İnkoterms

Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. Lütfən, məqaləni ümumvikipediya və redaktə qaydalarına uyğun şəkildə tərtib edin.

INCOTERMS (international commercial terms-beynəlxalq ticarət sövdələşməsi) ideyası ilk dəfə 1921-ci ildə Beynəlxalq Ticarət Palatası (BTP) tərəfindən irəli sürülmüşdür. BTP-nin mütəxəssisləri tərəfindən hazırlanan İNCOTERMS-in ilk versiyası 1936-cı ildə dərc olunmuş və təxminən 20 il qüvvədə qalmışdır. 1967,1976,1980, 1990, 2000-ci illərdə sənədə bəzi əlavə və dəyişkiliklər edilmişdir. Sənədin ən son versiyası olan "İNCOTERM 2010" 1 yanvar 2011-ci il tarixindən etibarən qüvvəyə minmişdir. 

Məhsulların satışı və çatdırılması üzrə imzalanan xarici və yerli müqavilələr çərçivəsində tərəflərin müvafiq öhdəlikləri, o cümlədən xərc və risklərin müəyyənləşdirilməsi ilə əlaqədar qəbul olunmuş beynəlxlaq standartlardan ibarətdir. Bu qaydalar məhsulun satıcıdan alıcıya çatdırılması zamanı qeyd olunan məsələlər üzrə tərəflər arasındakı münasibətləri tənzimləyir. BMT-nin Beynəlxalq Ticarət Qanunu üzrə Komissiyası (UNCİTRAL) İNCOTERMS-in qaydalarını qlobal standart kimi tanımışdır. 

Qeyd: İNCOTERMS qaydaları müqavilə demək deyil. Bu qaydalardan məhsulların satışı və təyinat məntəqəsində çatdırılması üzrə imzalanan müqavilələrdə istifadə olunur. Bu qaydalar hüquqi baxımdan ölkədaxili müvafiq qanunlardan üstün deyil və mülkiyyət hüququnun ötürülməsi, ödəniləcək məbləğ, valyuta və ya kredit şərtlərini tənzimləmir.^[1]

İnkoterms müqavilələri xüsusiyyətinə görə 4 qrupa bölünür ki, bunlar E, F, C və D qruplarıdır.

E qrupunun daxilinə — EXW (Ex Works);

F qrupunun daxilinə — FCA(Free Carrier), FAS(Free Alongside Ship) və FOB(Free On Board);

C qrupunun daxilinə — CFR(Cost and Freight), CİF(Cost, Insurance and Freight), CPT(Carriage Paid To), CİP(Carriage And Insurance Paid To);

D qrupunun daxilinə — DDP(Delivered Duty Paid), DAT(Delivered at Terminal), DAP(Delivered at Place) aiddir.^[2]

Əmtəənin birbaşa müəssədən (anbardan) yüklənməsi şərti. Əmtəənin çatdırılması, onun yüklənməsi və siğorta ilə bağlı bütün məsrəflər alıcının üzərinə düşür. Satıcının mənafeyi-nəzərincə bu ən sərfəli şərtdir, müqavilədir.

Bu şərt əsasən mal göndərən əmtəəni mütləq daşıyıcıya çatdırmalıdır. Nəqletmə üzrə bütün məsrəflər alıcının hesabına düşür, lakin bu məcmu məsrəflərindən bir hissəsi(daşıyıcıya çatdırmaq) satıcının payına düşür.

Bu şərt satıcının, əmtəənin alıcı tərəfindən fraxtlaşdırılan gəminin bortuna çatdırılması vəzifəsini nəzərdə tutur. Əmtəənin gəminin bortuna qədər daşınmasına kimi bütün xərclər və risklər satıcının üzərinə düşür.

Ən genış yayılmış bazis şərtlərindən biridir. O, satıcının razılaşdırılmış kontrakta uyğun olaraq əmtəənin yola salınan limana çatdırılmasına və alıcının fraxtlaşdırdığı gəminin bortuna əmtəənin yüklənməsi vəzifəsini bildirir. Məcmu nəqletmə xərcləri məlum ölçüdə satıcının üzərinə də düşür. 

Bu müqaviləyə görə, satıcı eksport olunan yükün yola salma limanına qədər çatdırılması ilə bağlı xərcləri ödəməlidir. Bu zaman satıcı həm də təyinat yerinə yükü çatdıran gəmini fraxtlaşdırmalıdır.

Bu da geniş yayılmış bazis şərtlərindən hesab olunur. Bu praktiki olaraq CFR şərtləri ilə analoq təşkil edir, lakin ondan fərqli olaraq eksportçu yükün daşınması prosesində sığorta xərclərini öz hesabına daxil edir. Əgər kontraktda hər hansı əlavə şərtlər nəzərdə tutulmayıbsa, onda dəniz sığortası haqqında danışıq (saziş) risklərin minimum təmin edilməsi (ört-basdır edilməsi) imkanına malikdir. Bu cür saziş "xüsusi qəza sığortasından azaddır", başqa sözlə, sığorta sazişi yalnız gəminin hərəkəti zamanı riski təmin edir.

Bu şərt CFR-u xatırladır. O, malgöndərənin daşımaların şərtləndirilmiş xarici ticarət kontraktına görə təyinat məntəqəsinə qədər dəyərinin ödədiyini bildirir. Mahiyyətcə söhbət "frakt təyinat yerinə qədər ödənilib" şərti haqqında gedir. Satıcının ödədiyi məsrəflərə, eksport lisenziyasına görə haqq gəminin fraxt haqqı daxildir. Alıcı yükü şərtləşmiş yerdə qəbul etməyə borcludur, son məntəqəyə qədər (fraxtdan başqa) yükün çatdırılmasının bütün xərclərini ödəməlidir.

Mahiyyətcə bu bazis şərti "fraxt …qədər ödənilib" deməkdir. Yalnız, satıcı daşımalar zamanı çatdırılacaq yükün zədələnməsi və ya məhv olması riskinin sığorta olmasını təmin etməlidir(yəni bu şərtlərə əlavə olunur).

Xarici ticarət kontraktında malgöndərənin üzərinə düşən maksimum vəzifələri(məsrəfləri) əks etdirilir. Eksportçu bu şərtə uyğun olaraq yükləri importerin məntəqəsinə gömrük rüsumlarını ödəməklə çatdırır.^[2]

Satıcı alıcının müəyyənləşdirdiyi təyinat məntəqəsinə (liman, gömrük anbarı, konteyner parkı, hava kargo terminal və ya alıcının anbarı) yükü daşımalı və boşaltmalıdır.

Satıcı alıcının müəyyənləşdirdiyi təyinat məntəqəsinə (liman, gömrük anbarı, konteyner parkı, hava kargo terminal və ya alıcının anbarı) yükü daşımalıdır.^[1]

İnkoterm 2010	İxrac gömrük bəyannaməsi	İxrac limanına çatdırılma	İxrac limanında yükün boşaldılması	İxrac limanında malın yüklənməsi	İdxal limanına daşıma	Sığorta	İdxal limanında yükün boşaldılması	İdxal limanında malın yüklənməsi	Təyinat məntəqəsinə çatdırılma	İdxal gömrük rüsumu	İdxal vergiləri
EXW	Alıcı	Alıcı	Alıcı	Alıcı	Alıcı	Alıcı	Alıcı	Alıcı	Alıcı	Alıcı	Alıcı
FCA	Satıcı	Satıcı	Alıcı	Alıcı	Alıcı	Alıcı	Alıcı	Alıcı	Alıcı	Alıcı	Alıcı
FAS	Satıcı	Satıcı	Satıcı	Alıcı	Alıcı	Alıcı	Alıcı	Alıcı	Alıcı	Alıcı	Alıcı
FOB	Satıcı	Satıcı	Satıcı	Satıcı	Alıcı	Alıcı	Alıcı	Alıcı	Alıcı	Alıcı	Alıcı
CFR	Satıcı	Satıcı	Satıcı	Satıcı	Satıcı	Alıcı	Alıcı/Satıcı	Alıcı	Alıcı	Alıcı	Alıcı
CIF	Satıcı	Satıcı	Satıcı	Satıcı	Satıcı	Satıcı	Alıcı/Satıcı	Alıcı	Alıcı	Alıcı	Alıcı
DAT	Satıcı	Satıcı	Satıcı	Satıcı	Satıcı	Satıcı/Alıcı	Satıcı	Alıcı	Alıcı	Alıcı	Alıcı
CPT	Satıcı	Satıcı	Satıcı	Satıcı	Satıcı	Alıcı	Alıcı/Satıcı	Alıcı/Satıcı	Satıcı	Alıcı	Alıcı
CIP	Satıcı	Satıcı	Satıcı	Satıcı	Satıcı	Satıcı	Alıcı/Satıcı	Alıcı/Satıcı	Satıcı	Alıcı	Alıcı
DAP	Satıcı	Satıcı	Satıcı	Satıcı	Satıcı	Satıcı/Alıcı	Satıcı	Satıcı	Satıcı	Alıcı	Alıcı
DDP	Satıcı	Satıcı	Satıcı	Satıcı	Satıcı	Satıcı/Alıcı	Satıcı	Satıcı	Satıcı	Satıcı	Satıcı