (kalium hidroksid) və güclü bir turşudan (hidrobrom turşusu) alınıb. Kristalhidratlar əmələ gətirmir. Qatı bromid turşusunda həll olunmur. 1. Daha aktiv halogenlərlə reaksiya nəticəsində brom çıxarılır: 2 K B r + C l 2 → 2 K C l + B r 2 ↑ {\displaystyle {\mathsf {2KBr+Cl_{2}\rightarrow 2KCl+Br_{2}\uparrow }}} 2. Məhlularda adi mübadilə reaksiyaları baş verə bilər: K B r + A g N O 3 → A g B r ↓ + K N O 3 {\displaystyle {\mathsf {KBr+AgNO_{3}\rightarrow AgBr\downarrow +KNO_{3}}}} 3. Reduksiyaedici xassələr göstərir: 2 K B r + 3 H 2 S O 4 → 2 K H S O 4 + B r 2 ↑ + S O 2 ↑ + 2 H 2 O {\displaystyle {\mathsf {2KBr+3H_{2}SO_{4}\rightarrow 2KHSO_{4}+Br_{2}\uparrow +SO_{2}\uparrow +2H_{2}O}}} (конц. H 2 S O 4 {\displaystyle {\mathsf {H_{2}SO_{4}}}} , кип.) 5 K B r + 3 H 2 S O 4 + K B r O 3 → 3 B r 2 + 3 K 2 S O 4 + 3 H 2 O {\displaystyle {\mathsf {5KBr+3H_{2}SO_{4}+KBrO_{3}\rightarrow 3Br_{2}+3K_{2}SO_{4}+3H_{2}O}}} (разб. H 2 S O 4 {\displaystyle {\mathsf {H_{2}SO_{4}}}} ) 2 K B r + 2 H 2 S O 4 + M n O 2 → B r 2 + K 2 S O 4 + M n S O 4 + 2 H 2 O {\displaystyle {\mathsf {2KBr+2H_{2}SO_{4}+MnO_{2}\rightarrow Br_{2}+K_{2}SO_{4}+MnSO_{4}+2H_{2}O}}} (конц.

Mis (I) bromid — formulu CuBr olan qeyri-üzvi maddədir. İkili birləşmələr sinfinə aiddir və monovalent mis və bromid turşusunun duzu hesab edilə bilər. == Fiziki xassələri == Təmiz formada rəngsiz tetraedral mikrokristallardır. Kristal qəfəsi sfalerit tiplidir (kubik sinqoniya). İşıqda nəmli havada yavaş-yavaş oksidləşərək yaşılımtıl rəng alır. Suda, etanolda, efirdə həll olunmur. Kristalhidratlar əmələ gətirmir. == Alınması == Mis(I) bromidi aşağıdakı üsullardan biri ilə almaq olar. 1. Mis (II) bromidin termiki parçalanması: 2 C u B r 2 → > 500 ∘ C 2 C u B r + B r 2 ↑ {\displaystyle {\mathsf {2CuBr_{2}\ \xrightarrow {>500^{\circ }C} \ 2CuBr+Br_{2}\uparrow }}} 2 ( C u B r 2 ⋅ 4 H 2 O ) → 115 − 140 ∘ C 2 C u B r + B r 2 ↑ + 8 H 2 O {\displaystyle {\mathsf {2(CuBr_{2}\cdot 4H_{2}O)\ \xrightarrow {115-140^{\circ }C} \ 2CuBr+Br_{2}\uparrow +8H_{2}O}}} 2 C u 2 O + 2 H B r ⟶ 2 C u B r ↓ + H 2 O {\displaystyle {\mathsf {2Cu_{2}O+2HBr\ \longrightarrow \ 2CuBr\downarrow +H_{2}O}}} 2. Mis (I) oksidin durulaşdırılmış bromid turşusu ilə reaksiyası: 2 C u 2 O + 2 H B r ⟶ 2 C u B r ↓ + H 2 O {\displaystyle {\mathsf {2Cu_{2}O+2HBr\ \longrightarrow \ 2CuBr\downarrow +H_{2}O}}} 2 C u S O 4 + 2 N a B r + S O 2 + 2 H 2 O ⟶ 2 C u B r ↓ + 2 H 2 S O 4 + N a 2 S O 4 {\displaystyle {\mathsf {2CuSO_{4}+2NaBr+SO_{2}+2H_{2}O\longrightarrow 2CuBr\downarrow +2H_{2}SO_{4}+Na_{2}SO_{4}}}} 3. Mis (I) oksidin durulaşdırılmış bromid turşusu ilə reaksiyası: 2 C u S O 4 + 2 N a B r + S O 2 + 2 H 2 O ⟶ 2 C u B r ↓ + 2 H 2 S O 4 + N a 2 S O 4 {\displaystyle {\mathsf {2CuSO_{4}+2NaBr+SO_{2}+2H_{2}O\longrightarrow 2CuBr\downarrow +2H_{2}SO_{4}+Na_{2}SO_{4}}}} 2 C u + 4 H B r ⟶ 2 H [ C u B r 2 ] + H 2 ↑ {\displaystyle {\mathsf {2Cu+4HBr\longrightarrow 2H[CuBr_{2}]+H_{2}\uparrow }}} H [ C u B r 2 ] ⟶ C u B r + H B r {\displaystyle {\mathsf {H[CuBr_{2}]\longrightarrow CuBr+HBr}}} 4. : C u S O 4 + 4 K B r + C u ⟶ 2 K [ C u B r 2 ] + K 2 S O 4 {\displaystyle {\mathsf {CuSO_{4}+4KBr+Cu\ \longrightarrow \ 2K[CuBr_{2}]+K_{2}SO_{4}}}} K [ C u B r 2 ] ⟶ C u B r + K B r {\displaystyle {\mathsf {K[CuBr_{2}]\ \longrightarrow \ CuBr+KBr}}} == Kimyəvi xassələri == Həll olunan birləşmələrin əmələ gəlməsi. 1. Mis (I) bromid isti qatı sulfat turşusunda həll olunur: 2 C u B r + 4 H 2 S O 4 ⟶ 2 C u S O 4 + B r 2 ↑ + 2 S O 2 ↑ + 4 H 2 O {\displaystyle {\mathsf {2\ CuBr+4\ H_{2}SO_{4}\longrightarrow \ 2CuSO_{4}+\ Br_{2}\uparrow +\ 2SO_{2}\uparrow +4\ H_{2}O}}} 2. Kompleks birləşmə əmələ gətirdiyi üçün bromid turşusunun, kalium bromidin, kalium siyanidin, ammonyakın qatı məhlullarında həll olunur: C u B r + M B r ⟶ M [ C u B r 2 ] , ( M = H , K ) {\displaystyle {\mathsf {CuBr+MBr\longrightarrow \ M[CuBr_{2}],\ (M=H,K)}}} C u B r + 2 K C N ⟶ K [ C u ( C N ) 2 ] + K B r {\displaystyle {\mathsf {CuBr+2KCN\longrightarrow \ K[Cu(CN)_{2}]+KBr}}} C u B r + 2 ( N H 3 ⋅ H 2 O ) ⟶ [ C u ( N H 3 ) 2 ] B r + 2 H 2 O {\displaystyle {\mathsf {CuBr+2(NH_{3}\cdot H_{2}O)\longrightarrow \ [Cu(NH_{3})_{2}]Br+2H_{2}O}}} === Digər reaksiyalar: === 3. Mis (I) bromid nəmli havada işıqda yavaş-yavaş oksidləşir: 2 C u B r ⟶ C u ↓ + C u B r 2 {\displaystyle {\mathsf {2CuBr\longrightarrow Cu\downarrow +CuBr_{2}}}} C u B r + S ( C H 3 ) 2 ⟶ C u B r ⋅ S ( C H 3 ) 2 {\displaystyle {\mathsf {CuBr+S(CH_{3})_{2}\longrightarrow CuBr\cdot S(CH_{3})_{2}}}} 4. Lyuis əsasları ilə molekulyar adduktlar əmələ gətirir, məsələn, dimetil sulfidlə: C u B r + M B r ⟶ M [ C u B r 2 ] , ( M = H , K ) {\displaystyle {\mathsf {CuBr+MBr\longrightarrow \ M[CuBr_{2}],\ (M=H,K)}}} C u B r + 2 K C N ⟶ K [ C u ( C N ) 2 ] + K B r {\displaystyle {\mathsf {CuBr+2KCN\longrightarrow \ K[Cu(CN)_{2}]+KBr}}} C u B r + 2 ( N H 3 ⋅ H 2 O ) ⟶ [ C u ( N H 3 ) 2 ] B r + 2 H 2 O {\displaystyle {\mathsf {CuBr+2(NH_{3}\cdot H_{2}O)\longrightarrow \ [Cu(NH_{3})_{2}]Br+2H_{2}O}}} == Tətbiqi == Mis (I) bromid kimya sənayesində üzvi sintez proseslərində istifadə olunur.

Anadangəlmə yod çatışmazlığı sindromu — hamiləlik zamanı tez-tez qida ilə kifayət qədər yod qəbul edilməməsi nəticəsində yaranan, tiroid hormonunun çatışmazlığı (hipotireoz) nəticəsində doğuş zamanı yaranan fiziki və əqli inkişafın pozulması ilə müşahidə olunan xəstəlikdir. Bu, anadangəlmə hipotiroidizm adlanan və tarixən kretinizm (köhnəlmiş) olaraq adlandırılan, doğuş zamanı qeyri-aktiv tiroid funksiyasının səbəblərindən biridir. Müalicə edilməzsə, həm fiziki, həm də zehni inkişafın pozulması ilə nəticələnir. Simptomlara guatr, körpələrdə zəif boy artımı, böyüklərin boyunun azalması, dərinin qalınlaşması, saç tökülməsi, genişlənmiş dil, çıxıntılı qarın; uşaqlarda sümüklərin böyüməsinin gecikməsi ; və zehni geriləmə, nevroloji pozğunluqlar, ovulyasiyada problemlər, böyüklərdə sonsuzluq görülür. İnkişaf etmiş ölkələrdə yenidoğulmuşlarda qalxanabənzər vəzinin funksiyasının yoxlanılması təmin etmişdir ki, təsirlənənlərdə tiroid hormonu olan tiroksinlə müalicəyə dərhal başlanılır. Bu müayinə və müalicə faktiki olaraq xəstəliyin nəticələrini aradan qaldırıb. == Əlamətlər və simptomlar == Yod çatışmazlığı guatr adlanan qalxanabənzər vəzinin tədricən genişlənməsinə səbəb olur. Zəif boy artımı həyatın ilk ilində görünür. Müalicəsiz yetkin boy 100 to 160 santimetr (3 ft 3 düym to 5 ft 3 düym) arasında dəyişir şiddətindən, cinsindən və digər genetik faktorlardan asılı olaraq. Digər əlamətlərə dərinin qalınlaşması, saç tökülməsi, dilin böyüməsi və qarın çıxması daxildir.