İvriz relyefi

İvriz relyefi ― Mərkəzi Anadoluda, müasir Türkiyənin Konya ilinin əvvəllər İvriz adlanan Aydınkent qəsəbəsində yerləşən hett qaya relyefidir. Relyef müasir dövrdə relyefə zərər vermiş İvriz Suyunun mənbəyi yaxınlığındakı qayanın üstündədir. İvriz relyefində eramızdan əvvəl 8-ci əsrin sonlarında hakimiyyətdə olmuş Tuvana kralı Varpalavas və fırtına tanrsı Tarhunzasın təsviri Luvi yazısı ilə müşahidə olunur.

İvriz relyefi
Kralı varpalavas (sağda) və qarşısında tanrı Tarhunzas
Kralı varpalavas (sağda) və qarşısında tanrı Tarhunzas
Xəritə
37°24′35″ şm. e. 34°10′21″ ş. u.
Ölkə
Yerləşir Konya ili
Tikilmə tarixi VIII əsr
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

İvriz relyefi Hett dövrünə aid qaya relyefləri arasında ən yaxşısıdır və 4,2 m x 2.4 m ölçülərindədir. Relyefin tarixi eramızdan əvvəl 8-ci əsrin ikinci yarısından, Neo-Hett-Arami bəyliklərinin dövründən başlayır. Qaya relyefinin sağ tərəfində salamlama və ya ibadət jesti olaraq əllərini qaldıraraq daş platformada dayanmış Tuvana kralı Varpalavas var. Onun qarşısında daha böyük təsvir olunmuş tanrı Tarhunzas dayanır. Onun əlindəki yetişmiş buğda və üzüm salxımları məhsuldarlıq gətirdiyini göstərir. Budundakı oraq məhsuldan dərhal əvvəlki dövrü simvollaşdırır. Relyefin İvriz suyunun dərhan üstündəki sıldırımda yerləşməsi relyefdə təsvir olunan məhsuldarlığın mənbəyinin nadir yağışlar deyil, demək olar ki, bütün il bu axan su olduğunu göstərir.[1] Tanrının üzünün önündə və kralın arxasında, Luvi yazısı ilə yazılmış və hər iki fiqurun adını daşıyan üç sətir yazı var.[2]

1986-cı ildə relyef üzərində aparılan bərpa işləri zamanı daha iki tapıntı tapılmışdır: Luvi hiyeroqliflərində yazılmış iki dilli Tarhunzas stelasının bir parçası və Luvi hiyeroqlifləri və Finikiya dilində yazılmış iki dilli kitabə. Bu tapıntılar yerin Tarhunzasa həsr olunmuş və Varpalavas tərəfindən himayə olunan zəngin bir ziyarətgah olduğu fikrini dəstəkləmişdir.[3]

Müasir tarix

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Abidə Katib Çələbinin 17-ci əsr coğrafiyasında təsvir edilmişdir. İsveç əsilli Fransız diplomat Joan Otter Voyage en Turquie ... (1748) əsərində relyefi təsvir edərək özünün buranı görən ilk Avropalı olduğu söyləmişdir. Lakin görünür onun dedikləri Katib Çələbinin mətnindən asılı idi və relyefi özü heç vaxt görməmişdi. Həqiqətdə isə relyefi ziyarət edən ilk avropalı 1837-ci ildə mayor von Fisçer olmuşdur.[4]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Mustafa Şahin. "Neue Beobachtungen zum Felsrelief von İvriz/Konya. Nicht in den Krieg, sondern zur Ernte: der Gott mit der Sichel." in A. Çilingiroǧlu (Ed.): Proceedings of the Fourth Anatolian Iron Ages Colloquium. Held at Mersin, 19 – 23 May 1997 (= Anatolian Iron Ages 4; = Anatolian Studies 49). British Institute of Archaeology at Ankara, London 1999, pp. 165–176.
  2. ↑ İvriz Monument Arxivləşdirilib 2021-01-25 at the Wayback Machine; Translation of the inscriptions by Hawkins 2000, Part 2, p. 517, with transliteration. See also: Part 3, Tbl. 292–295.
  3. ↑ Dietrich Berges, Johannes Nollé. Tyana - Archäologisch-historische Untersuchungen zum südwestlichen Kappadokien. Rudolf Habelt, Bonn 2000, ISBN 3-7749-2959-9, Spp. 476–474.
  4. ↑ Lionel Bier, "A Second Hittite Relief at Ivriz", Journal of Near Eastern Studies 35:2:115-126 (April 1976) Şablon:Jstor, footnote 1

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Eberhard P. Rossner. Felsdenkmäler in der Türkei. Vol. 1: Die hethitischen Felsreliefs in der Türkei. Ein archäologischer Führer. 2nd revised edition. Rossner, München 1988, ISBN 3-924390-02-9, pp. 103–115.
  • Dinçol, Belkis; 1994. "New archaeological and epigraphical finds from Ivriz. A preliminary report." Tel Aviv Journal of Archaeology 21: pp. 117–128. ISSN 0334-4355
  • John David Hawkins. Corpus of Hieroglyphic Luwian Inscriptions. Vol. I: Inscriptions of the Iron Age. Part 2: Text. Amuq, Aleppo, Hama, Tabal, Assur Letters, Miscellaneous, Seals, Indices. Part 3: Plates. (= Studies in Indo-European Language and Culture 8). de Gruyter, Berlin. 2000, ISBN 3-11-010864-X.
  • Horst Ehringhaus. Das Ende, das ein Anfang war - Felsreliefs und Felsinschriften der luwischen Staaten Kleinasiens vom 12. bis 8./7. Jahrhundert v. Chr. Nünnerich-Asmus, Mainz 2014, ISBN 978-3-943904-67-3, pp. 48–61.