Abaxan

Abaxan - Türk mifologiyasında əfsanəvi xaqan. Aba Xan (Ayı Xaqan) ve ya Apa Xan, Abakan (Abağan, Abığan) Xan olaraq da bilinər. Abakan boyunun və Hakaslar'ın atası olaraq qəbul edilir. Qızıl Göl'de yaşadığına inanılır. Yağmur yağdırdığı və Altayların qoruduğu inancı məşhurdur. Bir söz-söhbətə görə Abakan çayının adı, sahilində yaşayan Aba Xan ("Ayı Xan") adlı bir döyüşçünün atıyla birlikdə bu çayın sularında boğulması səbəbiylə verilmişdir. Keçmişdə Abakanların atalarının və ongunlarının (totemlerinin) ayı olması ilə əlaqəli bir yanaşmadır. Ayı Xakaslarda müqəddəs və nəslindən gəlinən bir heyvan olaraq görülər. Xakaslar da Abakan Xanın bu çayın qaynağında yaşadığını və qoruyuculuğunu etdiyini düşünürlər. Abakan Xanın atıyla çayın bir sahilindən digər sahilinə atladığı izah edilər. Kiçik Abakan və Böyük Abakan çaylarının qovuşduğu yerdə ayıya bənzər formalı qayalar vardır.

Etimologiya[redaktə | mənbəni redaktə et]

(Ab / ​​Ap / Ay / Av / Az) kökündən törəmişdir. Söz mənası Ayı Xan və ya ayı qanı deməkdir. Bundan başqa əlaqəsi olan "Apartmak" və "Azmak" hərəkətlərində olduğu kimi bu kökdən gələn sözlərdə böyüklük və şiddət məzmunu var. Abi (böyük qardaş) və Aba / Apa (ata, baba) mənaları da yenə bu adla əlaqəlidir. Köhnə Monqol ilə Mançuca'da Aba və Köhnə Türkcədə "Av" sözləri ov, ovlanmaq mənalarını da saxlayar. Anadolu Türkcəsində Abakan sözü comərd, şərəfli, şərəfli mənalarına gəlir.

Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]