Çir çayı

Çir çayı — Rusiyanın Rostov və Volqoqradskaya vilayətləri ərazisindən axan çay. Don çayının sağ qolunu təşkil edir. Simlyanski su anbarına tökülür. Çayın uzunluğu 317 kilometr, hövzəsinin sahəsi isə 9580 km²[1] təşkil edir. Don çayının mənsəbinə 456 metr qalmış ona tökülür[2].

Çir çayı
rus. Чир
Ölkə  Rusiya
Mənsəbi Don çayı
Uzunluğu 317 km
Su sərfi 12 m³/s
Hövzəsinin sahəsi 9580 km²
DSR[rus.] 05010300812107000009603

Ümumi fiziki-coğrafi xüsusiyyətləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Çir çayı öz başlanğıcını Don cərgəsindən götürür. Yuxarı axarlarda Çir çayı Dona olduqca yaxın axır (15 km). Bir qədər aralıda isə çay cənub-şərqə doğru axır. Buradan isə getdikcə Dondan aralanır. Yuxarı axarlarda çayı vadisi kifayət qədər enlidir. Çayın əsas istiqaməti şimal-qərbdən cənub-şərqədir. Kurtlaq çayının mənsəbindən bir qədər aralıda Çir çayının orta axarları yerləşir. Burada çayın sağ sahili olduqca hündürdür və sıldırımlıdır. Solu isə nisbətən hamardır. Bu hissə əsasən qumlarla örtülüdür. Orta və aşağı axarlarda çayın eni və dərinliyi getdikcə artır[3]. Soloneski xutoru yaxınlığında Çir şərqə, Surikino şəhəri yaxınlığında isə cənub-şərqə axır.

Hövzəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Çir
    • Qusinka çayı (əsasını təşkil edən əsas çaylardan biri[4]) - mənsəbdən 265 km
    • Çyornaya çayı - mənsəbdən 246 km.
    • İlinka çayı (sol) - mənsəbdən 228 km.
    • Verbovaya (sol) - mənsəbdən 222 km.
    • Krivaya (sol) - mənsəbdən 221 km
    • Suskan (sol) - mənsəndən 194 km
    • Kurtlak (sol) - mənsəndən 160 km
    • Qryaznaya (sağ) - mənsəndən 124 km
    • Maşka (sol) - mənsəbdən 106 km
    • Beryozovaya (sol) - mənsəbdən 30 km
    • Dobraya (sol)[5]
    • Liska (sol)[6]

Hidrologiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Araşdırmalar onu göstərir ki, yaz-yay buxarlanması zamanı suyu axalır. Qidalanmasınln əsasını ysz ayları qarın əriməsidir. Yaz ayları bir qayda olaraq daşqınlar və gursululuq olur. Yayda və payız ayları suyu azalır[7].

Mənsəbdə maksimal su sərfiyyatı

Yaşayış məntəqələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əsas yaşayış məntəqələri: Karqinskaya, Bokovskaya, Krasnokutskaya, Sovetskaya, Oblivskaya, stanisaları bə,Surovikino şəhəri.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Согласно К.З. Яцуте (Природа Ростовской области' - Ростов-на-Дону: Ростовское областное книгоиздательство, 1940 - с.310. Раздел: Притоки Дона) площадь водосбора - 12 422 км²
  2. ↑ "Государственный водный реестр РФ: Чир".[ölü keçid]
  3. ↑ "Природа Ростовской области (Яцута К.З.)". 2013-03-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-03-27.
  4. ↑ Топографическая карта Европейской России
  5. ↑ "Государственный водный реестр: река Добрая". 2022-03-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-03-27.
  6. ↑ "Государственный водный реестр: река Лиска (Лиски)". 2022-03-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-03-27.
  7. ↑ "Схема комплексного использования и охраны водных объектов бассейна реки Дон. Книга 1. Общая характеристика бассейна". 2015-06-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-03-27.