İntibah incəsənəti

İntibah
Afina məktəbi (1509–1511), Rafael Santi
Mövzular
Elm Ədəbiyyat Fəlsəfə Humanizm İncəsənət Kəşflər Memarlıq Musiqi Müharibə Rəqs Texnologiya
Coğrafiya
Almaniya Aşağı torpaqlar Fransa İngilis İspaniya İtaliya Polşa Portuqal Şimali Avropa Şotland
Tənqidi
Tənqid
b m r

İntibah sənətinin ilk təşəbbüsçüləri XIV əsrdə İtaliyada meydana gəlmişdi. Bu dövrün sənətçiləri Pyetro Kavallini (1259–1344), Simone Martini (1284–1344) və (ilk növbədə) Cotto (1267–1337) ənənəvi dini mövzularda kətan hazırlayarkən beynəlxalq qotik ənənəsindən başladılar, lakin yeni sənət üsullarından istifadə etməyə başladılar: mənzərəni arxa planda istifadə edərək şəkillərin daha real və canlı görünməsinə imkan verən üç ölçülü kompozisiya qurur. Bu, işlərini görüntü konvensiyaları ilə tamamlanan əvvəlki ikonoqrafik ənənədən kəskin şəkildə fərqləndirdi. İşlərini təyin etmək üçün Protointibah termini istifadə olunur.

İtalyan sənəti tarixində müxtəlif əsrlərdə müvafiq terminlər yaranmışdır:

• duçento — 1200-е. İtal. ducento (iki yüz). Beynəlxalq qotika.
• treçento — 1300-е. İtal. trecento (üç yüz). Protointibah.
• kvatroçento — 1400-е. İtal. quattrocento (dörd yüz). Erkən İntibah, Yüksək İntibah.
• çinkveçento — 1500-е. İtal. cinquecento (beş yüz). Yüksək İntibah dövrünün sonu, Gec İntibah.

Əsas məqalə: Kvatroçento

XV əsrin əvvəllərində florensiyalı alim və memar Filippo Brunelleski (1377–1446) rəngkarlıqda xətti perspektiv qanunlarını kəşf etdi və təsvir etdi. Bu, sənətçilərə şəklin düz bir kətanında üçölçülü məkanın mükəmməl şəkillərini əldə etməyə imkan verdi.

Digər bir vacib addım, dini olmayan, dünyəvi sənətin ortaya çıxması idi. Portret və mənzərə müstəqil janr kimi quruldu. Hətta dini süjetlər fərqli bir təfsir əldə etdi - İntibah sənətçiləri öz personajlarını fərdi fərdi əlamətləri və hərəkətlərin insan motivləri ilə qəhrəman kimi qəbul etməyə başladılar.

Bu dövrün tanınmış rəssamları — Mazaçço (1401—1428), Mazolino (1383—1440), Betsso Qotssoli (1420—1497), Pyero Della Françesko (1420—1492), Andrea Mantenya (1431—1506), Nikkolo Pitssolo (1421-1453), Covanni Bellini (1430—1516), Antonello da Messina (1430—1479), Domeniko Qirlandayo (1449—1494), Sandro Bottiçelli (1445—1510).

Heykəltaraşlıq geniş yayılmışdır. Heykəltaraşların işində inkişaf edən bir çox forma: heykəl, bir relyef, büst və s. insan plastikasının təsvirində yeni yüksəkliklərə imza atdılar: duyğular, bədən hərəkətləri, çoxölçülü mürəkkəb mənzərələr, perspektiv relyeflər. Bu dövrün ən məşhur heykəltaraşları Donatello (1386-1466) və Lorentso Giberti (1381-1456).

Əsas məqalə: Yüksək İntibah

İntibah sənətinin ən yüksək çiçəklənməsi "Yüksək İntibah" adlandırılan XVI əsrin birinci rübünə təsadüf etdi. Yakopo Sansovino (1486—1570), Leonardo da Vinçi (1452—1519), Rafael Santi (1483—1520), Mikelancelo Buanarotti (1475—1564), Corcone (1476—1510), Titsian (1477—1576), Antonio Alleqri Korreco (1489—1534) əsərləri Avropa sənətinin qızıl fondunu təşkil edir.

Rəssamlığa təbiətşünasların nöqteyi-nəzərindən yanaşaraq, Leonardo da Vinçi bir insanın üz və bədəninin üz ifadələrinin köçürülməsində, məkan köçürmə üsullarında və kompozisiya qurmaqda mükəmməlliyə nail oldu. Eyni zamanda, əsərləri humanist ideallara cavab verən bir insanın ahəngdar görüntüsünü yaradır. Gələcəkdə bu yeniliklər Rafael Santi tərəfindən hazırlanmışdır.

Mikelancelo Buanarottinin rəsmləri və heykəlləri qəhrəmanlıq yolları ilə doludur və eyni zamanda humanizm böhranının faciəvi bir mənasını verir. Rəsmləri insanın gücünü və qüdrətini, bədəninin gözəlliyini tərifləyir, eyni zamanda dünyada təkliyini vurğulayır.

Corcone və Titsian yaradıcılığı mənzərə, sujetin poetizasiyaya olan marağı fərqləndirir. Hər iki sənətçi portret sənətində böyük sənətkarlıq əldə etdilər, bununla da personajlarının xarakter və zəngin daxili dünyalarını çatdırdılar.

İntibah dövrünün ən görkəmli nümayəndələrindən biri Leonardo da Vinçi (1452-1519) Florensiyada anadan olmuşdu, rəssam, alim, ixtiraçı, mühəndis, memar, musiqiçi, şair idi. O, insanları müşahidə edir, onların zahiri və daxili gözəlliklərini öz əsərlərində təsvir edirdi. Onun "Mona Liza" ("Cokonda") — gənc qadın portreti buna əyani misaldır. O, paraşütün, vertolyotun, sualtı qayığın və s. quruluşunu işləyib hazırlamışdı.

İntibah dövrünün dahi xadimlərindən olan Mikelancelo (1475-1564) heykəltaraş, rəssam, memar, hərbi mühəndis və şair idi. O, Florensiyanın azadlığı uğrunda mübarizədə iştirak etmiş, müdafiə qurğularının tikilməsinə rəhbərlik etmişdi. O, güclü bədənə, yenilməz iradəyə malik gənc insanların heykəllərini yaradırdı. O, 5,5 m hündürlüyündə olan "David" heykəlini mərmərdən yonmuşdu. Bu əsərdə nəhənglərlə vuruşan çoban təsvir olunmuşdu. "David" heykəli Florensiyanın mərkəzində qoyulmuşdu və şəhərin himayəçisi sayılırdı. Mikelancelo Romada Müqəddəs Pyotr kilsəsinin tikintisində də iştirak etmişdi.

İtaliya intibahının ən görkəmli rəssamlarından biri Rafael Santi (1483-1520) idi. O, gözəl, güclü, zəkalı və xoşxasiyyətli insanları təsvir edirdi. Əvvəl Florensiyada, sonra Romada çalışmış, Müqəddəs Pyotr kilsəsinin bəzədilməsinə rəhbərlik etmişdi. Ən məşhur əsəri "Sikst Madonnası"dır. Əsər Müəqəddəs Sikst monastırı üçün çəkilmişdi. Əsərdə insanların səadəti naminə balasını qurban verməyə hazır olan ana təsvir olunmuşdu. İtaliya intibah mədəniyyəti Niderland, Almaniya və İspaniya mədəniyyətinə təsir etmiş və onlar da dünya mədəniyyətinə nadir töhfələr vermişlər.

XVI əsrin başlanğıcında Almaniyada intibah mədəniyyətinin tərəqqisi reformasiya hərəkatı, feodal zülmünə qarşı mübarizə ilə bağlı idi. Almaniyada qabaqcıl rəssamlara rəssam, mühəndis, memar, şair, qədim dillərin bilicisi olan Albert Dürer başçılıq edirdi. Dürer çap olunan kitablar üçün şəkillər çəkir, mənəvi zənginliyə malik güclü, ağıllı adamları təsvir edirdi. "Cavan oğlan", "Dörd atlı" əsərləri buna misal ola bilər.

Hollandiya incəsənətinin tərəqqisi burjua inqilabının qələbəsi də bağlı idi. Bu dövrün görkəmli rəssamı Rembrandt Van Reyn (1606-1669) idi. Onun yaratdığı əsərlərin 1500-ü dövrümüzə qə­dər gəlib çıxmışdır, onların 100 ədədi avtoportretdir. Onun əsərlərinin əsasını insan, onun xarakteri, ağlı, duyğuları təşkil edirdi. Rəssam öz zövqlərini ona qəbul etdirən sifarişçilərlə razılaşmadığından ona sifariş vermədilər. O, yoxsulluq içində öldü. Ömrünün sonunda qoca adamların portretini yaradırdı. Onun məşhur əsərlərindən "İsmayıl qurbanı", "Danaya", "Yolunu azmış oğulun qayıtması" və b. misal çəkmək olar.

İspaniyada XVI əsrin sonunda incəsənətdə başlanan tərəqqi 100 ilə qədər davam etdi. Bu dövr İspaniya mədəniyyətinin "qızıl dövrü" adlanır. İspaniyada incəsənət əsərlərinin sifarişçisi kral, kilsə, adlı-sanlı feodallar idi. Rəssamlıqda xalqın həyatını əks etdirən əsərlər də yaradılırdı. İspaniyanın məşhur rəssamı Diyeqo Velaskes (1599-1660) idi. O, Madriddə 40 ilə qədər sarayda fəaliyyət göstərmişdi. Ömrünün sonunda "Əyirici qadınlar" əsərində Avropa rəssamları içərisində ilk dəfə işçi qadın əməyini təsvir etmişdir. Onun qəbir daşında yazılmışdır: "Həqiqət rəssamına".

• Vikianbarda İntibah incəsənəti ilə əlaqəli mediafayllar var.
• Ümumi İncəsənət Tarixinin üçüncü cildi tamamilə İntibah sənətinə həsr edilmişdir. İtaliya, Hollandiya, Almaniya, Fransa, İspaniya, Portuqaliya, İngiltərə, Dalmatiya, Macarıstan, Çexoslovakiya və Polşanın sənəti sayılır.