İse-monoqatari
İse-monoqatari (yaponca 伊勢物語) — IX əsr yapon povesti. [1][2]
Haqqında
[redaktə | mənbəni redaktə et]
«İse-monoqatari» IX əsr yapon povestidir. Bu povestin məzmunu şair şahzadə Arivara Nariharanın adı ilə bağlıdır və bu əsərin müəllifliyi ona istinad edilir. Povest 125 xırda prozaik parçalardan ibarətdir və bu parçalar şeir parçaları ilə müşayiət edilir. Hər bir ayrı-ayrı hekayələr qısa epizodları xatırladır. Buradakı şeirlər məzmununa görə bir-birilə əlaqəli deyillər, nə də ümumi süjetlə onların bağlılığı yoxdur. Bu povestin prozaik hissəsi məhəbbət situasiyaları ilə bağlıdır. Şeirlər isə tanka janrının üslubundandır və bunlar povestə emosional rəng verir. Şeirlər şahzadə şair Nariharaya mənsubdur, amma əsas etibarilə onlar müxtəlif antologiyalardan iqtibas edilmişdir və bəzən iqtibas edilən şeirlərə yeni interpretasiya verilir (yəni aydınlaşdırma verilir). Aydınlıq sadəlik və zəriflik, üslubun gözəlliyi, epizodların rəngarəngliyi povestə kütləvi şirinlik, təbiilik gətirir.
«İse-monoqatari» saray roman yaradıcılığında ilk pillədir. Bu əsər «Kokinşu»dan onunla fərqlənir ki, bu abidə də şeirlər azdır (İse sözü şeir kitabı deməkdir). Bu söz həm də şeir sənətinin dərsliyi deməkdir, yəni belə şeirlər əslində öyrədici əsərlər kimi qiymətləndirilir, şeir formalarını öyrənmək üçün tövsiyə edilir: sözdən necə istifadə etmək, onları hansı qaydada düzmək lazımdır ki, assonans və dissonans yaransın, sözləri mənasına görə necə sıralamaq lazımdır. Bu antologiyada mindən artıq şeir toplanmışdır və bu şeirlər povestin müəyyən hissələrinə səpələnmişdir. Hər bir şeir parçası prozaik fraqmentlərin arasında yerləşdirilib: prozasız bu şeirlər öz mənasını itirir, çünki onlar ümuminin hissələridir. Proza burada şeirlərlə bir hüquqdadır. Elə «Kokinşu»dan fərqli olaraq şeirlərin müxtəlif şəkildə əhatəsi göstərilir.
«Almanax»da prozu əsərin əsas hüceyrəsini təşkil edir. İlk baxışdan «İse-monoqatari» elə təəssürat yaradır ki, burada müstəqil və bitkin parçalar verilir və bunların arasında rabitə yoxdur. Onlar bir-birinə fabulanın ümumiliyi yox, mövzunun ümumiliyi bir-birinə bağlayır: Kavalerlərlə xanım arasında olan sevgi macərası mövzusu burada əsas motiv kimi qiymətləndirilir. Bir-birilə bağlanmayan prozaik parçalar arasında müəllifin hadisələrə münasibəti açılır: onun şəxsiyyəti dünyaya, hadisələrə baxışı, obrazlara münasibəti aydınlaşır, müəllifin belə bir müdaxiləsi povestdə bir təbiilik, inandırıcılıq gətirir, eyni zamanda yazıçının ümumi dünyagörüşünü, həyata, cəmiyyətə, insanlara münasibətini göstərir: Bəzən bu müəllif müdaxiləsi bir aforistik ifadə xarakteri daşıyır: «Görün qədim insanlar öz hərəkətlərində nə qədər cəld və qətiyyətlə hərəkət ediblər».
Müəllifin qiyməti məhz belə şəkildə üzə çıxır, yəni onun düşüncələri heç vaxt predmetsiz, absurd mühakimə xarakteri daşımır, onun hadisələrin hər bir detallarına münasibəti oxucunun xəyalında həyatın özü ilə bağlı təəssüratlar və keçmişlə bağlı şirin reminissensiyalar yaradır.
Hekayələrin qəhrəmanı saray cəngavəridir, yəni Heian vətəndaşıdır. Ola bilsin ki, elə müəllifin özüdür, həyatda alınmış, cəmiyyətdə prototipi olan qəhrəmandır. Heian paytaxtı dövrlərin mərkəzi kimi, yüksək mədəniyyət ehramı kimi, hekayələrdə təsvir edilən bütün hadisələrin mənbəyi kimi səciyyələndirilir.[1][2]