İn iyesi

İn iyəsi — türk və altay xalq inancında mağaranın qoruyucu ruhu. Hin iyəsi və ya Ünkür (Öngür, Üngür) iyəsi ya da Mağara iyəsi olaraq da bilinər. Monqollar Hongıl Ezen deyərlər. Hər mağara üçün fərqli bir iye vardır. Türklərdə mağaralar, fərqli aləmləri və gizli diyarları bir-birinə bağlayan geçitlerdir. Yer altı dünyasını yer üzünə bağlayan qapılardır. Hun dövlətində müqəddəs sayılan və böyük şamanlar ilə dövlət adamlarının ziyarət etdiyi bir "Ata Mağarası" vardır. Bura müqəddəs bir yerdir, ilin müəyyən günlərində ziyarət edilir və hörmət göstərilir. Bir növ məbəddir. Göytürklər və başqa Türk boylarında da yenə eyni şəkildə qurbanlar təqdim edilən ata mağaraları vardır. Qurddan törəmə əfsanələri çox vaxt bir mağarada baş verir. Şamanlar yeraltına xərclərkən Dünyanın bacası deyilən bir qapıdan keçib yeraltındakı mağaralardan ibarət olan tunellərdə səfər edərlər. Türklərin "Aşına" adı verilən qurd ataları belə bir mağarada qurddan doğulmuşdur. Məbədlərin çoxu mağaralardadır və ata ruhları buralarda gəzib dolanır.

İn iyəsi ilə əlaqəli olaraq qiymətləndirilə biləcək başqa bir varlıqda Quyu iyəsidir. Türk və altay xalq inancında quyunun qoruyucu ruhudur. Kuyu (Guyu, Koyo, Kudu, Kuduk, Kudık, Koyı, Guyı) iyəsi də deyilir. Quyu, içindən su çıxardılan təbii və ya süni, dərin çuxur deməkdir. Hər quyu üçün fərqli bir iye vardır. Quyular başqa aləmlərə açılan qapılar kimi qəbul edilir. Sirrli yerlərdir. Su çıxardıldığı üçün də hörmət edilir. Bəzi nağıllarda Qızıl Kuyu'dan bəhs edilir. Nağıllarda quyuların dərinliyi 40 qulac olaraq deyilər.

(İn) kökündən törəmişdir. Mağara deməkdir. İnilen yer mənasını verər.

• Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0)  (türk.)

Mifologiya ilə əlaqədar olan bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.