Aromatiklik termini

Aromatiklik - əvvəllər bu termin kimyəvi cəhətdən benzola oxşar birləşmələrə deyilirdi. Nəzəri üzvi kimyaya görə müvafiq xətti quruluşlu birləşmələrə nisbətən qoşulmuş rabitəli tsiklik birləşmələrin davamlılığını göstərmək üçün istifadə edilir. Aromatikliyin nəzəri əsasına və Hükkelin molekulyar orbitalların hesablanması qaydasına görə, monotsiklik quruluşu sp² - hibridləşmiş karbon atomu və (4n+2)π-elektronu olan birləşmələr aromatikdir.

Aromatik karbohidrogenlərə əsasən benzol və onun törəmələri aiddir. Bu birləşmələr xassə və quruluşlarına görə xüsusi seçildiyindən, onları üzvi kimya kursunun ayrıca bölmələrində öyrənirlər.

İlk dəfə benzolu Faradey almış (1825-ci il) və onun brutto formulunu C₆H₆ müəyyənləşdirmişdir. Sonralar benzolun xassə və quruluşuna, molekulyar formulu C₆H₆-ya uyğun olan bir sıra strukturlar təklif olunmuşdur. Onlardan bir neçəsini nəzərdən keçirək: dipropargi, divinilasetilen, duüar, ladenburq, klaus, tile və s. 1930-cu ldə Hükkel birinci dəfə kvant mexanikası üzrə aromatik birləşmələrin quruluşunu izah etmişdir. Kimyəvi cəhətdən aromatik birləşmələr daha çox əvəzrtmə reaksiyalarına daxil ola bilən maddələrdir. Aromatiklik üçün həlqənin bütün atomları bir müstəvi üzərində olmalıdır. Ancaq, bu da kifayət deyil. Tsiklik birləşmənin aromatikliyi üçün qapalı delokalizasiya π-elektron sistemində (4π+2) π-elektronlar (n=0,1,2,3......) olmalıdır.

• S.F.Qarayev, U.B.İmaşev, G.M.Talıbov "Üzvi kimya", Bakı-2003.