İrikasacıq novruzçiçəyi
| İrikasacıq novruzçiçəyi | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||
| Elmi təsnifat | ||||||
|
Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Cins: Növ: İrikasacıq novruzçiçəyi |
||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||
|
||||||
| ||||||
İrikasacıq novruzçiçəyi (lat. Primula macrocalyx) — bitkilər aləminin erikaçiçəklilər dəstəsinin novruzçiçəyikimilər fəsiləsinin novruzçiçəyi cinsinə aid bitki növü.
Statusu
Lower Risk - LR [b - Near Threatened - NT]
Yayılması
Orta dağ qurşağından başlayaraq Ardıcdağ, Küküdağ, Aracıqdağ və Zəngəzur silsiləsinin subalp qurşağının meşə talalarında, kolluqlarda və çəmənlərdə tək-tək və ya kiçik talalar şəklində rast gəlinir.
Bitdiyi yer
Meşə talaları, kolluq və çəmənlərdir.
Təbii ehtiyatı
Məhdud sahələrdə rast gəldiyindən ehtiyatı azdır.
Çoxalması
Toxumladır.
Bioloji xüsusiyyətləri
Çoxillik bitkidir, gövdəsinin hündürlüyü 15-35 sm-ə çatır, çəpinə kökümsovu və çoxsaylı yoğun ağ məftilvarı kökləri vardır. Bütün bitki zəif inkişaf etmiş kiçik tükcüklərlə örtülmüşdür. Yarpaqları yumurtavari, yaxud yumurtavari-uzunsovdur, qırışlıdır, yuxarı hissədə dəyirmidir, kütdür, kənarları aydın olmayan xırda dişciklidir, tədricən qanadlı və dişcikli saplağa doğru daralır, uzunluğu yarpaq ayasına bərabərdir. Yarpaq ayası 3-21 sm uzunluqda, 2-8 sm enindədir. Çiçək qrupu 3-16 çiçəklidir. Meyvə yetişən zaman yuxarıya dartılmış və uzanandır. Kasacığı çiçəkləmə dövründə enli zəngşəkillidir, şişkindir və solğun yaşıldır, 10–20 mm uzunluqdadır, 5 qabırğalı və 5 iti oval-üçbucaqlı dişciklidir, kasacığın uzunluğunun 1/3-nə bərabərdir. Tacı borulu olub solğundur, kasacığa bərabərdir, yaxud ondan uzundur və əyilmiş parlaq sarı çıxıntılıdır və 12 mm diametrindədir. Qutucuğu enli ovalşəkillidir, kasacıqdan 2 dəfə qısadır. Toxumu yumurtavaridir, aydın seçilməyən budaqlı qabırğalıdır, bütün səthi nöqtəli təpəciklidir, tamamilə qaradır, 1-1,5 mm uzunluqdadır. Aprel-iyun aylarında çiçəkləyir və may-iyun aylarında meyvə verir. Əhali tərəfindən dərman bitkisi kimi çiçəkləmə fazasında kütləvi toplanılır. Bəzək və dərman bitkisidir. Mezofitdir. Mərkəzi Asiya coğrafi areal tipinə daxildir.
Təbii ehtiyatının dəyişilməsi səbəbləri
Növ sayının və populyasiyalarının az olmasına səbəb ekoloji və antropogen amillərin məhdudlaşdırıcı təsiridir. Əhali onu dərman bitkisi kimi çiçəkləmə fazasında kütləvi toplayır.
Becərilməsi
Məlumat yoxdur.
Qəbul edilmiş qorunma tədbirləri
Naxçıvan MR-in Qırmızı Kitabına yeni daxil edildiyindən mühafizə tədbirləri hazırlanmamışdır.
Zəruri qorunma tədbirləri
Populyasiyları nisbətən təhdid altında olduğundan, təhlükə altına düşə bilən növ kimi akad. Həsən Əliyev adına Zəngəzur Milli Parkı və Arpaçay Dövlət Təbiət Yasaqlığı ərazisində yayıldığı əsas sahələr xüsusi nəzarət altına alınmaqla mühafizə olunmalıdır.