Ərəb-Sasani müharibələri
 | Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. |
Ərəb-Sasani müharibələri (633–651)
[redaktə | mənbəni redaktə et]Ərəb Xilafətinin Sasanilər imperiyasını işğal etmak niyyəti ilə bağlı olaraq Ərəblərlə Sasanilər arasında baş vermiş müharibələr. Bu müharibələr şərti olaraq Ərəblərin (müsəlman ərəblərin) Sasani işğalı kimi də tanınır. Müharibə 633-cü ildə Ərəb ordularının hücumu ilə başlamış və 651-ci ilə qədər davam etmişdir. Müharibənin yekun nəticəsi olaraq Mesopatomiya, İran, Cənubi Qafqaz, Şərqi Anadolu və Xorasan ərəblər tərəfindən işğal olundu. Sasanilər imperiyası süqut etdi. İşğal olunmuş ərazilərdə İslam dini və İslam mədəniyyəti, Ərəb dili sürətlə yayıldı.
İştirakçı tərəflər və qoşunların vəziyyəti
[redaktə | mənbəni redaktə et]Müharibədə əsas tərəflər Sasanilər imperiyası və Ərəb Xilafəti (Raşidilər Xilafəti) olmuşdur. Buna baxmayaraq Sasanilər imperiyasına daxil olan dövlətlər o cümlədən Qafqaz Albaniyası da müharibədə fəal iştirak etmişdir. Sasanilər tərəfdən müharibədə məşhur komandanlar bunlardır:
- Rüstəm Fərruxzad
- Bəhram
- Firuz Xosrov
- Bəhrami Çubin Mehrani
- Mardanşah
- İsfəndiyar
- Bəhrami Razi Mehrani
- Xurrazat
- Cavanşir
Ərəb Xilafəti tərəfindən komandanlar isə bunlardır:
- Xalid ibn Valid
- Səd ibn Əbu-Vəqqas
- Əbu-Musa Aşari
- Əmmar ibn Yasir
- Numan ibn Muqarrin
- Muqhira ibn Şuba
- Əhnaf ibn Qeys
- Abdullah ibn Amir
- Hüzeyfə əl-Yəman
Müharibəni aparan hökmdarlar: Sasanilər tərəfdən:
- III Yezdəgird (632–651)
Ərəblər tərəfdən:
- Əbu-Bəkr (632–634)
- I Ömər (634–644)
Müharibənin dini nəticələri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Sasanilər imperiyasında əsas din zərdüştlük idi.
Əsas döyüşlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]| N | Döyüşün adı | Baş verdiyi vaxt | Qalib tərəf | Məğlub tərəf |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Zincir | aprel 633 | Raşidilər Xilafəti | Sasanilər imperiyası |
| 2 | Çay | aprel 633 | Raşidilər Xilafəti | Sasanilər imperiyası |
| 3 | Vəlaca | may 633 | Raşidilər Xilafəti | Sasanilər imperiyası |
| 4 | Ülleys | may 633 | Raşidilər Xilafəti | Sasanilər imperiyası |
| 5 | Hira | may 633 | Raşidilər Xilafəti | Sasanilər imperiyası |
| 6 | Ənbar | 633 | Raşidilər Xilafəti | Sasanilər imperiyası |
| 7 | Ayn əl-Təmr | 633 | Raşidilər Xilafəti | Sasanilər imperiyası |
| 8 | Müzəyyəh | noyabr 633 | Raşidilər Xilafəti | Sasanilər imperiyası |
| 9 | Saniy | noyabr 633 | Raşidilər Xilafəti | Xristian ərəblər |
| 10 | Zümeyl | noyabr 633 | Raşidilər Xilafəti | Xristian ərəblər |
| 11 | Firaz | yanvar 634 | Raşidilər Xilafəti | Sasanilər imperiyası, Bizans imperiyası, Xristian ərəblər |
| 12 | Nəmaraq | 634 | Raşidilər Xilafəti | Sasanilər imperiyası |
| 13 | Körpü | noyabr 634 | Raşidilər Xilafəti | Sasanilər imperiyası |
| 14 | Kadisiyyə | 16–19 noyabr 636 | Sasanilər imperiyası | Raşidilər Xilafəti |
| 15 | Ktesifonun mühasirəsi | yanvar-mart 637 | Sasanilər imperiyası | Raşidilər Xilafəti |
| 16 | Yalula | aprel 637 | Sasanilər imperiyası | Raşidilər Xilafəti |
| 17 | Nəhavənd | 642 | Raşidilər Xilafəti | Sasanilər imperiyası |
| 18 | İsfahan | 642 | Raşidilər Xilafəti | Sasanilər imperiyası |
| 19 | Vac Ruh | 642–643 | Raşidilər Xilafəti | Sasanilər imperiyası |
| 20 | Rey | |||
| 21 | Gürgan | |||
| 22 | Təbəristan | |||
| 23 | Nişapur | |||
| 24 | Herat | 651 | Sasanilər imperiyası | Raşidilər Xilafəti |
| 25 | Oks çayı | 651 | Sasanilər imperiyası, Göytürk imperatorluğu | Raşidilər Xilafəti |