Patrona Xəlil: Redaktələr arasındakı fərq
k Mr rqasimzade Patron Xəlil səhifəsinin adını Patrona Xəlil olaraq dəyişdi.: Peşəsi ilə bağlı olduğu üçün |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
| Sətir 1: | Sətir 1: | ||
'''Patrona Xəlil''' ({{lang-tr|Patrona Halil}})(d. [[1690]] - ö. [[25 noyabr]] [[1730]]) — [[Osmanlı sultanlarının siyahısı|23. Osmanlı sultanı]] [[III Əhməd]]in taxtdan endirilməsinə səbəb olan üsyanın rəhbəri. |
|||
[[Şəkil:Patrona khalil 2 calkoen.jpeg|thumb| |
[[Şəkil:Patrona khalil 2 calkoen.jpeg|thumb|357x357px|Patrona Xəlilin rəssam Jean Baptiste Vanmour tərəfindən çəkilən rəsmi]] |
||
'''Patron Xəlil''' ({{lang-tr|Patrona Halil}}) - [[Osmanlı İmperiyası]]nın [[Sultan]]ı [[III Əhməd]]in taxtdan enməsinə səbəb olmuş, [[Patron Xəlil üsyanı]]nın təşkilatçısı və rəhbəri. Bu üsyanla birlikdə Lalə Dövrü başa çatmışdır. |
|||
== Haqqında == |
|||
Alban əsilli olan Horpeşteli (bu gün Orestida qəsəbəsi). |
|||
Əslən [[alban]]<nowiki/>dır və təqribən [[1690]]-cı ildə [[Bitola]]<nowiki/>da dünyaya gəlmişdir. Gənclik illərində [[Yeniçərilər|Yeniçəri ocağı]]<nowiki/>nın 17-ci bölüyünə yazılmış, ocağa bağlı olduğu illərdə Niş və Vidin qalalarında Osmanlı hakimiyyətinə qarşı hazırlanan ayaqlanmalarda iştirak etmişdir. Daha sonra burdan qaçaraq [[İstanbul]]<nowiki/>a gəlmiş, bir müddət [[kaptan-ı dərya]]<nowiki/>nın kəndxudasının Patrona adlanan gəmisində ləvənd olaraq çalışmışdır. Bu səbəblə bir çox qaynaqlarda Patrona Xəlil olaraq anılır. Bu illər ərzində işlədiyi cinayətlər səbəbilə 2 dəfə ölüm hökmü ilə cəzalandırılsa da, xilas edilmişdir. Sonuncu dəfə isə [[kaptan-ı dərya]] [[Qaymaq Mustafa Paşa]] tərəfindən xilas edilmiş, bunun qarşılığında isə onun əmriylə məşhur [[Patrona Xəlil üsyanı]]<nowiki/>nı başlatmışdır. |
|||
O günlərdə [[İstanbul]]<nowiki/>un və [[imperiya]]<nowiki/>nın vəziyyəti ağırlaşmışdı. Belə ki, ağırlaşdırılan vergilər, rüşvətin və israfçılığın artması azmış kimi, heç bir səbəb olmadan [[Səfəvilər]] üzərinə müharibə elan edilmiş, cəbhədən ard-arda məğlubiyyət xəbərləri gəlməkdə idi. Nəhayət, [[Təbriz]] şəhərinin əldən getməsi və bu xəbərin saraydan və əhalidən gizlədilməsi öyrənildi və əhalinin etirazlarını alovlandıran Patrona Xəlil [[25 sentyabr]] [[1730]] tarixində əhalini [[Ətmeydanı]]<nowiki/>na topladı. Başlayan üsyan hədəf seçilən [[sədrəzəm]] [[Nevşəhərli Kürəkən İbrahim Paşa|Nevşəhərli İbrahim Paşa]]<nowiki/>nın və onun iki kürəkəninin qətlinə, daha sonra isə dövrün [[Padşah|padşahı]] [[III Əhməd|Sultan Əhməd]]<nowiki/>in taxtdan endirilməsinə gətirib çıxardı. Yeni padşahın taxta keçməsinə baxmayaraq Patrona Xəlil və digər üsyan rəhbərləri dövlət məsələlərinə müdaxilə etməyə, paytaxtda və ətraf bölgələrdə iğtişaş törətməyə davam edirdilər. |
|||
Xəlil, ləvəntlik və Rumelində yeniçərilik eləmişdi və yaxın yerliləri arasında “Patron” ləqəbi ilə bilinirdi. Patron Osmanlı donanmasında gəmilərin ikincisinə verilən addır. |
|||
Nəhayət, [[25 noyabr]] [[1730]] tarixində yandaşları ilə birlikdə saraya dəvət olunan Patrona Xəlil [[İrəvan köşkü]]<nowiki/>ndə toplanan qurma divan məclisi əsnasında qətlə yetirildi. Ardından ikinci qapıda onları gözləyən təxminən 10 nəfər öldürüldü. Hadisələri eşidən birinci qapıdakılar isə qaçdılar. [[Anadolu əyaləti|Anadolu]]<nowiki/>ya qaçanların ələ keçirilmələri üçün fərmanlar yazıldı. Üsyan rəhbərlərinin öldürülməsiylə şəhərdə nibi sükunət təmin edilsə də, ixtişaşlar bir müddət davam etdi. |
|||
Donanmada “Kapitan-I Dərya”nın işlətdiyi gəmiyə “Kapudane”, ikinci gəmiyə “Patron”, üçüncü gəmiyə “Riyalə” deyilirdi. Patron Xəlil “Patron” gəmisində bir müddət ləvəntlik elədiyi üçün bu ləqəblə bilinmişdir. İstanbulda bir hamam təllaqlığı və ya satıcılıq elədiyi də deyilmişdir. İstanbul mehmanxanalarında davam etdiyi, davamlı olaraq alkoqol qəbul etdiyi və ixtilal yandaşlarını da bu mehmanxanlarda tanıdığı bilinməkdədir. Sədrəzəm Nəvşəhirli Damad İbrahim Paşanın zövq və səfaya düşkünlüyündən əlavə olaraq yeniçərilərin uzun müddətdir maaş ala bilməməsi ordu içində hüzursuzluğa səbəb olmuşdu. “Şəriətin vacibini yerinə yetirmək” bəhanəsi ilə başladılan bu üsyanda iqtisadiyyatın pozulması, vergi yükünün artması, 12 ildir sədarətdə olan Nəvşəhirli Damad İbrahim Paşanın heyətləşməsi və buna qarşı yaranan müxalif heyətlər, əsasən tolerantlığa yönələn yeniliklər 1730-cu il Səfəvi səfərinin heç cür gerçəkləşməməsi və alınan şəhərlərin Səfəvilərə satıldığı rəvayətlərinin də qatqısı olmuşdur. Patron Xəlil özünü üsyana başçılıq etməyə çağıranların israrı ilə öncəliklə bazar işçilərinə təsir edərək bütün mağazaların tətil etməsinə səbəb olmuş, daha sonra yanına çəkdiyi yeniçərilər və bir qisim xalqın da qatılmağı ilə [[28 sentyabr]] [[1730]]-cu il tarixində daha sonra öz adını alacaq olan “Patron Xəlil Üsyanı”nı başlatmışdır. |
|||
== Həmçinin baxın == |
|||
* [[III Əhməd]] |
|||
* [[Nevşəhərli Kürəkən İbrahim Paşa]] |
|||
* [[Patrona Xəlil üsyanı]] |
|||
[[Kateqoriya:Üsyan rəhbərləri]] |
[[Kateqoriya:Üsyan rəhbərləri]] |
||
[[Kateqoriya:1690-cı ildə doğulanlar]] |
[[Kateqoriya:1690-cı ildə doğulanlar]] |
||
15:09, 23 yanvar 2018 tarixindəki versiya
Patrona Xəlil (türk. Patrona Halil)(d. 1690 - ö. 25 noyabr 1730) — 23. Osmanlı sultanı III Əhmədin taxtdan endirilməsinə səbəb olan üsyanın rəhbəri.
Haqqında
Əslən albandır və təqribən 1690-cı ildə Bitolada dünyaya gəlmişdir. Gənclik illərində Yeniçəri ocağının 17-ci bölüyünə yazılmış, ocağa bağlı olduğu illərdə Niş və Vidin qalalarında Osmanlı hakimiyyətinə qarşı hazırlanan ayaqlanmalarda iştirak etmişdir. Daha sonra burdan qaçaraq İstanbula gəlmiş, bir müddət kaptan-ı dəryanın kəndxudasının Patrona adlanan gəmisində ləvənd olaraq çalışmışdır. Bu səbəblə bir çox qaynaqlarda Patrona Xəlil olaraq anılır. Bu illər ərzində işlədiyi cinayətlər səbəbilə 2 dəfə ölüm hökmü ilə cəzalandırılsa da, xilas edilmişdir. Sonuncu dəfə isə kaptan-ı dərya Qaymaq Mustafa Paşa tərəfindən xilas edilmiş, bunun qarşılığında isə onun əmriylə məşhur Patrona Xəlil üsyanını başlatmışdır.
O günlərdə İstanbulun və imperiyanın vəziyyəti ağırlaşmışdı. Belə ki, ağırlaşdırılan vergilər, rüşvətin və israfçılığın artması azmış kimi, heç bir səbəb olmadan Səfəvilər üzərinə müharibə elan edilmiş, cəbhədən ard-arda məğlubiyyət xəbərləri gəlməkdə idi. Nəhayət, Təbriz şəhərinin əldən getməsi və bu xəbərin saraydan və əhalidən gizlədilməsi öyrənildi və əhalinin etirazlarını alovlandıran Patrona Xəlil 25 sentyabr 1730 tarixində əhalini Ətmeydanına topladı. Başlayan üsyan hədəf seçilən sədrəzəm Nevşəhərli İbrahim Paşanın və onun iki kürəkəninin qətlinə, daha sonra isə dövrün padşahı Sultan Əhmədin taxtdan endirilməsinə gətirib çıxardı. Yeni padşahın taxta keçməsinə baxmayaraq Patrona Xəlil və digər üsyan rəhbərləri dövlət məsələlərinə müdaxilə etməyə, paytaxtda və ətraf bölgələrdə iğtişaş törətməyə davam edirdilər.
Nəhayət, 25 noyabr 1730 tarixində yandaşları ilə birlikdə saraya dəvət olunan Patrona Xəlil İrəvan köşkündə toplanan qurma divan məclisi əsnasında qətlə yetirildi. Ardından ikinci qapıda onları gözləyən təxminən 10 nəfər öldürüldü. Hadisələri eşidən birinci qapıdakılar isə qaçdılar. Anadoluya qaçanların ələ keçirilmələri üçün fərmanlar yazıldı. Üsyan rəhbərlərinin öldürülməsiylə şəhərdə nibi sükunət təmin edilsə də, ixtişaşlar bir müddət davam etdi.