Armini
 | Bu məqalədə daxili keçidlərin artırılmasına ehtiyac var. |
Armini (təq. e.ə. 17[1][2][…] – təq. 21[3][4]) — germanların Xerusk tayfasının başçısı.
| Armini | |
|---|---|
 | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum adı | Herman[2] |
| Doğum tarixi | təq. e.ə. 17[1][2][…] |
| Vəfat tarixi | təq. 21[3][4] |
| Atası | Segimerus[d][1][2][…] |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
[redaktə | mənbəni redaktə et]Qədim german tayfalarının qəhrəmanı. Xerusk tayfaları ordularının komandanı Siqimerin oğlu Armini idi. O, dövrün ənənələrinə uyğun olaraq Romada tərbiyə alıb gənc yaşlarından imperator Avqustun qoşununda qulluq etmişdi. Üzdə özünü imperiyaya sadiq göstərsə də, imperatorun şəxsən ona yaxşı münasibətinə baxmayaraq, Romada döyüş qaydalarının və hərbi taktikanın bütün sirlərini öyrənəndən sonra Germaniyaya qaçmışdı.
Germaniyada bu zaman Roma legionlarına əslən suriyalı prokonsul Kvintali Var başçılıq edirdi. Daha doğrusu, o, Reynin o biri sahilindəki tayfa və xalqları itaətdə saxlamaq vəzifəsini icra edən general-qubernator idi. Roma hakimlərinin bu azadlıqsevər tayfaların içində Roma qanun və qaydalarını zorla tətbiq etmələri hər tərəfdə həyəcan və narazılıq əmələ gətirmişdi. Lakin onlar açıq üsyana cəsarət etmirdilər, çünki Varın yanında olan təcrübəli legionlar döyüşə hazır vəziyyətdə idilər. Katt tayfalarının başçısı Segest hərbi valini xəbərdar etsə də Armini Varı Reynlə Elba arasında narahatlığa səbəb olacaq heç bir hadisə baş vermədiyinə inandırmış və üstəlik Varın öz yanında cəmi üç legion və bir neçə koqort saxlayıb qalan legionları Romaya göndərməsinə nail olmuşdu.
Armini nəhayət, bölgənin dərinliklərində Romaya qarşı qiyam qalxması xəbəri Vara çatdırılanda Armini və dostları onu inandırdılar ki, üsyan ocağını söndürmək üçün dərhal hərəkətə gəlmək lazımdır. Var xəbərdarlığa əhəmiyyət verməyərək üsyanı yatırmaq üçün öz legionları ilə ölkənin dərinliklərinə doğru getdilər, çətin yollardan keçərək Tevtoburq meşələrinə gəldilər və bir də başlarını qaldırıb gördülər ki, ətraf dağların yamacları, yarğanlar, yüksəkliklər german tayfalarının birləşmiş qoşunlarıyla doludur. Və onların da hamısının başçısı həmin Roma tərbiyəsi almış gənc Arminidir. Öz legionlarını belə bir qorxunc mühasirəyə saldırmış Var necə dəhşətli səhv buraxdığını indi anlayıb başını köksünə əydi. Az sonra qırğın başlandı. Heç bir mərdlik, nizam-intizam və üçgünlük qanlı döyüş üç legionu son nəfərinə kimi məhv olmaqdan xilas edə bilmədi. Bu xəbər imperator Avqusta çatanda o, fəryad edərək qışqırdı: "Var! Ver mənim legionlarımı!" Lakin Var döyüşçüləri ilə bərabər onların taleyini bölüşdürdüyünə görə təbii ki, imperatorun sözlərini eşitmədi. Beləliklə, Armini öz vətənini azad edib orada Roma əsarətinin əlamətlərini məhv etməyə başladı. O, Elba, Vezer və Reyn sahillərindəki bütün Roma qalalarını dağıtdı və german tayfalarını birləşdirib onlarda ilk növbədə cəngavərlik və döyüş ruhunu qızışdırmağa başladı. Bu zaman onun bu əməlləri romalıların təyin etdiyi yüksək german tayfa başçılarının təbii ki, xoşuna gəlmədi və gənc vətənpərvər onlarla da toqquşmalı idi. Ona qarşı ilk növbədə Segest çıxdı. Çünki Armini onun qızı gözəl Tusneldanı qaçırmışdı. Ata isə qızını özgəsinə vəd etmişdi. Segest kömək üçün qüdrətli Romaya müraciət etdi. Germanikin başçılığı altında güclü Roma legionları qəfil yürüşlə Segesti "azad" və Tusneldanı əsir etdilər. Amma Armininin tərəfinə keçən əmisi İniomarın köməyi ilə heç nəyə nail ola bilməyib geri çəkildilər. Növbəti yürüşdə romalılarla germanlar arasında qanlı döyüşdə romalılar nə qədər cəsur olsalar və qeyri-adi rəşadət göstərsələr də, xeyli itki verib geri çəkilməyə məcbur oldular. Armini məğlubedilməz Roma legionlarına yenə qalib gəldi.
Bir il sonra Germanik yeni legionlarla Armininin üstünə dördüncü yürüş etdi. Ustalıqla təşkil edilmiş bu yürüşdə Armini geri çəkilsə də romalılar demək olar ki, heç nəyə nail ola bilmədilər. Beləliklə, german tayfalarının həmişəlik azadlığına nail olan Arminiyə zərbə gözlənilməyən tərəfdən dəydi. Markoman tayfalarının başçısı Marbod Armininin qələbələrindən istifadə edərək german xalqlarının kralı olmaq niyyətiylə yürüşə çıxdı. [Teotoburg meşəsində Arminin qələbəsinə həsr olunmuş Hermannsdenkmal abidəsi] Təbii ki, onun yolu üstə Armini dayanmışdı. Salu kənarında üz-üzə gəldilər və bu qardaş vuruşunda da Armini qalib gəldi. Bütün Qalliya və demək olar ki, Mərkəzi Avropa Roma əsarətindən azad oldu. Lakin bu zaman bütün böyük şəxsiyyətlərin düşməni olan paxıllıq baş qaldırdı. Ətrafdakı keçmiş döyüş silahdaşları birləşib öz məğlubedilməz həmyerlilərini məğlub etdilər. Sui-qəsd nəticəsində Armini həyatının çiçəklənən dövründə, 38 yaşında öldürüldü. Lakin onun adı öz şəfəqiylə german xalqlarının tarixində bütün başqa qəhrəmanların adlarını batırdı.
Armini hər il bir döyüşdə qalib gəlirdi. Ya özünkülərə, ya da romalılara. Armini olmasaydı, Allah bilir german xalqları Roma əsarətində neçə-neçə milli xüsusiyyətlərini itirəcəkdilər. Buna görədir ki, o, sonra doğulan əksər alman dahilərinin sevimli qəhrəmanı oldu. Şairlərdən Klopştok ona poema, Kleyst isə pyes həsr etdi. Ümumiyyətlə, onun haqqında yazılan əsərlər saysızdır və Almaniyanın çox yerində onun heykəlləri ucalır.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ 1 2 3 Арминий (rus.). // Военная энциклопедия СПб: Иван Дмитриевич Сытин, 1911. Т. 3. С. 48.
- ↑ 1 2 3 4 Герман (rus.). // Энциклопедический словарь СПб: Брокгауз — Ефрон, 1893. Т. VIIIа. С. 529–530.
- ↑ 1 2 Tacitus 88 // The Annals (ing.). / A. J. Church, W. J. Brodribb Vol. 2.
- ↑ 1 2 Arminius (ing.). // Encyclopædia Britannica: a dictionary of arts, sciences, literature and general information / H. Chisholm 11 New York, Cambridge, England: University Press, 1911. Vol. 2. P. 576.