Çin–Nepal münasibətləri

Çin–Nepal münasibətləri — Çin Xalq Respublikası və Nepal arasındakı mövcud ikitərəfli münasibətlər. İki ölkə arasında dövlət sərhəddinin uzunluğu 1236 km[1] təşkil edir.

Çin–Nepal münasibətləri
Çin və Nepal
 ÇXR  Nepal

Nepal, Tibet və Çin[redaktə | mənbəni redaktə et]

XVIII əsrdə Çinlə (Tzin sülaləsi) Nepal arasında Tibetə sahiblənmək uğrunda mübarizə gedirdi. Tibet-Nepal müharibəsindən sonra Nepal hökmdarı bir daha Tibetin sərdəddini keçməyəcəyini bildirmiş və Çindən vassal asıllığına girdiyini bəyan etmişdir. Bacın ödənilməsinə 1911-ci ildə Çində baş vermiş inqilaba qədər davam edilmişdir. Çin İngilis-Nerpal müharibəsində Nepalı dəstəkləmişdir. 1816-cı ildə Suqaul anlaşmasına görə Nepal Sukkin, Kumaon, Qarxval əraziklərini Ost-Hind şirkətinə güzəştə getmiş və Katmanduda ingilis rezidensiyası təşkil olunmuşdur. Nepalın bütün xarici siyasəti imngilislərə həvalə olunur. 1855-ci ildə İkinci Tibet-Nepal müharibəsi başlayır. Ancaq hərbi əməliyyatlar Çinin müdaxiləsi ilə tezliklə bitir. Nepal Tibeti Çinin tərkibində xüsussi statuslu ərazi kimi tanıyır. 1908-coi ildə Nepal ingilislərin Tibetə hücumunu dəstəkləyirlər[2][3][4].

Diplomatik əlaqələr[redaktə | mənbəni redaktə et]

1950-ci ildə Çin xalq-azadlıq ordusu Çamdsos əməliyyatı ilə Tibeti ələ keçirir. Bundan sonra Nepal təhlükəsizlik və ərazi bütövlüyünü təmin etməkdən ötrü həyəcan keçirir[5][6][7]. Çin nepallı zəvvarların Tibetə girişinə qadağa qoyur. Bununlada Tibetlə Nepalın əlaqəsini kəsməyi düşünür. Üstəlik Nepal Kommunist partiyasını dəstəkləyir.Bu partiya ölkədə quruluşun dəyişdirilməsinə can atırdı. 1950-ci ildə Hindistan-Nepal arasında dostluq və sülh haqqında müqavilə imzalanır. Hinsistanla əlaqələr inkişafa doğru gedir. Ancaq yerli əhali bunu Nepalın suverenliyinə təhlükə hesab edir. 1955-ci ildə isə Nepalla Çin arasında diplomatik əlaqələr qurulur. 1960-cı ildə isə ilk səfirlər təyin edilir. 1956-cı ildə Nepal Tibetio Çinin ərazisi olaraq qəbul edir.1960-cı ildə Çinlə nepal arasında yaşayış məntəqələrinin sərhədləri və ayrıca sülh və dostluq haqqında anlaşma imzalyırlar. 1961-ci ildə Nepal və Çin Katmandu və Tibeti birləşdirəcək yolun tikintisi haqqında müqaviləni imzalayırlar. Nepal Çin-Hindistan sərhəd müharibəsi zamanı neytral mövqe tutur.

İqtisadi və strateji əlaqələr[redaktə | mənbəni redaktə et]

1970-ci illərdə nepal kralı Birendra Nepalı Çin və Hindistan arasında «sülh sonası» adlandırmışdır. 1980-ci illərdəÇin istehsalı silahların Nepala tədarükü Hindistanla imzalanmış müqaviləyə zidd olmuşdur. Bundan sonra ABŞ, Böyük Britaniya və Hindistan kral Qyanendraya silah satışına qadağa qoymuşdur. 2008-ci ildə Nepalda ümümxalq seçkilərindən sonra hökumət Hindistanla imzalanmış 1950-cil anlaşmasından imtina etdiyini bildirmişdir. görünür bunda Çinlə olan əlaqələrində öz təsiri vardır. 2007-08-ci illərdə Çin Lhasadan Janqmu sərhəd şərərinə kimi yolun tikintisinə başlamışdır. Bu Layihə Nepalı Çinin dəmir yolu ilə birləşdirəcəkdir[8][9][10][11][12].

İnsan alveri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Çin nepallı qızların cinsi ticarətində inkişaf edən bir mərkəzdir[13]. Çinlə Nepal arasında azad sərhəd siyasəti nepallı qadın və qızların çinli kişilərə həyat yoldaşı və faişəlik məqsədi ilə satılmasına səbəb olmuşdur[14].

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ "The World Factbook". 2016-10-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-02.
  2. ↑ Sino-Nepalese relations
  3. ↑ "Nepal's China-Card". 2018-07-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-02.
  4. ↑ Hodgson to Gov of India, 26 May 1838, Foreign Dept Sec, 13 June 1838, No 10, NAI
  5. ↑ "India-Nepal Treaty". 2018-12-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-02.
  6. ↑ "Tribune India". 2017-04-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-02.
  7. ↑ Dick Hodder, Sarah J. Lloyd, Keith Stanley McLachlan. Land-locked States of Africa and Asia. page 177. Routledge, 1998. ISBN 0-7146-4829-9
  8. ↑ "Nepal to get China rail link". 2012-01-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-02.
  9. ↑ "India willing to review the 1950 treaty". 2019-02-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-02.
  10. ↑ "Maoists to scrap 1950 Indo-Nepal treaty". 2012-10-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-02.
  11. ↑ "When the Maoists Take Over Nepal". 2013-08-22 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-02.
  12. ↑ "Chinese «deliver arms to Nepal»". 2019-11-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-02.
  13. ↑ US State Department (2011). Trafficking in Persons Report 2011 Country Narratives — Countries N Through Z. Retrieved June 11, 2013, from http://www.state.gov/j/tip/rls/tiprpt/2011/164233.htm Arxivləşdirilib 2013-08-08 at the Wayback Machine
  14. ↑ "Kathmandu opens borders with China and triggers slave trade". 2015-09-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-02.