Altay Respublikası coğrafiyası

Altay respublikasının yerləşdiyi ərazi Asiyanın tam ortasında – Sibir tayqası, Qazaxıstan çölləri və Monqol yarımsəhrasının birləşdiyi ərazini əhatə edir. Respublika ərazisinin 25 faizini meşə sahələri tutur. Respublikanın ərazisi 92,600 km² - dir. Altay respublikası Monqolustan, Çin, Qazaxıstan, həmçinin Tuva respublikası, Kamerovo oblastı və Altay vilayəti ilə həmsərhəddir. Respublika ərazsinin ən hündür nöqtəsi dəniz səviyyəsindən 4,506 m hündürlüyü olan Beluxa dağıdır. Ölkənin ərazisi 92,600 km² - dir.

Relyefi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Altay türkləri Haqqında Ümumi Məlumatlar Coğrafi və İqtisadi Yapı Dağlıq Altay Muxtar Respublikası; Qazaxıstan çölləri, Monqolustanın yarı quraq torpaqları və Sibirya dağ mesələrinin qovusduğu bölgədə yerləsməkdədir. Altay dağları, Rusiyanın Tibeti sayıla biləcək xüsusiyyətdə olub, bənzərsiz təbii və mədəni zənginliyə malikdir. Ölkə, Qazaxıstan və Monqolustan xaricində Rusiya Federasiyasını içinə daxil edən Tuva və Xakas Respublikaları, Altay Kray (Al tay Bölgəsi) və Kemerova Oblastı və çin-Uyğur (Sin-Can) Muxtar bölgəsi ilə sərhəd qonşusudur.

Təbii ehtiyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Respublika ərazisindəki mineral resurslara həmçinin, qızıl, gümüş, dəmir, litium yataqları da daxildir. Respublikaının ən böyük şəhəri olan və Altay vilayətinin qonşuluğunda yerləşən Barnaul şəhəri Altay bölgəsinin ən böyük sənaye mərkəzi olmaqla müxtəlif faydalı qazıntıların istehsalı sahələri üzrə ixtisaslaşmışdır.

İqlimi və hidroqrafiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]

İqlim baxımından yer iqlimə sahib olan Altayda yaz mövsümü qısa və isti keçər. Soyuq və bəzən dondurucu keçən uzun bir qıs mövsümü vardır. İllik yağmur miqdarı isə 100–1000 m³ arasında dəyisər. Bol yağmurlu olan bölgədə bitki örtüsü Türkiyənin Qaradəniz sahilləri ilə bənzərlik göstərir.

Dağlarda havanın tempraturu −6 °C aşağı enir.^[1][2]

Dağlıq və təpəlik bir görünüsə sahib olan Dağlıq Altay ölkəsi, sıra dağlarla əhatə olub, bölgədə bu dağları bir-birindən ayıran dar və dərin çay vadiləri vardır. Dağlardan Üç Sümer (Beluha) dağı 4206 m zirvəsi ilə Sibirin ən yüksək nöqtəsidir. Dağlıq Altayda çox əhəmiyyətli miqdarda təbii su qaynaqları vardır. Sayı iyirmi mindən çox olan çay və dərələrin uzunluğu 60.000 km dən çoxdur. 7.000 ətrafındakı gölün əhatə etdiyi sahə isə 700 km-i asmaqdadır. Ən uzun çayları olan Qadın (Qatın) və Biy (Biya) birləsərək, Sibiryanın ən uzun çayı Obi meydana gətirərlər. Ən böyük göl olan Qızıl Göl (Teletskoye) əhatə etdiyi sahə 230.8 km² və dərinliyi isə 325 m tapmaqdadır. Altay bölgəsi dağ gölləri ilə və buzulları ila birlikdə böyük miqdarda keyfiyyətli içmə suyu ehtiyatlarına malikdir. İstifadə edilə bilər yeraltı suyu isə gündəlik 22 milyon m³ növ. Ayrıca ölkədə olan təbii mineral su qaynaqları səfa verici xüsusiyyətdədir. Ölkə, coğrafi olaraq on bölgəyə ayrılmaqdadır. Ən genis torpaqlara sahib olan bölgə Kos-Ağasdır.

Katun, Uymon çölü	Biya üst axarı	Telets gölü	Çulışman

Əhali coğrafiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əhali olaraq ən sıxlıq bölgə isə Maymadır (Samayev, ilinə aid son statistik məlumatlara görə ölkənin əhalisi, 1992).

2002-2003-də bölgələri və bu bölgələrə bağlı məskunlasma yerləri ilə buralarda yasayan bölgə xalqının əhalisi asağıda verilmisdir. 2002- 2003-cü illərindəki rəsmi rəqəm gərək türklərin sayları ayrıca ifadə olunmamısdır. Lakin 1997- ci ilə aid qismi sayma məlumatları içində bəzi bölgələrdəki Türk boylarının sayı göstərilmişdir.

SSRİ dönəmində və Rusiya Federasiyası Altay Respublikasının əhalisi sayıma cəlb edilmişdi.^[3][4]:

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Vikianbarda Altay Respublikası coğrafiyası ilə əlaqəli mediafayllar var.