Siyasi iqtisadiyyat

Siyasi-iqtisad - insan cəmiyətinin müxtəlif inkişaf mərhələlərində həyat üçün zəruri vasitələrin istehsalı, bölgüsü və mübadiləsi qanunlarını öyrənən elm.

Yaranması

Siyasi-iqtisad müstəqil sahə kimi XVI-cı əsrin sonunda yaranıb. Siyasi-iqtisadın inkişafında xüsusi rolu A.Smit və D.Rikardo oynayıblar. Sürətlə inkişaf edən kapitalizm cəmiyətinin, onun maddi sərvətlərini (manufaktura, dənizçilik, ticarət və sairə)əsasları kimi,onun ictimai məcmusunda, ümumiyətlə əməyi elan edirdilər.

Marks siyasi-iqtisadı

Dəyərin əmək nəzəriyəsi əsasında əmək gəlirlərinin mənşəyinin izahına cəhd edilmişdir, eləcə də iqtisadi meyarlara əsasən burjua cəmiyətinin əsas sinifləri qeyd edilmişdir. Siyasi-iqtisadın elm kimi inkişafına, öz əsərlərində burjua cəmiyətini, onun hərəkət və inkişaf qanunlarını dərin və hərtəfərli təhlil edən, iqtisadi proseslərin təkamülünün zərurətini göstərən, K. Marks böyük töhvə vermişdir. Cəmiyətin öyrənilməsinə hərtərəfli baxış, Makrsa nəinki burjua cəmiyətinin mahiyətini(Kapital) açmağa, həm də onun ziddiyətlərini göstərməyə, onun inkişafının dərin meyllərini, xüsusi ilə elmini və məhsuldar qüvvələrini tətqiq etməyə imkan verdi. Marks qeyd edirdi ki tarixin hərəkətinin əsasında, spesifikası istehsalat münasibətləri ilə şərtlənən, istehsalın sosial forması durur. Marks dəyərin sosial əmək forması kimi, müvafiq olaraq əmək subyektlərinin (o vaxtki burjua cəmiyəti çərçivəsində - işçilərin və kapitalistlərin)tətqiqinə böyük önəm verirdi.

Neoklassik siyasi-iqtisad

Neoklassik nəzəriyənin(J.B Səy, A.Marşall, F.Hayek, L.Mizes, M.Fridmen və b.) əsasında iqtisadi təzahürlərin xarici formaları durur. Üç amil: əmək, kapital, torpaq; məcmu tələbatın bərabərliyi qanunu; maksimum fayda nəzəriyəsi, burada səciyəvidir. Bu istiqamətin əsasını J.B Səy qoyub. Bu istiqamətə böyük töhfəni, bazar iqtisadiyyatının əsas maddəsi kimi tələbin və təklifin münasibətini hesab edən, A.Marşall(1842-1924) verib.

Keynsiançılıq

Siyasi-iqtisadın inkişafına XX-ci əsrdə C.M. Keyns böyük töhfə verdi. İstehsalın qanunauyğunluqlarının funsional aspektlərini, əsaslı vəsaitlər və milli gəlir, sərmayə və əhalinin məşğulluğu, tələb və əmanətlər, dövriyədəki məcmu pulun kəmiyyətini, qiymətlərin , maaşların, gəlirin və faizin səviyəsi kimi göstəricilərin kəmiyət əlaqələrini tətqiq edərək, Keyns sübut etdi ki, içtimai istehsalın böhransız fəaliyəti ancaq dövlətin fəal müdaxiləsi şəraitində mümkündür. Bu "keynsian inqilabı" adı ilə siyasi-iqtisada böyük töhfə oldu.

Nəticə

Hal-hazırda siyasi-iqtisadda aşağıdakı istiqamətləri qeyd etmək olar:

• neoklassik siyasi-iqtisad
• postkeynsian siyasi-iqtisad
• marksist siyasi-iqtisad
• sosial-institusional siyasi-iqtisad

Mənbə

http://abc.informbureau.com/html/iieeoexaneass_yeiiiiess.html