Çulpan

Çulpan - türk mifologiyasında planetlər tanrısı. Digər adları Colman, Çolbun, Çolmun, Çulban, Çolman və monqol dilində Solbon, Solbun, Sulbandır. Planetləri idarə edər və bir-birləriylə çarpışmadan hərəkət etmələrini təmin edər. Adı səmadakı ən parlaq planetlərdən birinə verilmişdir (Venera).[1] Türklərdə qadın cinsində olaraq qəbul edilmişdir. Esege Xanın oğludur. Bir söz bənzərliyi səbəbiylə səhv olaraq "Çoban Uldızı" deyildiyi də olar.[2] Bir başqa görüşə görə də çobanların bu ulduzu istiqamət tapmaqda istifadə etdiyi və bu səbəblə də Çolpanın eyni zamanda bir çoban tanrısı olmasıdır. Çoban qılığında dağlarda gəzdiyi fikri əfsanələrdə əksini tapmışdır.

Tançolpan[redaktə | mənbəni redaktə et]

Tançolpan xanım - türk və altay mifologiyasında meşə tanrıçası. Çulpan ilə əlaqəli bir ruhdur. Meşə tanrısının qızı və ya nəvəsi olaraq bilinər. Çiyininə yaşıl şal örtər.[3] Küləkdən daha yüngül bir paltarı vardır və bütün bədəni görünür. Başında çiçəklərdən bir çələng vardır. Şən bir gənc qızdır. Şəfəqde gəzər və Çulpan ilə də qohumdur. Macarların şəfəq tanrıçası "Hajnal Anyácska"yı ağıla gətirir. Söz, Tan (şəfəq) və Çulpan sözlərinin mürəkkəb halıdır. Türkcədə Venera planetinə məşhur olaraq "Tan Çulpanı (Tan Çolpanı)" deyilməkdədir, bu səbəbdən bu tanrıça əslində monqollarda kişi olan Çolpanın, türk mədəniyyətində dişi olaraq qəbul edilməsinin bir nəticəsidir.

Etimologiya[redaktə | mənbəni redaktə et]

(Çöl/Çul/Sol/Sul) kökündən törəmişdir. Qədim monqolca Solbun (göy cisimi) sözü ilə əlaqəlidir.

Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ Sarangerel (Julie Ann Stewart) : Chosen by the Spirits : Following Your Shamanic Calling. Destiny Books, Rochester (VT), 2001. p. 221 -- 20th in the list of the 55 tenger of the western skies
  2. ↑ James Hastings (ed.), ENCYCLOPAEDIA OF RELIGION AND ETHICS, s.v. "Buriats" (section 22)
  3. ↑ Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0) Arxivləşdirilib 2022-03-21 at the Wayback Machine  (türk.)

Mifologiya ilə əlaqədar olan bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.