Əfəndizadə Həbibullah Əfəndi

Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. Lütfən, məqaləni ümumvikipediya və redaktə qaydalarına uyğun şəkildə tərtib edin.

Ağazadə Həbib Əfəndi (Əfəndizadə Həbibullah Əfəndi Hacı Abdulla Məcid Əfəndi oğlu: 1869, Şamaxı - 1936, Bakı) -

Şamaxıda ruhani ailəsində anadan olmuşdur. İlk təhsilini Şamaxıda rus-azərbaycan məktəbində bitirdikdən sonra 1885-cı ildə Türkiyəyə, atasının dostu Hacı Əhməd Paşanın yanına getmiş və orada yaşayıb təhsil almaq istədiyini söybmişdir, Hacı Əhməd Paşa Azxərbaycan xalqma yaxşı tanış olan Ənvər və Nuru paşaların atası idi.. Həbib o gündən də onun ailəsidə yaşamış və 1890-cı ilbrdə Hacı Əhməd Paşanın 18 yaşlı qızı Zəlihə xanımla aib qurmuşdu. Evbndiklərinin 5-ci ili Zəlihə xanım vəfat etmiş, uşaqlan olmamış və Həbib Əfəndi ömrünün sonuna qədər evlənmənıişdir. 0 Hacı Əhməd Paşaıın 3 oğlu (Ənvər Paşa, Nuru Paşa və Kamil bəy) və bir qızmın hər birindən 10-14 yaş böyük İdİ. Bu aibdə o zİrəklİyi, doğruçuluğu, nəzakəti, elmi biliyə son dərəcə həvəsi və çalışqanlığına görə hamının hörmətini qazana bilmişdir. Onun məqsədi İstanbul DarQlfünuna daxil olmaq idi və bunun üçün Fateh məktəbi-ümumiyyəsində zəmanəsinin görkəmli alimi Hacı Xəlil Əfəndidən ali elmlər və ədəbiyyat üzrs mükəmməl təhsil aldiqdan sonra İstanbul Darülfünuna daxil olaraq oranı da müvəffəqiyyətlə başa vurmuşdur. Bundan sonra öz təhsilini Darülmüəlimində vo Rüştiyyə məktəbində davam etdirdi, 2 dekabr 1897-ci ildə ali dərəcə ib müəllİmlik şəhadətnaməsi alrmşdır. 1897-ci ilin dekabr ayının 10-dan 1910-cu ilİn yanvar aymm 4-nə kimi, 11 il ərzində Həbib Əfəndi tstanbulda "Səfa" edadiyyə və Rüştiyyə məktəblərində, Sivas edadiyyə məktəbində və Trabzon edadiyyə məktəində müdir və müdir müavini İşləraiş, eynİ zamanda bu məktəbbrdə 1400-1500 quruş məvacibb türk dili, fars dili, ədəbiyyat, hikmət (fəlsəfə), həndəsə, coğrafiya, iqtisadiyyat fənnlərini tədris etmİşdir. !910-cu ilin yanvar ayının 4-də Trabzon edadiyyə məktəbi bağlandı vo Həbib Əfəndi müdir vəzifəsindən istefa etdi. 0 bu zaman 10 ildən artıq idi ki İstanbulun böyiik bir cəddəsində məhəlb qazısı olmuş, ədəbi yaradıcıüqla da məşqul olmuş, mtbuatda mütəmadi olaraq şeir və məqalələri ilə çıxış etmişdi. Hökumət dairəbrində öz bilik və bacarığı ib yaxşı tanınmış Həbib Əfəndi 1904-cü ilin yanvar ayının 4-də ayda 2500 quruş məvaciblə Yəməndə Ədən qəzasmın qayimməqamı (vali) təyin edildi və həmin günü də Ədənə yola düşdü. 1914-cü ildə Avropa ordularmın Türkiyə üzərinə hücumu zamanı Yəmənin istilası nətİcəsində Həbib Əfəndi İstanbula qayıtdı və İstanbulun müdafıəsinə qoşuldu. Az sonra milli şairimiz Əhməd Cavadla (1892-1937) tanış oldu. 1918-ci ilin əvvəlbrində Azərbaycanda baş verən dəhşətli hadİsələrdən xəbər tutduqda vətəninə. Şamaxıya qayıtmalı oldu. 1918-ci ilin mart aymda Şamaxtya daxil olan Həbib Əfəndi qana bulaşmiş, xaraba qoyulmuş bir şəhər gördü. Bu zaman ermənilər müvəqqəti olaraq malakan kəndi olan Xİlmilliyə çəkilmişdi. Həbİb Əfəndi Şamaxının Qəza Komissarı Azad bəy Qocamanbəyovun, özünün böyük qardaşı, müftü Mustafa Əfəndinin və ümumiyyətlə 10-12 gün bundan əvvəl təşkil edilmiş Qəza İcraiyyə Komitəsinin digər üzvbri ib görüşməli oldu. Onlar birlikdə Türkiyədən, Hərbiyyə Nazİri Ənvər Paşadan yardım istəmək qərarma gəldilər. Onlar bilmirdibr ki, bu zaman M.Ə. Rəsulzadənin başçılığı ibAzərbaycan nümayəndə heyəti bu barədə Türkiyə hökuməti ilə danışıq apanr. Tezliklə Ənvər Paşanm adına bir məktub hazıriandı. Bu məktubu öz keçmiş qaynı Ənvər Paşaya çatdırmaqı Həbib Əfəndi öz öhdəsinə götürdü və təciü olaraq Türkiyəyə qayıtdı. Həbib Əfəndi İstanbula yetişəndə Gnvər Paşanın təşkil etdiyi və Nuru Paşanın komandir olduğu Qafqaz İslam Ordusu Naxçıvan sərhədlərinə yetişmişdi. Bu xəbəri Ənvər Paşadan alan Həbib Əfəbdi Naxçıvan sərhədlərində özünü Qafqaz İslam Ordusuna çatdırdı və əlinə silah alaraq erməni daşnaklarına qarşı döyüşə başladı, Nuru Paşabm siyasi müşaviri olan, böyük Azərbaycan mütəfəkkiri Əhməd bəy Ağa oğlu ilə tanış oldu. Ordu Naxçıvandan öz uğurlu yürüşünə başladı. Gəncədə Həbib Əfəndi ikinci dəfə möhtərəm şairimiz Əhməd Cavadla görüşdü və bir neçə aylığa silah yoldaşı oldular. Onlar bolşevik-daşnak ordusu ilə döyüşə-döyüşə Gəncədən Göyçay, Şamaxı və Bakı istiqamətində döyüş əməliyyatlan keçirir və müvəfəqiyyətlə İrəliləyirdilər. Hər bir şəhərdən, kənddən keçərkən onlara dəstə-dəstə yerlilər qoşulurdu. Bunlarm arasmda Göyçaydan Həbib Əfəydinin kiçik qardaşı Mahmud Əfəndi, Şamaxıdan bəlakəş şairimiz Məhəmməd Hadi və başqaları da var idi. Bölük komandiri Həbib Əfəndi Gəncədən Bakıya qədər hərəkət zamanı bir bələdçi və kəşfıyyatçı kimi də fəaüyyət göstərirdi. 1918-ci ilin sentyabr ayının 15-də Həbib Əfəndi Nuru Paşanm Türk İslam Ordusunun tərkibində Bakı şəhərinə daxil oldu. Bir neçə gündən sonra Num Paşanın atası Hacı Əhməd Paşamn Bakıya gəlmək xəbəri yayıldı. Hacı Əhməd Paşanı Ələt dəmir yol stansiyasında qarşılamaq üçün göndərilənlərdən biri də Həbib Əfəndi idi. Həbib Əfəndi Bakı şəhərində Türk İslam Ordusunun, Nuru Paşamn, Hacı Əhməd Paşanın şərəfinə təşkil olunan bütün ziyafət və tədbirlərdə Nuru Paşa ilə birlikdə iştirak edirdi. O Quba şəhərinin azad edilməsində də fəal iştirak etdi. Nəhayət Türk ordusu 1918-ci ilin noyabr aymın 17-də Bakını tərk edərək Türkiyəyə döndüyü zaman Həbib Əfəndi vətəndə qalmağa qərar verdi. 4 azyaşlı yetimlə qalməş ögəy anası Səriyə xanımın və yetm qardaşı və bacılarımn qayqısına qalmağa başladı. 1920-ci ilin aprel çevrilişindən bir neçə gün sonra o bu ailəni də götürüb GÖyçay şəhərinə köçdü. Orada məktəb açaraq müəllimliyə başladı. Az sonra izləməbr, sorqu-suallar başladı. 1928-ci ilin fevral ayının 10-da AK(b) P Göyçay Qəza Komitəsi və Suraxanf Dairə İcraiyyə Komitəsi 3 qardaş - Mustafa, Həbib \-n Süleyman əfəndilərin və onların qohumları Sırac Əfəndinin qəzadan sürgün olunmalarına qərar verildi. 1930-cu ilin aprel ayının 12-dən 13-nə keçən gecə bu 4 nəfər həbs edilərək Bakı şəhərinə gətirildiər və "Sentralnı" adlanan həbsxanaya sahndılar. 2 ay 20 gün çəkən əzablı istintaqlan sonra 1930-cu ilin iyul ayının 7-də Az.DSİ-nin üçlüyünün cəmİ l,5saatçəkən məhkəmə iclasında onları Az.SSR CM-nin 2-ci hİssəsinin 72-ci maddəsi ilə dövlət əleyhinə fəalİyyətdə təqsirli bilib güllələnməyə məhkum etdilər və az sonra 4-ünü də güllələdilər.

• Prof. Babaxan Niyazlı, Az. Dövlət İqtisad Universiteti.

[[Kateqoriya:İstanbulda oxuyan azərbaycanlı tələbələr ]]