Beşdilim tıs-tıs
| Beşdilim tıs-tıs | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Elmi təsnifat | ||||||||
|
Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Cins: ???: Beşdilim tıs-tıs |
||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||
| ||||||||
Beşdilim tıs-tıs (lat. Acantholimon quinquelobum) — plumbaqokimilər fəsiləsinin tıs-tıs cinsinə aid bitki növü.
Təbii yayılması
Qafqaz, Cənub-Qərbi Asiyada geniş yayılmışdır. İlk dəfə İranın Xorasan əyalətində təsvir edilmişdir.
Botaniki təsviri
30- 40 sm diametrində, seyrək və yarımkürəşəkilli yastığa malik alçaq koldur. Yarpaqları yaşıl, üçtilli, kənarları kirpikli və kələ- kötürdür. Xarici çiçəkaltlığı daxili çiçəkaltlığından çox qısadır. Daxili çiçəkaltlıqları kasacıq borucuğuna bərabər və ya bir azca ondan qısadır. Kasacığın büküyünün pərdələri kəsimli və qısalmış damarcıqlar arasında yerləşmişlər. Çiçək saplaqları budaqlı, çılpaq və ya aşağı hissədən qısa tükcüklü olub, yarpaqlardan çox hündürdür. Sünbülün oxu azca kələ-kötür olub, qırılandır. Sünbülcüklər 9–10 mm uzunluqdadır. Kasacığın uzunluğu 10 mm-ə qədərdir. Kasacıq borucuğu 6–7 mm uzunluqda olub, çılpaq və büküyü 1,5–2 mm enindədir. Tacı parlaq çəhrayı, ləçəkləri isə çəhrayıdır. May-iyun ayında çiçəkləyir, iyun- iyulda toxumları yetişir.
Ekologiyası
Kserofitdir. Dəniz səviyyəsindən 700–1500 m hündürlükdə yaxşı bitir. İran-Turan coğrafi elementinə daxildir. Naxçıvan MR ərazisində beşdilim tıs-tıs əsasən aşağı və orta dağlıq qurşaqlarda, quru, əhəngli, daşlı və çınqıllı yamaclarda (friqanoid bitkiliyində) yayılmışdır. Torpağa tələbkar olmayan, işıqsevən bitkidir.
Azərbaycanda yayılması
Sədərək və Ordubad rayonu ərazisində, yamaclarda rast gəlinir.
İstifadəsi
Yastıqvari formasına, çəhrayı çiçəklərinə görə dekorativ bitki kimi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Dağlıq sahələrin bərkidilməsində istifadə edilə bilər.
Ədəbiyyat
- Tofiq Məmmədov, Elman İsgəndər, Tariyel Talıbov. Azərbaycanın nadir ağac və kol bitkiləri. Bakı: Elm, 2014, 380 səh.