Siyasi iqtisadiyyat
| Siyasət |
|---|
.svg) |
| Siyasət Portalı |
Siyasi iqtisadiyyat — insan cəmiyyətinin müxtəlif inkişaf mərhələlərində həyat üçün zəruri vasitələrin istehsalı, bölgüsü və mübadiləsi qanunlarını öyrənən elm.
Yaranması
[redaktə | mənbəni redaktə et]Siyasi-iqtisad müstəqil elmi sahə kimi XVI əsrin sonunda yaranıb. Siyasi-iqtisadın inkişafında xüsusi rolu A. Smit və D. Rikardo oynayıblar. Sürətlə inkişaf edən kapitalizm cəmiyətinin, onun maddi sərvətlərini (manufaktura, dənizçilik, ticarət və sairə)əsasları kimi, onun ictimai məcmusunda, ümumiyətlə əməyi elan edirdilər. Dəyərin əmək nəzəriyəsi əsasında əmək gəlirlərinin mənşəyinin izahına cəhd edilmişdir, eləcə də iqtisadi meyarlara əsasən burjua cəmiyətinin əsas sinifləri qeyd edilmişdir.
Marks siyasi-iqtisadı
[redaktə | mənbəni redaktə et]Siyasi-iqtisadın elm kimi inkişafına, öz əsərlərində burjua cəmiyətini, onun hərəkət və inkişaf qanunlarını dərin və hərtəfərli təhlil edən, iqtisadi proseslərin təkamülünün zərurətini göstərən, K. Marks böyük töhfə vermişdir.
Cəmiyətin öyrənilməsinə hərtərəfli baxış, Makrsa nəinki burjua cəmiyətinin mahiyətini (Kapital) açmağa, həm də onun ziddiyətlərini göstərməyə, onun inkişafının dərin meyllərini, xüsusi ilə elmini və məhsuldar qüvvələrini tətqiq etməyə imkan verdi. Marks qeyd edirdi ki tarixin hərəkətinin əsasında, spesifikası istehsalat münasibətləri ilə şərtlənən, istehsalın sosial forması durur. Marks dəyərin sosial əmək forması kimi, müvafiq olaraq əmək subyektlərinin (o vaxtki burjua cəmiyəti çərçivəsində — işçilərin və kapitalistlərin) tətqiqinə böyük önəm verirdi.
Neoklassik siyasi-iqtisad
[redaktə | mənbəni redaktə et]Neoklassik nəzəriyənin (J. B Səy, A. Marşall, F. Hayek, L. Mizes, M. Fridmen və b.) əsasında iqtisadi təzahürlərin xarici formaları durur. Üç amil: əmək, kapital, torpaq; məcmu tələbatın bərabərliyi qanunu; maksimum fayda nəzəriyəsi, burada səciyəvidir. Bu istiqamətin əsasını J. B Səy qoyub. Bu istiqamətə böyük töhfəni, bazar iqtisadiyyatının əsas maddəsi kimi tələbin və təklifin münasibətini hesab edən, A. Marşall(1842–1924) verib.
Keynsiançılıq
[redaktə | mənbəni redaktə et]Siyasi-iqtisadın inkişafına XX əsrdə C. M. Keyns böyük töhfə verdi. İstehsalın qanunauyğunluqlarının funsional aspektlərini, əsaslı vəsaitlər və milli gəlir, sərmayə və əhalinin məşğulluğu, tələb və əmanətlər, dövriyədəki məcmu pulun kəmiyyətini, qiymətlərin, maaşların, gəlirin və faizin səviyəsi kimi göstəricilərin kəmiyət əlaqələrini tətqiq edərək, Keyns sübut etdi ki, içtimai istehsalın böhransız fəaliyyəti ancaq dövlətin fəal müdaxiləsi şəraitində mümkündür. Bu "Keynsian inqilabı" adı ilə siyasi-iqtisada böyük töhfə oldu.
Nəticə
[redaktə | mənbəni redaktə et]Hal-hazırda siyasi-iqtisadda aşağıdakı istiqamətləri qeyd etmək olar:
- neoklassik siyasi-iqtisad
- postkeynsian siyasi-iqtisad
- marksist siyasi-iqtisad
- sosial-institusional siyasi-iqtisad
